Sâib-i Tebrîzî’nin Bir Gazeline Yapılan İki Şerh

Yıl 2023, Sayı: 53, 41 - 61, 21.06.2023

Züleyha Nurgül Ertuğrul

Öz

Şerh geleneği, özellikle İslam medeniyetinin tesiriyle Türk edebiyatına da etkilemiş ve yüzyıllar boyunca manzum ve mensur olarak pek çok şerh kaleme alınmıştır. Bu alanda ortaya konulan çalışmalar incelendiğinde Farsça eserlerin şerhlerinin büyük bir yer tuttuğu görülmektedir. Yaşadığı dönemde ve sonrasında Hindistan, İran ve Anadolu’da oldukça sevilen ve okunan Sâib-i Tebrîzî’nin Dîvân’ı da seçili şiirleri esas alınarak çeşitli şerh metinlerine konu olmuştur. Bu çalışmalardan biri de Ömer Fâik’in Sâib’in “ney” konulu gazeline yaptığı şerhtir. Muhtelif kaynaklarda Ömer Fâik’in şerhinin nüshalarından biri şeklinde tanıtılan bu metnin aslında Ebubekir Nusret’e ait olduğu tespit edilmiştir. Metinde “Nusret” mahlasıyla yazılmış bir beytin bulunması ve şârihin başka bir eserinde ilgili gazeli neredeyse aynı ifadelerle şerh etmesi eserin Ebubekir Nusret’e aidiyetine dair görüşü desteklemektedir. Her şerh çalışmasında şârihler kendilerine özgü bir sistem geliştirirler. Bunların tespitinde ortak bir metin üzerine kaleme alınan şerhlerin incelenmesi oldukça önemlidir. Bu düşünceden hareketle makalede bahsi geçen metinler mukaddime, sebeb-i teşrih, Sâib hakkında değerlendirmeler, şerh yöntemi ve şerhin kaynakları açılarından kıyaslanarak değerlendirildi. Bu mukayesenin neticesinde iki eser arasında birtakım farklılık ve benzerlikler tespit edilerek bunların ortaya çıkmasında şârihlerin şerh metotlarının etkisi üzerinde duruldu.

