Behçet Mahir’in Destan ve Halk Hikâyelerinde Meslek Folkloru

Yıl 2024, Sayı: 55, 11 - 34, 05.06.2024

Mehmet Alptekin

Öz

Folklor, bir ülkede veya bölgede yaşayan halkın maddi ve manevi kültür ögelerini tespit ederek inceleyen bilim dalıdır. Folklorun çalışma alanlarından biri de meslek folklorudur. Bir kimsenin kendine temel çalışma alanı edindiği, geçimini sağlamak için yaptığı sürekli iş anlamına gelen meslek, içerisinde barındırdığı kültürel ögeler yönünden zengin bir yapıya sahiptir. Meslek folkloru; meslek gruplarının teşkilatı ve dili, meslek grupları içerisindeki hiyerarşi, meslek grupları için uygun aletler ve bunların kullanımı gibi unsurları değerlendirir. Bu sebeple son zamanlarda müstakil bir alan olarak meslek folkloru üzerine yapılan çalışmalar artmış ve mesleklerin kendilerine özgü âdet ve gelenekleri, inançları, sözlü edebiyat varlıkları derlenmeye başlanmıştır. Çalışmada, Meddah Behçet Mahir’in destan ve halk hikâyelerindeki geleneksel meslekler üzerinde durulmuştur. Nitekim toplumun sözcüsü olan âşık, meddah ve amatör anlatıcılar eserlerinde yaşadığı dönemin siyasi, ekonomik, askerî, dinî vb. unsurlarından kesitler sunarak o dönemin panoramasını çizerler. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği bu çalışmada doküman analizi metodu uygulanmıştır. Mehmet Kaplan, Mehmet Akalın ve Muhan Bali tarafından hazırlanan Köroğlu Destanı (1973) adlı eserde 15 destan; Saim Sakaoğlu, Ali Berat Alptekin, Yurdanur Sakaoğlu ve Esma Şimşek tarafından hazırlanan Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri I (1997) ve Meddah Behçet Mahir’in Bütün Hikâyeleri II (1999) adlı eserlerde yer alan 24 halk hikâyesi incelenmiştir. Bu anlamda kaybolmuş ya da unutulmaya yüz tutmuş mesleklerin ve bu mesleklere ait kültür unsurlarının eserlerde ne şekilde işlendiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Behçet Mahir, Destan, halk hikâyesi, meslek folkloru, meslekler

