Güney Sibirya Destanlarında And Kültünün Gelecek Kurgusuna Dönüşümü: Beşik Kertmesi

Yıl 2024, Sayı: 55, 153 - 166, 05.06.2024

Mirza Polat

Öz

Kültür, bir milletin sahip olduğu değerler bütünüdür. Dil, gelenek, görenek, ortak duygu ve düşünce kültürü oluşturan değerlerin başında gelir. Toplumsal bir varlık olan insan, kültürü oluştururken evreni kendine örnek alarak yaşamını biçimlendirmeye çalışır. Buna bağlı olarak da evrende var olan varlıkların yapıp ettiklerini mikro düzeyde kendi yaşamında uygulamaya gayret eder. Evrende var olan hiçbir şey sonsuz değildir. Doğa baharla uyanır ve sonbaharla birlikte bir sonluluğa evrilir. İnsanoğlu da tıpkı çevresinde olan diğer canlı ve cansız varlıklar gibi bir sonluluk ile yaratılmıştır. Doğum ile ölüm arasında geçen süreç içinde insanoğlunun hayatına değer katan ve içinde yaşadığı toplumun kültürel kodlarını içinde barındıran bazı merhaleler vardır. Bu merhalelere geçiş dönemleri adı verilmektedir. Doğum ile başlayan ve insan yaşamının farklı bir yöne evirilmesine sebep olan bu dönemler aynı zamanda insanın tinsel anlamda bir üst seviyeye ulaşmasını da sağlar. Kısaca doğum, evlenme ve ölüm olarak üç başlıkta incelenen bu geçiş dönemlerinin her biri kendi içinde farklı inanç ve uygulamaları da barındırır. Bu inanç ve uygulamalar makro düzeyde toplumun değer yargılarını ve dünyayı anlama ve anlamlandırmaya yönelik hareket kodlarını ortaya koyar. Bu hareket kodları ise bireyin içinden çıkmış olduğu toplumun kendisine yüklemiş olduğu sınırlılıkları barındırır. Buna göre birey hareket alanını bu sınırlar içinde belirler. Bu çalışmada Güney Sibirya Türklerine ait destanlarda yemin kültünün bir yansıması olarak beşik kertme olgusu gelecek kurgusu oluşturma bağlamında incelenmiştir. Bu kapsamda Altay, Tuva, Hakas ve Şor destanlarından Türkiye Türkçesine aktarılan 62 destan metni taranmış ve bu destanlardan beşik kertme olgusu ile evlenme ritüelinin gerçekleştiği destanlar tespit edilerek metinsel bağlamı üzerinde yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güney Sibirya Türkleri, Destan, evlilik, ant, beşik kertme, Dönüşüm, gelecek kurgusu

In The Epics of Southern Siberia, the Transformation of Oath Cult to Future Fiction: Being Betrothed in The Cradle

Öz

Kaynakça

• Aça, Mehmet. “Köne Epos” (Arkaik Destan) Kavramı ve Türk Halk Hikâyele-rindeki “Âşıklara Mahsus Evlilik” Konusunun Kaynaklarından “Alplara Mahsus Evlilik.” Milli Folklor, no. 47, 2000, ss. 11-21.
• Artun, Erman. Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler-Motifler-Kavramlar. Karahan Kitabevi, 2014.
• Arvas, Abdulselam. “Türk Destanlarında “Ant İçme” Ritüeli Üzerine Bazı Tespitler.” Folklor/Edebiyat, c. 25, no. 100, 2019, ss. 997-1009.
• Bruhl, Lévy. İlkel İnsanda Ruh Anlayışı. Çeviren Oğuz Adanır, Doğu Batı Yayınları, 2018.
• Dilek, İbrahim. “Kült Kavramı ve Söz Kültü.” bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 2020, no. 95, ss. 47-77.
• Dilek, İbrahim. Altay Destanları 1. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde Ant.” Milli Folklor, no. 84, 2009, ss. 97-106.
• Ergun, Metin, ve Mehmet Aça. Tıva Kahramanlık Destanları 1. Akçağ Yayınları, 2004.
• Gökdağ, Bilgehan Atsız. “Bir Yemin Olarak Evlilik Törenleri ve Evlenmeyle İlgili Pratikleri İfade Ederken Kullanılan Kelimelere Dair: Beşik Kertmek, Söz Kesmek, Nikâh Kıymak.” Karadeniz Araştırmaları, no. 33, 2012, ss. 109-116.
• Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.
• Gümüş, Şule. “Sözün Büyülü Gücü: Kırgız Türklerinin Destanlarında Ant Pratikleri.” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, no. 28, 2019, ss. 1035-1051.
• Ilgın, Ali. Hakas Destanları 2 Kara Kuzgun. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
• İnan, Abdulkadir. Eski Türk Dini Tarihi. Milli Eğitim Basımevi, 1976.
• Lvova, E.L vd. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri İnsan ve Toplum. Çeviren Metin Ergun, Kömen Yayınları, 2013.
• Ögel, Bahaddin. Türk Mitolojisi: Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar, c. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Örnek, Sedat Veyis. Türk Halkbilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Şayhan, Fatih. “Altay Destan Kahramanlarının Doğa ile Bütünleşme Süreci.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, no. 45, 2018, ss. 203-222.