A Short-Lived Humor Newspaper from the Second Constitutional Monarchy Period: Çekirge

Yıl 2023, Sayı: 54, 99 - 132, 22.12.2023

Cengiz Eken

Öz

The Çekirge humor newspaper, which was published twice a week on Mondays and Thursdays in March and April, 1911 and only had the opportunity to survive for 10 issues, generally reflected the political struggles shaped around The Committee of Union and Progress (the CUP). Especially people such as Lutfu Fikri Bey, Boso Efendi, Ismail Kemal Bey, Riza Tevfik Bey, who were known for their opposition to the CUP, and those representing the opposition called Hezb-i Cedit within the CUP became the focus of criticism. It is possible to see this attitude in literary genres such as poetry and dialogue, apart from “news and commentary” texts. In addition, the newspaper also allocated considerable part for evaluations on issues that affected social life and were on the agenda of the public, such as transportation, taxation, economic situation, education, fashion, the Baghdad railway project, the Reji administration, and the Balkan issue. In the study, the Çekirge humor newspaper’s introduction section was first handled on the basis of its format features, author-illustrator staff and content, and then all the articles in the newspaper were classified on the basis of genre, and an analyzed index list consisting of the subheadings “News Commentary”, “Telegraph”, “Dialogue", "Story", “Poem”, “Comedy”, “Book Promotion”, "Cartoon", “Picture”, “Advertisement”, “Announcement” was created, in which the content of each text was specified. In the selected texts and cartoons sections, texts and cartoons that have the ability to represent the period are included. Thus, it is aimed to contribute to the history of literature and press by analyzing the Çekirge humor newspaper, which has become a political, historical and sociological document for today.

Anahtar Kelimeler

Çekirge, Humor Newspaper, Periodicals, Cartoon, Hüseyin Nazmi

II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ’NDEN KISA ÖMÜRLÜ BİR MİZAH GAZETESİ: ÇEKİRGE

Öz

1911 yılı Mart ve Nisan aylarında Pazartesi ve Perşembe günleri olmak üzere haftada iki defa yayımlanan ve ancak 10 sayı yaşama imkânı bulan Çekirge mizah gazetesi, genel olarak İttihat ve Terakki Fırkası etrafında şekillenen siyasi mücadeleleri yansıtmıştır. Özellikle İttihat ve Terakki Fırkasına muhalif tavırlarıyla tanınan Lütfü Fikri Bey, Boşo Efendi, İsmail Kemal Bey, Rıza Tevfik Bey gibi şahıslar ve İttihat ve Terakki içerisinde Hizb-i Cedit adı verilen muhalif yapıyı temsil edenler eleştirilerin odağı hâline gelmiştir. Söz konusu tavrı “haber yorum” metinleri dışında şiir, muhavere gibi edebî türlerde de görmek mümkündür. Ayrıca gazetede ulaşım, vergi, ekonomik durum, eğitim, moda, Bağdat demiryolu projesi, Reji idaresi, Balkan sorunu gibi toplumsal yaşamı etkileyen, halkın gündeminde olan meselelere yönelik değerlendirmelere de önemli ölçüde yer verilmiştir. Çalışmada Çekirge mizah gazetesi giriş bölümünde şekli özellikler, yazar/çizer kadrosu ve muhtevası temelinde tanıtılmış ve daha sonra gazetedeki bütün yazılar tür esasına göre tasnif edilerek her metnin muhtevasının belirtildiği, “Haber Yorum”, “Telgraf”, “Muhavere”, “Hikâye”, “Manzume”, “Latife”, “Kitap Tanıtımı”, “Karikatür”, “Resim”, “Reklam”, “İlan” alt başlıklarından oluşan bir tahlili dizin listesi oluşturulmuştur. Seçilmiş metinler ve karikatürler kısımlarında ise dönemi temsil etme kabiliyetine sahip metinler ve karikatürler yer almıştır. Böylece günümüz için siyasi, tarihi, sosyolojik bir vesika hâline gelen Çekirge mizah gazetesinin incelenmesi suretiyle edebiyat ve basın tarihine katkıda bulunmak hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mizah Gazetesi, Süreli Yayın, Karikatür, Hüseyin Nazmi, Çekirge

