Arkeolojik Yüzey Araştırması Tahmin Haritalarının Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Oluşturulması: Mersin İli, Silifke İlçesi Örneği

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 10 - 23, 28.05.2021

Doğa Fidan

Öz

Tarihsel kalıntılara ulaşma sürecinin ilk basamağı olan yüzey araştırmaları, yer yüzeyinin gözleme dayalı olarak araştırılmasıdır. Araştırıcıların geniş alanlarda araziyi taramaları, araştırma bölgesinin doğal ve çevresel faktörleri dikkate alındığında bu süreçte oldukça kaynak sarfiyatının yapıldığı görülür. Yüzey araştırmaları tahmin haritaları, araştırmalarda rehber olabilir, çalışmalarda altlık olarak kullanılabilir ve bu sayede süreci kolaylaştırabilir. Yörede, döneminde yaşamış insanların bölgeyi tercih etmelerinde etkili olan mekânsal kriterler ortaya koyularak bu tercihte olası öncelikli kriterler belirlenmiştir. Yörenin uzaktan algılama tekniği ile elde edilen verilerine coğrafi bilgi sistemleri ortamında çeşitli düzeltme ve mekânsal analizler uygulanmış, kriter haritaları oluşturulmuştur. Kriterlerin karara etki düzeyleri ve birbirleriyle olan korelasyonunu anlamada analitik hiyerarşi sürecinden yararlanılmıştır. Karara etki düzeyleri belirlenen kriterler mevcut haritalar ile bütünleştirilmiş ve çalışma bölgesi olan Mersin İli Silifke İlçesi’nin arkeolojik yüzey araştırması tahmin haritası üretilmiştir. Günümüzde konumları bilinen tarihi merkezler ile tahmin haritası üzerinde gözlemlenen olası arkeolojik bölgeler karşılaştırılmıştır. Üretilen bu gibi arkeolojik tahmin haritaları ile yüzey araştırıcılarının işleri kolaylaşacak, çalışma alanı daralacak ve kaynak israfının önüne geçilebilecektir. Ayrıca tahmin modelinin belirttiği olası arkeolojik bölgeler sayesinde, yörede yapılması planlanan imar faaliyetlerinde öncelikli olarak kültürel mirasın korunması sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Uzaktan algılama, coğrafi bilgi sistemleri, arkeoloji, yüzey araştırması, tahmin modeli

Teşekkür

Bu makalenin oluşmasında, Konya Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Harita Mühendisliği Anabilim Dalı, Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Veri Analizi dersinde edinmiş olduğum bilgi ve kazanımlardan dolayı hocam Prof. Dr. Tayfun ÇAY’ a şükran ve teşekkürlerimi sunarım.

Creating Archaeological Survey Forecast Maps with Remote Sensing and Geographical Information Systems: The Example of Mersin Province, Silifke District

Öz

Surveys, which are the first step in the process of reaching historical ruins, are the investigation of the ground surface based observations. Considering the natural and environmental factors of the research area, it is seen that it is difficult to navigate the land and resource consumption is made in this process. Survey estimation maps can be a guide in researches, can be used as a base in studies and thus facilitate the process. Spatial criteria that were effective in the preference of the people who lived in Mersin Province Silifke District during the historical process were determined and possible priority criteria were determined in this preference. Various correction and spatial analyzes were applied to the data obtained by remote sensing technique of the region in the environment of geographical information systems, and criteria maps were created. Analytical hierarchy process was used to understand the effect levels of the criteria on the decision and their correlation with each other. The criteria for determining the effect levels of the decision were integrated with the existing maps and the archaeological survey estimation map of the Mersin Province Silifke District, which is the study area, was produced. The historical centers whose locations are known today and the possible archaeological sites observed on the forecast map were compared. With such archaeological estimation maps produced, the work of surface researchers will be easier, the work area will be narrowed and the waste of resources will be prevented. In addition, thanks to the possible archaeological zones specified by the prediction model, the protection of cultural heritage will be provided primarily in the development activities planned to be made in the region.

