TÜRK PAN-TÜRKİZMİ VE MACAR PAN-TURANCILIĞININ KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ: İDEOLOJİK TEMELLER VE TARİHSEL AYRIŞMA

Yıl 2024, Sayı: 56, 55 - 74, 04.12.2024

Attila Gökhun Dayıoğlu

Öz

Macarlar ve Türkler arasında 14. yüzyılda başlayan ve Osmanlı yönetimi altında 17. yüzyılın sonuna kadar devam eden tarihsel etkileşimler, 19. yüzyılın ulus inşa süreçleri sırasında yenilenen yakınlıklar için bir temel oluşturmuştur. Türk Pan-Türkizmi ile Macar Pan-Turanizmi arasındaki teorik ve pratik ayrımlar, bu iki hareket arasındaki ilişkinin doğasını aydınlatmaktadır. Pan-Turanizm hareketini her iki ülkede de gelişen milliyetçi ideolojilerin daha geniş bağlamı içinde analiz etmek, bu hareketin doğası gereği gerçekleşme ihtimalinin olmadığını ortaya koymaktadır. Her iki hareket de ulusal dayanışmayı teşvik etmek için ortak kültürel Turancılık kavramını kullanmış olsa da farklı hedefleri ve bağlamları nihayetinde uzun vadeli uyumluluklarını ve etkinliklerini sınırlamıştır. Bu çalışma, bu milliyetçi hareketlerin tarihsel gelişimini, ideolojik temellerini ve nihai ayrışmalarını kapsamlı bir şekilde anlamayı amaçlamaktadır. Turancılığın Türk ve Macar milliyetçiliği üzerindeki etkisini inceleyen bu araştırma, ortak kültürel kavramlar ile farklı ulusal bağlamlar arasındaki karmaşık etkileşime ışık tutmakta ve milliyetçiliğin değişen tarihsel ve siyasi manzaralara yanıt olarak uyarlanabilir doğasını vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik, Macar Milliyetçiliği, Türk Milliyetçiliği, Pan-Türkizm, Pan-Turanizm

COMPARATIVE ANALYSIS OF TURKISH PAN-TURKISM AND HUNGARIAN PAN-TURANISM: IDEOLOGICAL FOUNDATIONS AND HISTORICAL DIVERGENCE

Öz

The historical interactions between Hungarians and Turks, commencing in the 14th century and continuing until the end of the 17th century under Ottoman rule, established a foundation for renewed affinities during the nation-building processes of the 19th century. Theoretical and practical distinctions between Turkish Pan-Turkism and Hungarian Pan-Turanism elucidate the nature of the relationship between these two movements. Analysing the Pan-Turanism movement within the broader context of evolving nationalist ideologies in both countries reveals its inherent improbability of realization. While both movements utilized the shared cultural concept of Turanism to foster national solidarity, their differing objectives and contexts ultimately limited their long-term compatibility and effectiveness. This study aims to comprehensively understand the historical development, ideological foundations, and eventual divergence of these nationalist movements. By examining the influence of Turanism on Turkish and Hungarian nationalism, this research sheds light on the complex interplay between shared cultural concepts and distinct national contexts, highlighting the adaptive nature of nationalism in response to varying historical and political landscapes.

Anahtar Kelimeler

Nationalism, Hungarian Nationalism, Turkish Nationalism, Pan-Turkism, Pan-Turanism

