TERCÜMÂN-I HAKÎKAT GAZETESİNDE SULTAN ABDÜLAZİZ'E YAZILAN MERSİYELER

Yıl 2023, Sayı: 53, 11 - 39, 21.06.2023

Yaşar Aydemir , Fatih Yerdemir

Öz

Sultan II. Mahmud ve Pertevniyal Valide Sultan’ın oğulları Sultan Abdülaziz 8 Şubat 1830’da dünyaya gelmiş ve 25 Haziran 1861 tarihinde tahta çıkmıştır. Osmanlı devlet yönetiminde zaman zaman iç mücadeleler olmuş; tahttan indirilmeler, sonu ölümle sonuçlanan hadiseler gerçekleşmiştir. Sultan Abdülaziz de darbeyle tahttan uzaklaştırılmış ve 4 Haziran 1876 tarihinde vefat etmiştir. Kaynakların bir kısmı Abdülaziz’in hal'inden sonra geçirdiği buhran nedeniyle intihar ettiğini, bir kısmı padişahın öldürüldüğünü belirtirken bir kısmı da kesin kanaat belirtmekten kaçınmıştır. Konunun yeniden soruşturulması için II. Abdülhamit döneminde mahkeme kurulmuş ve Sultan’ın öldürüldüğü kanaatine varılarak sorumlular değişik cezalara çarptırılmışlardır. Sultan Abdülaziz için yazılmış şimdiye kadar tespit edilebilen 11 mersiye bulunmaktadır. Bunlardan altısı; 23 Mayıs - 16 Temmuz 1881 tarihleri arasında Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde yayımlanmıştır. Burada yayımlanan mersiyelerden ikisi daha önce çalışmalara konu olsa da kalan dört mersiyeden ilk defa bu yazıda söz edilmiştir. Çalışmamızda Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde neşredilen mersiyeler yazarlarıyla birlikte incelemeye tabi tutulacaktır. Bu incelemede daha önce bir şekilde akademik çalışmalara konu olmuş mersiyelerin; Abdülaziz’in halli, ölümü ve hadisedeki rollerine dair verdikleri bilgilerden de yararlanılacaktır. Değerlendirme sonrasında Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde yer alan mersiyeler Latin harflerine aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mersiye, Mithat Paşa, Sultan Abdülaziz, Tercümân-ı Hakîkat, hal'

