Non-suffix Word Groups in the Context of Dîvânu Lugâti't-Türk Example

Yıl 2024, Sayı: 55, 209 - 228, 05.06.2024

Aslı Zengin

Öz

Dîvânu Lugâti’t-Türk Bağlamında Bazı Eksiz Tamlama Örnekleri

Öz

Kelime grupları üzerine yapılan çalışmalarda veya dil bilgisi çalışmalarının bu konu hakkında bilgi verdiği kısımlarda genellikle görüş farklılıkları olan konulardan biri eksiz tamlama konusudur. Klasik dil bilgisi metotlarından faydalanılarak hazırlanan çalışmalarda tamlayan ve tamlanan kısımlardan oluşan isim tamlamaları belirtili ve belirtisiz olarak iki şekilde ele alınmıştır. Belirtili isim tamlamasında ilk unsur ilgi, ikinci unsur ise iyelik eki alır. Belirtisiz isim tamlamasında ilk unsur ek almazken ikinci unsur iyelik eki alır. İsim tamlamalarının üçüncü bir türü olarak karşılaşılan eksiz tamlama yapılarında ise iki isim arka arkaya gelerek eksiz bir biçimde birbirleriyle bağlanır. İsim cinsinden olan ilk kelime, ikinci kelimeye eksiz bağlandığı için araştırmacılar bu kelime grubu türünü hem isimlendirirken hem de kategorize ederken genellikle ayrı düşmüşlerdir. İsim tamlamasının tamlayan ve tamlanan kısımlarının ek almaması dolayısıyla ortaya çıkan eksiz dizilimlerin isim tamlamasının üçüncü bir türü olabileceği yahut doğrudan sıfat tamlaması olması gerektiği şeklinde görüşler ortaya koyulmuştur. Bazı araştırmacılar konuyu kalıplaşma, bazıları kısaltma olarak değerlendirirken, bazıları da bu yapıların yabancı dillerden dilimize bir çeşit uyarlama olarak geçtiğini kabul etmişlerdir. Bu çalışmada Dîvânu Lugâti't-Türk’te tesadüf edilen benzer yapılar üzerinde durulacak ve tespit edilen örneklerin yapısı değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dîvânu Lugâti, eksiz tamlama, sıfat tamlaması.