Anahtar Kelimeler

şerh, Sâib-i Tebrîzî, Ebubekir Nusret, Ömer Fâik

Kaynakça

• Alp, Gökhan. Ebûbekir Nusret Efendi Dîvânı. 2015. Kırıkkale Ü, Yüksek lisans tezi.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri 3. Hazırlayan İsmail Özen, Meral Yayınevi, 1975.
• Büyükkaya, Hande. Fâik Ömer ve Divanı: Karşılaştırmalı Metin-İnceleme. 2008. İstanbul Kültür Ü, Yüksek lisans tezi.
• Canpolat Taşcı, Hülya. “Türkçe Edebî Şerhlerde Amaç ve Yöntemler.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Editör Hatice Aynur vd. Klasik Yayınları, 2014, ss. 72-97.
• Ceylan, Ömür. Tasavvufî Şiir Şerhleri. Kitabevi Yayınları, 2000.
• Ceylan, Ömür. “Şerh.” İslâm Ansiklopedisi, c. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, ss. 565-568.
• Çınar, Serkan. Ebubekir Nusret Efendi’nin Risale-i Nusret Efendi Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin). 2019. Karabük Ü, Yüksek lisans tezi.
• Çınarcı, Mehmet Nuri. Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey (Tezkiretü’ş-Şu’arâ). Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2019. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64059,seyhulislam-arif-hikmet-bey-tezkiresipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23 Mart 2023).
• Çiftçi, Ömer. Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2017. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 22 Mart 2023).
• Diriöz, Meserret. “Sâib’in Türkçe Şiirleri.” Türk Kültürü Araştırmaları, YXVI/1-2, 1978, ss. 277-301.
• Ebubekir Nusret, [Eser adı yok], Süleymaniye Kütüphanesi, Kasidecizâde, No. 718, vr. 114b-121b.
• Ebubekir Nusret, Şerhü’t-Tâiye min Dîvân-ı Sâib, Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail, No. 161.
• Elbir, Bilal. “Aynı yüzyılda yaşamış iki şârihin şerh anlayışlarının mukayesesi (Sûdî-i Bosnavî ve Sürûrî).” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh. Editör Hatice Aynur vd., Klasik Yayınları, 2014, ss. 294-307.
• Erdem, Sadık. ‘Alî Enver Semâ-hâne-i Edeb (Mevlevî Şairler). Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
• Ertaylan, İsmail Hikmet. Azerbaycan Edebiyatı Tarihi I-II. Akçağ Yayınları, 2013.
• Genç, İlhan. Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57762,tezkire-i-suara-yi-mevleviyyepdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 23 Mart 2023).
• Gönel, Hüseyin. Şerh-i Ba’zı Gazeliyat-ı Sa’ib-i Tebrizî ve Şerh Metodu. 2004. Fatih Ü, Yüksek lisans tezi.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-‘Arab. Darü’l-Hadis Yayınları, 2003.
• Hermann, Ethe. Tarih-i Edebiyât-ı İrân. 1923.
• Hüseyin Kâzım Kadri. Büyük Türk Lugatı 3. Devlet Matbaası, 1943.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not. Dergâh Yayınları, 2021.
• Kartal, Ahmet. Şiraz’dan İstanbul’a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine Araştırmalar. Kurtuba Kitap, 2011.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn, 1. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.
• Kortantamer, Tunca. “Teori Zemininde Metin Şerhi Meselesi.” Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, no. 8, 1994, ss. 1-10.
• Kurnaz, Cemal. Türkiye-Orta Asya Edebî İlişkileri. Akçağ Yayınları, 1999.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî 4. Hazırlayan Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Muhammed Ali Terbiyet. Danişmendân-ı Azerbaycan. Sâzmân Çap u İntişârât, 1957.
• Muhammed Deyhim. Tezkire-i Şu’arâ-yı Azerbaycan. 1949.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. Dağarcık Yayınları, 1995.
• Ömer Fâik, [Eser adı yok], İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Ty. 3736.
• Öz, Yusuf. “Sâib-i Tebrîzî’nin Mevlâna’dan İlhamla Yazdığı Bir Gazeli ve Ömer Fâik’in Türkçe Şerhi.” Mevlânâ Araştırmaları 4. Editör Adnan Karaismailoğlu, Akçağ Yayınları, 2012, ss. 103-125.
• Rypka, Jan. Târih-i Edebiyyât-ı İrân. Tahran Üniversitesi Yayınları, 1958.
• Sadıkoğlu, Cengiz. “Sâ’ib-i Tebrîzî.” İslâm Ansiklopedisi, c. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008, ss. 541-542.
• Saraç, M. A. Yekta. “Şerhler.” Türk Edebiyatı Tarihi 2. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006, ss. 121-132.
• Şensoy, Sedat. “Şerh.” İslâm Ansiklopedisi, c. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010, ss. 555-558.
• Tahir Nasrâbâdî. Tezkire-i Nasrâbâdî. Çaphâne-i Armağan, 1897.
• Ünlü, Osman. Şerh-i Divân-ı Sâib-i Tebrizî’den Elif Harfli Gazeller. 2001. Celal Bayar Ü, Yüksek lisans tezi.
• Ünlü, Osman. “Türk Edebiyatında Saib-i Tebrizî Şerhleri.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 2006/1, 2006, ss. 85-93.
• Ünlü, Osman. “Klasik Türk Edebiyatında Edebî Şerhlerin Yazılış Sebepleri Üzerine Bazı Düşünceler.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin hâlleri: Osmanlı’da telif, tercüme ve şerh. Editör Hatice Aynur vd., Klasik Yayınları, 2014, ss. 148-167.
• Yakut, Emrullah. Sâib-i Tebrizî Divanı Şerhi’nin İncelenmesi. 2007. İstanbul Ü, Yüksek lisans tezi.
• Yakut, Emrullah. Ebûbekir Nusret Harputî Sâib-i Tebrîzî Dîvânı Şerhi. Vakıfbank Kültür Yayınları, 2023.
• Yüksel Özkaya, Şule. Bir 18. Yüzyıl Müellifi Ebû Bekir Nusret Efendi’nin “Mâ-Hazara fi’t-Tıbbı’r-Rûhânî ve’l Cismânî” Adlı Tıp Eserinin İncelenmesi ve Transkripsiyonu. 2017. Marmara Ü, Yüksek lisans tezi.