Kaynakça

• Adile Sultan. “Mersiye”, Ali Emiri. Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası. Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, c. 1, no. 7, ss. 123-124, 1334.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. “Kemâl, Seyyid Ahmed Kemâl Paşa”. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kemal-seyyid-ahmed-kemal-pasa (Erişim Tarihi: 3.3.2023).
• Arslan, Mehmet. “Mekkî Mehmed, Mekkeli”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mekki-mehmed-mekkeli (Erişim Tarihi: 3.3.2023).
• Balcı, Ramazan. Beyaz Atlının Ölümü Sultan Abdülaziz. Nesil Yayınları, 2007.
• Bardak, Musa. “Son Dönem Osmanlı Eğitimci-Bürokratı Ahmed Kemal Paşa’nın Hayatı.” Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 (13), 2020, ss. 40-71.
• Baykal, Bekir Sıtkı. İbretnümâ. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Çiftçi, Cemil. Divan Şiirinde Kerbelâ Ağıtları. Kevser Yayınları, 2008.
• Ekinci, Ekrem Buğra. “Düzmece Fetva Sultan Abdülaziz’i Nasıl Tahtan Etti”. https://www.gzt.com/derin-tarih/duzmece-fetva-sultan-abdulazizi-nasil-tahtan-etti-2748691 (Erişim Tarihi: 09.04.2023)
• Hafız Mehmet. Sultan Abdülaziz Niçin İntihar Etti. Hazırlayan İbrahim Yıldırım, Yüzleşme Yayınları, 2023.
• Hasar, Recep. Türk Edebiyatında Padişah ve Şehzade Mersiyeleri. 2018. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Ü, Yüksek lisans tezi.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1969.
• İpşirli, Mehmet. “Kara Halil Efendi.” İslâm Ansiklopedisi, c. 24, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, ss. 361-62.
• İsen, Mustafa. Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye. Akçağ Yayınları, 1993.
• Kemâl Paşa. “Mersiye.” Ali Emiri. Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası. Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, c. 3, no. 29, ss. 815-818, 1336.
• Kocahanoğlu, Osman Selim. Midhat Paşa’nın Hatıraları 2. Temel Yayınları, 1997.
• Kurnaz, Cemal ve Halil Çeltik. Divan Şiiri Şekil Bilgisi. H Yayınları, 2010.
• Küçük, Cevdet. “Abdülaziz.” İslâm Ansiklopedisi, c. 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988, ss. 179-185.
• Mahmud Celaleddin Paşa. Mir’ât-ı Hakikat, Tarihî Hakikatlerin Aynası. Hazırlayan İsmet Miroğlu, Berekât Yayınları, C. I-II-III. 1983.
• Odunkıran, Fatih. Mehmed Memdûh Paşa ve Dîvân-ı Eş‘ârı (İnceleme-Metin). 2011. Trakya Ü, Yüksek Lisans Tezi.
• Orpilyan, Sarkis. Sultan Abdülaziz’in Katilleri. Artin Asaduryân Matbaası, 1326.
• Özcan, Tahsin. “Ömer Lutfi Efendi.” İslâm Ansiklopedisi, c. 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007, ss. 73-74.
• Özdemir, Hikmet. Âdile Sultan Divânı. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Öztürk, Murat. “Bir Darbenin Şiire Yansıması: Sultan Abdülaziz’e Yazılan Mersiyeler.” Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, 18 - 21 Mart 2014, ss. 341-348.
• Sa’dî. “Mersiye.” Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası. Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, c. 3, no. 31, ss. 921-923, 1336.
• Saydam, Abdullah. “Mütercim Rüşdü Paşa.” İslâm Ansiklopedisi, c. 32, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, ss. 202-203.
• Selçuk, Bahir. “Sa’dî, Muallim Sa’dî Efendi.” https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-muallim-sadi-efendi (Erişim Tarihi: 3.3.2023).
• Tercümân-ı Hakîkat, no. 874, 23 Mayıs 1881.
• Tercümân-ı Hakîkat, no. 909, 2 Temmuz 1881.
• Tercümân-ı Hakîkat, no. 912, 6 Temmuz 1881.
• Tercümân-ı Hakîkat, no. 914, 8 Temmuz 1881.
• Tercümân-ı Hakîkat, no. 921, 16 Temmuz 1881.
• Tomaidis, Hırisantos. Midhat Paşa ve Rüfekâsının Muhâkemesi Hakkında Esbâb-ı Mûcibeyi Hâvi İâde-i Muhâkeme Lâyihası. Hazırlayan İbrahim Yıldırım. Yüzleşme Yayınları, 2023.
• Topraklı, Ramazan. “Sultan Abdülaziz’e ait olduğu söylenen iki zabit arasında-ki resim kime ait?” https://www.dikgazete.com/yazi/sultan-abdulazize-ait-oldugu-soylenen-iki-zabit-arasindaki-resim-kime-ait-makale,2496.html-2496.html. (Erişim Tarihi: 16.04.2023)
• Topraklı, Ramazan. “Sultan Aziz ve Oğlu İzzettin Nelerle İntihar Etti?” https://www.dikgazete.com/yazi/sultan-aziz-ve-oglu-yusuf-izzeddin-efendi-nelerle-intihar-ettiler-3800.html (Erişim Tarihi: 16.04.2023)
• Topraklı, Ramazan. “Sultan Aziz’e nokta.” https://www.dikgazete.com/yazi/sultan-azize-nokta-makale,3826.html-3826.html (Erişim Tarihi: 16.04.2023)
• Uzun, Mustafa. “İsmet Kâzım Paşa.” İslâm Ansiklopedisi, c. 25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022, ss. 152.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Mithat Paşa ve Yıldız Mahkemesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2023.
• Yener, Abdülnasır. “Sultan Abdülaziz’in Tahttan İndirilişi ve Darbeyle Gelen Meşrutiyet.” Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi, no. 2, 2016, ss. 102-113.
• Yıldırım, İbrahim. “Sultan Abdülaziz’in İntiharı.” https://www.egemanset.com/yazi-sultan-abdulaziz-in-intihari (Erişim Tarihi: 16.04.2023).