Kaynakça

• Arat, Reşid Rahmeti. Kutadgu Bilig I Metin. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1991.
• Arat, Reşid Rahmeti. Kutadgu Bilig II Tercüme. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Arat, Reşid Rahmeti. Kutadgu Bilig III İndeks. Hazırlayan Kemal Eraslan vd., Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü, 1979.
• Arat, Reşid Rahmeti. (2006). Atebetü’l-Hakayık. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2006.
• Argunşah, Mustafa, ve Galip Güner. “Divanü Lügati’t-Türk’te Geçen baδram ~ bayram Kelimesinin Etimolojisi Üzerine.” Uluslararası Doğumunun 1000. Yıl Dönümünde Kaşgarlı Mahmud ve Divanü Lugati’t-Türk Bilgi Şöleni, Türk Dil Kurumu - Çin Halk Cumhuriyeti Merkezî Milliyetler Üniversitesi, 24-27 Kasım 2008, Pekin, ss. 1-9.
• Atalay, Besim. Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk Cilt I, II, III, IV. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
• Ataman, Hanife Alkan. “Bahşayiş Lügati’nde Soyutlamalar.” Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, c. 18, no. 1, 2023, ss. 59-68.
• Aydemir, Adem. “Divanü Lûgati’t-Türk’e Göre İnsanlar Arasındaki İlişkilerde Nezaket.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, no. 3/3, 2014, ss. 14-36.
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000.
• Balyemez, Sedat. Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar. Pegem Akademi Yayınları, 2016.
• Besli, Ertan. Eski ve Orta Türkçe Hayvan İsimlerinin Etimolojisi. 2010. İstanbul Ü, Doktora tezi.
• Bulak, Şahap. “Türkiye Türkçesinde Varlığı Tartışılan Bir Kelime Grubu: Eksiz İsim Tamlaması Grubu.” Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, c. 8, no. 57, 2022, ss. 1291-1303.
• Clauson, Sir Gerard An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. At the Clarendon Press, 1972.
• Coşar, Mevhibe. Türkçede İsim Tamlamalarının Tasnifi. 1993. İstanbul Ü, Yüksek lisans tezi.
• Dankoff, Robert, ve Kelly James. Mahmut el-Kāşgarī: Compendium of the Turkic Dialects (Dīvān Luγāt at-Türk), Edited and Translated with Introduction and Indices by R. Dankoff in collaboration with J. Kelly, Part II, III, Harvard University Press, 1985.
• Demir, Celal. “Türkiye Türkçesi Gramerlerinde İsim Tamlaması Sorunu ve Bir Tasnif Denemesi.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, c. VII, no. 1, 2007, ss. 27-54.
• Demir, Nurettin, ve Emine Yılmaz. Türk Dili. Grafiker Yayınları, 2003.
• Doğan, Ahmet Turan. “Eski Anadolu Türkçesi Tıp Metinlerinden Tarama Sözlüğü’ne Katkılar: Organ Adları.” VIII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 22-27 Mayıs 2017, ss. 223-262.
• Ediskun, Haydar. Türk Dilbilgisi. Remzi Kitabevi, 2010.
• Emre, Ahmet Cevat. Yeni Bir Gramer Metodu Hakkında Layiha. Devlet Matbaası, 1931.
• Ercilasun, Ahmet Bican, ve Ziyat Akkoyunlu. Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınevi 785, 1962.
• Hatiboğlu, Vecihe. Türkçenin Sözdizimi. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1972.
• İlter, Esra. Karahanlı Türkçesinde Duygu Fiilleri. 2019. Hacettepe Ü, Doktora tezi.
• İnan, Abdülkadir. “Türk Dilinde İzafet.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, c. 6, 1958, ss. 279-313.
• Kaçalin, Mustafa Sinan. Dîvânu Lugâti’t-Türk (Türk Dilleri Derlemesi). Hazırlayan Mehmet Ölmez, Kabalcı Yayıncılık, 2021.
• Karaağaç, Günay. Türkçenin Söz Dizimi. Kesit Yayınları, 2011.
• Karahan, Akartürk. “Codex Cumanicus’ta Hayvan Adları.” Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 8/1, Winter 2013, ss. 1839-1865.
• Karahan, Leyla. Türkçede Söz Dizimi. Akçağ Yayınları, 2006.
• Kerimoğlu, Caner. “Takısız Ad Tamlaması Tartışması ve Tür – Öbek İlişkisi”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2011,ss. 1442-1456.
• Lyons John. Kuramsal Dilbilime Giriş. Çeviren Ahmet Kocaman, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Mayzel S. S. “Türk Dilinde İzafet”. Çeviren Abdülkadir İnan, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1957 ss. 279-313.
• Sevinçli, Veysi, ve Mustafa Özkan. Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Ak Yayınları, 2012.
• Tarama Sözlüğü. XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, C.I-VI, 1996.
• Tokyürek, Hacer, ve Çetin Pekacar. “Eski Türkçeden Günümüze Eksiz Ad Tamlaması Meselesi.” Dil Araştırmaları, c. 15, no. 15, 2014, ss. 9-38.
• Şirin User, Hatice “Eski Türk Yazıtlarında Politik ve Askerî Terimlerden Örnekler.” bilig, no. 60, 2012, ss. 257-272.
• Uzun, Mustafa İsmet.” Süreyyâ.” TDV İslâm Ansiklopedisi c. 38, TDV Yayınları, 2019, ss. 449-453.
• Yelten, Muhammed, ve Halil Açıkgöz. Kelime Grupları. Doğu Kütüphanesi, 2005.
• Zülfikar, Hamza “Takısız Ad Tamlaması Sorunu.” Türk Dili, no. 523, 1995, ss. 781-788.
• (https://sozluk.gov.tr/).