Kaynakça

• Aykut, Ebru, “Devr-i Hürriyette İstibdat Hayaleti: 1908 Çırçır Yangınının Ardından İstanbul’da Kundakçılık, Söylentiler ve Asayiş.” Toplum ve Bilim, no. 136, 2016, ss. 5-39.
• Aysal, Necdet. “II. Meşrutiyet Dönemi’nin Toplumsal bir Yardım Kuruluşu: Osmanlı Donanma Cemiyeti.” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, c. 6, no. 9, 2016, ss. 103-120.
• Beşirli, Mehmet. “Bağdat Demiryolu’nun Akdeniz Uzantısı: Toprakkale-İskenderun Demiryolu.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, no. 23, 2004, ss. 215-236.
• Birecikli, İhsan Burak. “Avlonyalı İsmail Kemal Bey’in Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Tokatlanması Hadisesi.” Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, c. 18, no. 36, 2020, ss. 139-163.
• Cadaloz, no. 10, 23 Nisan 1327.
• Çapanoğlu, Münir Süleyman. Basın Tarihimizde Mizah Dergileri. Garanti Matbaası, 1970.
• Çeviker, Turgut. Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 2 – Meşrutiyet Dönemi 1908-1918. Adam Yayınları, 1988.
• Ener Su, Aydan. 1900-1928 Yılları Arası Mizah Gazete ve Dergilerinin İncelenmesi. 2017. Ankara Ü, Doktora tezi.
• Gazel, Ahmet Ali. “Dersim Mebusu Lütfi Fikri Bey’in “Selanik’te Bir Konferans” Adlı Risalesi.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, c. 14, no. 34, 2007, ss. 295-320.
• Gıdık, no. 40, 7 Nisan 1327.
• İnuğur, M. Nuri. Basın ve Yayın Tarihi. Der Yayınları, 2005.
• Kuzucu, Kemalettin. “Türk Mizah Basınında Toplu Ulaşım (1869-1939)”, Dünden Bugüne Toplu Ulaşım Kültürü, Editörler Arif Bilgin-Ergin Çağman-Şaban Bıyıklı, İETT İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012, ss. 228-270.
• Mavi Vals. “Şu, Bu”, Gıdık, no. 35, 1327, ss. 274.
• Oktar, Tiğinçe, ve Mehmet Mübarek Alan. “Reji Şirketi Cibali Tütün Fabrikası İşçi Grevleri (1883-1925).” Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, c. 9, no. 20, 2018, ss. 28-38.
• Papağan, no. 221, 25 Mayıs 1927.
• Pınar, Hayrettin, ve Aynur Asgarova Pınar. “Osmanlı’da Düello: Sınırı İhlâl Et-meye Kalkışanlar.” Tarih İncelemeleri Dergisi, c. 35, no. 2, 2020, ss. 701- 726.
• Şen, Cafer. “Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi.” Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 1, no. 1, 2008, ss. 79-93. Tanin, no. 664, 24 Haziran 1326.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye'de Siyasal Partiler C. III. İletişim Yayınları, 2009.
• Tural, Erkan. “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Adliye ve Mezâhip Nezareti’nde Bürokratik Reform.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, no. 57, 2008, ss. 223-252.
• Türesay, Özgür. “Ebüzziya Tevfik ve Mecmua-i Ebüzziya (1880-1912).” Müteferrika, no. 18, 2000, ss. 87-140.
• Yalman, Ahmet Emin. Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim C. I (1888–1918). Yenilik Basımevi, 1970.
• Yıldız, Osman, Tanin Diyor ki. Tün Yayınları. 2020.
• Yiğit, Yücel. “İttihat ve Terakki Fırkası İçinde Parti İçi Muhalefet: Hizb-i Cedit Hareketi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, no. 14, 2014, ss. 103-125.
• Zeyrek, Suat. “II. Meşrutiyet’te Demokratik Muhalefetin Sonu: Arnavut İsyanları ve Sonuçları”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 1, no. 33, 2012, ss. 299-336.