Occupational Folklore in Behcet Mahir's Epic and Folk Stories

Öz

Kaynakça

• Abalı, İsmail. “Meslek Folkloru Bağlamında Zeytincilik (Gözkaya Köyü/Aydın Örneği).” Ulakbilge, c. 2, no. 3, 2014, ss. 115-139.
• Aça, Mustafa. “Meslek Folkloru Araştırmaları Tarihine Bir Bakış.” Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, c. 1, no. 1, 2015, ss. 111-137.
• Açıkel, Ali. XI. Asırda Orta Asya Türk Boylarında Sosyal Hayat İçinde Meslek ve Sanatlar. 1990. Marmara Ü, Yüksek lisans tezi.
• Akozan, Feridun. Türk Han ve Kervansarayları. Berksoy Matbaası, 1963.
• Alptekin, Mehmet ve Tuba Kaplan. “Bamsı Beyrek Destanında Selamlaşma.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, c. 6, no. 4, 2017, ss. 2522-2544.
• Arıoğlu, İbrahim Ethem. Geleneksel Meslekler Halk Kültürünün Üretime Taşınan Yönü Olarak Zanaatlar ve Zanaatkârlar. Akçağ Yayınevi, 2019.
• Aykanat, Nuray. Sözlü Kültür Ortamının Gezici Seyyar Satıcıları: Çerçiler. 2009. Gazi Ü, Yüksek lisans tezi.
• Bayat, Fuzuli. “Köroğlu Destanında Kasapoğlu.” Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, c. 3, no. 2, 2011, ss. 79-88.
• Belek, Kayrat. “Eski Türklerde At ve At Kültürü (Dünden Bugüne Kırgız Kültürel Hayatı Örneği).” Gazi Türkiyat, no. 16, 2015, ss. 111-128.
• Çelik, Ali. “Sosyo-Kültürel Boyutuyla Seyyar Satıcılar, Unutulmuş Bir Halk Bilgesi Çerçi ve Erzurum’dan Bir Çerçi Fıkrası.” Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007, Erzurum Atatürk Üniversitesi Yayını Bildiriler- 1, 2007, ss. 283-291.
• Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Edebiyat Geleneği ve İstanbul. 3F Yayınevi, 2007.
• Demir, Erdal. Karaman’da Geleneksel Mesleklerin Söz Varlığı. 2019. Karamanoğlu Mehmetbey Ü, Yüksek lisans tezi.
• Doğramacıoğlu, Hüseyin. “Similar Women Characters in Turkish Folk Tales and Novels.” Turkish Studies, c. 10, s. 8, 2015, ss. 941-948.
• Duymaz, Ali, ve Halil İbrahim Şahin. “Meslek Folkloru Kapsamında Geleneksel Mesleklerdeki Pir İnancı ve Hikâyeleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Millî Folklor, c. 22, no. 87, 2010, ss. 101-121.
• Ersoy, Akın. “Nalbantlık Zanaatı ve İzmir.” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, no. 73, 2003, ss. 11-22.
• Fedakâr, Pınar ve Nükte Sevim Derdiçok. “Meslek Folkloru Bağlamında Kıyı Ege Kadın Balıkçı Folkloru.” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 19, no. 36, 2016, ss. 95-106.
• Ilıca, Ali. “Çorum’da Tarihî Bir Yapı: Veliyyüddin Paşa (Velipaşa) Hanı ve Vakfiyesi.” Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. 9, no. 9, 2000, ss. 507-536.
• İpek, Metin. Meslek Folkloru Bağlamında Ankara (Ulus-Rüzgârlı) Dolmuşçulu-ğu. 2017. Gazi Ü, Yüksek lisans tezi.
• İrmak, Cansu. Ardahan’da Meslek Folkloru ve Meslek Eğitimi Üzerine Bir Araştırma. 2020. Marmara Ü, Yüksek lisans tezi.
• Kaplan, Mehmet, Mehmet Akalın ve Muhan Bali. Köroğlu Destanı. Sevinç Matbaası, 1973.
• Kaplan, Tuba. “Kilis Masallarında Yeraltı Dünyası Hakkında Tespitler.” Çuku-rova Araştırmaları, c. 6, no.1, 2020, ss. 191-199.
• Komser, Nuray. “Meslek Folkloru Bağlamında Çerçiler.” ERDEM, no. 75, 2018, ss. 167-182.
• Köse, Serkan ve İskender Korkmaz. “Türk Kültüründe Çerçi ve Çerçilik Üzerine.” Halk ve Bilim Arasında Bir Ömür Prof. Dr. İsmail Görkem Armağanı. Hazırlayanlar Erhan Çapraz, Betül Görkem, Recep Tek Erol Aksoy, Uğur Başaran, Nilgün Aydın, Kömen Yayınları, 2020.
• Marcus, Laura R. ve Marianne T. Marcus. “Occupational Folklore.” The Emer-gence Of Folklore in Everyday Life: A Fieldguide and Sourcebook. Trickster Press, 1990. pp. 121-132.
• Okuşluk Şenesen, Refiye. “Halk Hikâyesi Metinlerinin Nesne Dünyasından Ör-nekler.” Asia Minor Studies, c. 6. no. 12, 2018, ss. 272- 296.
• Osmanağaoğlu, Şule. “Cumhuriyet Döneminde Nalbant Okulları, Kursları ve Nalbantlık”. II. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu. 24-26 Nisan 2008, Hazırlayanlar Aşkan Yaşar, Ali Yiğit ve Serdar İzmirli, Bildiriler Kitabı. 2008, ss. 151-155.
• Ögel, Bahaeddin. “Türklerde Köy ve Şehir Hayatı (Göktürklerden Osmanlılara).” Türk Kültür Tarihine Giriş I. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Örkün, Berkant. Meslek Folkloru Bağlamında Mersin’de Balıkçılık. 2016. Mersin Ü, Yüksek lisans tezi.
• Ötkem, Burhanettin. Türkiye’de Nalbandlık. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları, 1939.
• Özdemir, Mehmet. “Geleneksel Meslekler ve Bir Ustanın Hikâyesi: Giresun’da Demircilik.” Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, c. 14, no. 21, 2019, ss. 493-510.
• Özkan, Selin. Geçmişten Günümüze Kahvehaneler, Kahvehanelerin Sosyal Yaşamdaki Yeri ve Önemi: Aydın Merkez Örneği. 2007. Adnan Menderes Ü, Yüksek lisans tezi.
• Sakaoğlu, Saim, Ali Berat Alptekin, Yurdanur Sakaoğlu ve Esma Şimşek. Meddah Behçet Mahir'in Bütün Hikâyeleri I. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Sakaoğlu, Saim, Ali Berat Alptekin, Yurdanur Sakaoğlu ve Esma Şimşek. Meddah Behçet Mahir'in Bütün Hikâyeleri II. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Seyirci, Musa. “Antalya’da Nalbantlık Sanatı.” Türk Etnografya Dergisi, no. 69, 1991, ss. 149-161.
• Seymen, Adem. “Bayburt’ta Değirmencilik ve Etrafında Gelişen Kültürel Unsurlar.” Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, no. 9, 2021, ss. 111-126.
• Şahbaz, Selin. Geçmişten Günümüze Kahvehaneler, Kahvehanelerin Sosyal Yaşamdaki Yeri ve Önemi: Aydın Merkez Örneği. 2007. Adnan Menderes Ü, Yüksek lisans tezi.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları, 2004.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
• Türkhan, M. Sait. “Celep.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını. 2016.
• Usta, İlker. “Ahşabın İşlenmesi ve Bir Faydaya Dönüştürülmesi İçin Gerçekleştirilen Özgün Bir Faaliyet Olarak Marangozluk.” Mesleki Bilimler Dergisi (MBD), c. 8, no. 1, 2019, ss. 41-49.
• Yağcı, Mehmet. Türk Kültüründe Demir ve Demircilik (VI-XII. Yüzyıllar). 2015. Afyon Kocatepe Ü, Yüksek lisans tezi.
• Yıldız, M. Cengiz. “Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 8, no. 2, 1996, ss. 152-184.