Kaynakça

• Ablonczy, Balazs. Pal Teleki (1879-1941). Budapest, 2007.
• Akçura, Yusuf. Üç Tarz-ı Siyaset. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Akçura, Yusuf. Yeni Türk Devletinin Öncüleri: 1928 Yılı Yazıları. Bilge Kültür Sanat, 2020.
• Anderson, Benedict. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Verso, 1983.
• Armstrong, John. Nations Before Nationalism. University of North Carolina Press, 1982.
• Arnakis, George. “Turanism: An Aspect of Turkish Nationalism.” Balkan Studies, c. 1, no. 1, 1960, ss. 19-32.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Bilgi Yayınevi, 1973.
• Calhoun, Craig. Nationalism. University of Minnesota Press, 1997.
• Cartledge, Bryan. The Will to Survive: A History of Hungary. Oxford University Press, 2011.
• Çiftçioğlu, Ferdi and Veresova, Erika. “I. Dünya Savaşı Sırasında Türk-Macar Yakınlaşması: Nezaket Örnekleri.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 68, 2021, ss. 310-325.
• Deak, Istvan. The Lawful Revolution: Louis Kossuth and the Hungarians, 1848-1849. Columbia University Press, 1966.
• Demirkan, Tarık. Macar Turancıları. Selenge Yayınları, 2020.
• Deutsch, Karl. Nationalism and Social Communication: An Inquiry into the Foun-dations of Nationality. MIT Press, 1966.
• Gellner, Ernest. Nations and Nationalism. Cornell University Press, 1983.
• Georgeon, François. Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura (1876-1935). İletişim Yayınları, 2024.
• György, Balazs. “Nacionalizmus es Turanizmus. Gondolatok Egy Teveszme Tör-teneteröl.” Vilagossag, c.7, no. 3, 1966, ss. 162-167.
• Hanioğlu, Şükrü. The Young Turks in Opposition. Oxford University Press, 1995.
• Hobsbawm, Eric. Nations and Nationalism Since 1780: Programme, Myth, Reality. Cambridge University Press, 1990.
• Kazemzadeh, Firuz. “Pan Movements.” International Encyclopaedia of the Social Science, c. 11, no. 2, 1968, ss. 365-370.
• Kohn, Hans. “Pan-Movements.” Encyclopaedia of the Social Science, c. 11, no. 2, 1935, ss. 554-567.
• Kohn, Hans. Nationalism: Its Meaning and History. Van Nostrand, 1955.
• Köseoğlu, Nevzat. “Türk Milliyetçiliği İdeolojisinin Doğuşu ve Özellikler”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Milliyetçilik, İletişim Yayınları, 2003.
• Kushner, David. The Rise of Turkish Nationalism, 1876-1908. Cass, 1977.
• Levi, Scott. “Ortaçağ Orta Asyası’nda Türkistan ve Turan.” Türkler Ansiklopedisi, c. 1, 2002, ss. 388-392.
• Minogue, Kenneth. Nationalism. Methuen, 1967.
• Minorsky, Vladimir. The Encyclopaedia of Islam. London, 1934.
• Minorsky, Vladimir. Turan. Millî Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, 1988.
• Molnar, Miklos. A Concise History of Hungary. Cambridge University Press, 2001.
• Nagy, Lajos. A Turanizmus: Mint Nemzeti es Nevelesi Ideal. 1915.
• Nagy, Lajos. A Turanizmus: Mint Nemzeti, Faji es Vilageszme. Budapest, 1918.
• Önen, Nizam. “Turancı Hareketler: Macaristan ve Türkiye (1910-1944), Ankara Üniversitesi PhD Thesis, Ankara, 2003.
• Smith, Anthony. The Ethnic Origins of Nations, Blackwell, 1986.
• Smith, Anthony. National Identities, Penguin Books, 1991.
• Snyder, Louis. The New Nationalism. Cornell University Press, 1968.
• Snyder, Louis. Macro-Nationalisms. Paragon House, 1990.
• Şeşen, Ramazan. İslam Coğrafyalarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Bilge Kültür Sanat, 2020.
• Teleki, Pal. “Bevezetö”. Turan, c. 1, 1913.
• Vámbéry, Arminius. Travels in Central Asia: Being the Account of a Journey from Teheran Across the Turkoman Desert to Khiva, Bokhara, and Samarcand. Ulan Press, 2012.
• Waterbury, Myra. Between State and Nation: Diaspora Politics and Kin-State Nationalism in Hungary. Palgrave Macmillan, 2010.
• Watson, Hugh. Nations & States: An Inquiry into the Origins of Nations and the Politics of Nationalism. Westview Press, 1977.
• Yıldırım, Tahsin. Son Şehbender Müftüoğlu Ahmet Hikmet. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2020.
• Zempléni, Árpad. Turáni Dalok. Mondai és Törtéelmi Hősénekek. 1900–1910. Franklin-Társulat, 1910.
• Ziya Gökalp. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Ziya Gökalp. Türkçülüğün Esasları. Kadro Yayınları, 1977.