Anahtar Kelimeler

Remote sensing, Geographic Information System, Surface Survey, Analytical Hierarchy Process, Prediction Model

Kaynakça

• Aghayev A (2018). Determining of different inundated land use in salyan plain during 2010 the Kura River flood through gis and remote sensıng tools. International Journal of Engineering and Geosciences, 3 (3), 80-86.
• Alaska (2020). University of Alaska. https://search.asf.alaska.edu/#/ [Erişim tarihi: 11.11.2020].
• Arkeofili (2020).https://arkeofili.com/arkeologlar-tarafindan-kazi-yapilacak-alanlarin-tespiti/ [Erişim tarihi: 20.11.2020].
• Arslankaya D & Göraltay K (2019). Çok kriterli karar verme yöntemlerinde güncel yaklaşımlar. İKSAD, ISBN: 978-625-7029-84-1, 12-25. Aubry T, Luís L &
• Balla A, Pavlogeorgatos G & Tsiafakis D (2014). Recent advances in archaeological predictive modeling for archaeological research and cultural heritage management. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 14(4), 143-153, Greece.
• Balla A, Pavlogeorgatos G, Tsiafakis D & Pavlidis G (2013). Locating Macedonian tombs using predictive modelling. Journal of Cultural Heritage, 14(5), 403-410.
• Başkurt Z M & Aydın C C (2020). Nükleer Santraller için Yer Belirleme Kriterlerinin Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Değerlendirilmesi. Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemleri Dergisi, 2(1), 37-48.
• Bilgilioğlu S S & Bilgilioğlu B (2017). Selection of suitable site for municipal solid waste disposal sites for the Aksaray (Turkey) using AHP and GIS methods. J Sci Eng Res, 4(11), 36-45.
• Bozdağ A & Ertunç E (2020). Cbs ve ahp yöntemi yardımıyla Niğde Kenti örneğinde taşınmaz değerleme. Geomatik, 5(3), 228-240.
• Burns G, Fronabarger A K & Whitley T G (2008). Predictive modeling of cultural resources in the Theban Necropolis, Luxor, Egypt.
• Ciritci D & Türk T (2019). Alternatif katı atık depolama alanlarının analitik hiyerarşi süreci ve coğrafi bilgi sistemleri ile otomatik olarak belirlenmesi: Sivas ili örneği. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, 6(1), 61-74.
• Danese M, Masini N, Biscion, M & Lasaponara, R (2014). Predictive modeling for preventive Archaeology: overview and case study. Open Geosciences, 6(1), 42-55. Demirci E (2020). Bulanık mantık yöntemiyle arkeolojik tahmin haritalarının oluşturulması: Sivas örneği. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Ersöz F & Kabak M (2010). Savunma sanayi uygulamalarında çok kriterli karar verme yöntemlerinin literatür araştırması. Savunma Bilimleri Dergisi, 9(1),97-125.
• Ertunç E & Çay T (2020). Havaalanı yer seçiminde coğrafi bilgi sistemleri (cbs) ve analitik hiyerarşi süreci (ahp) kullanımı. Konya Mühendislik Bilimleri Dergisi, 8(2), 200-210.
• Fernandes R, Geeven G, Soetens S & Klontza-Jaklova V (2011). Deletion/Substitution/Addition (DSA) model selection algorithm applied to the study of archaeological settlement patterning. Journal of Archaeological Science, 38(9), 2293-2300.
• Fidan D & Şimşek Ç K (2019). Analitik hiyerarşi prosesi (ahp) ile arkeolojik tahmin haritalarının oluşturulması. Lisans Bitirme Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Graves D (2011). The use of predictive modelling to target Neolithic settlement and occupation activity in mainland Scotland. Journal of Archaeological Science, 38(3), 633-656.
• HGM (2020). Harita Genel Müdürlüğü. https://www.harita.gov.tr/ [Erişim tarihi: 11.11.2020].
• Kavzoğlu T & Çölkesen İ (2011). Uzaktan algılama teknolojileri ve uygulama Alanları.
• Kaynarca M, Demir N & San B T (2020). Yeraltı Suyu Kaynaklarının Uzaktan Algılama ve CBS Teknikleri Kullanarak Modellenmesine Yönelik bir Yaklaşım: Kırkgöz Havzası (Antalya). Geomatik, 5(3), 241-245.
• Kısaağa G & Durduran S (2016). Arkeolojik uygulamalarda coğrafi bilgi sistemleri (cbs) yoluyla mekâna yönelik analizler: Knidos arkeolojik alan çalışması. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu (Uzal-CBS 2016).
• Kültürenvanteri (2020) https://kulturenvanteri.com/konum/turkiye/akdeniz-bolgesi/mersin/silifke/ [Erişim tarihi: 1811.2020].
• Lillesand T, Kiefer R W & Chipman J (2015). Remote sensing and image interpretation. John Wiley & Sons.
• Lock G R & Stancic G (Eds.) (1995). Archaeology and geographic information systems: A European perspective. CRC Press.
• Nicu I C, Mihu-Pintilie, A & Williamson J (2019). GIS-Based and Statistical Approaches in Archaeological Predictive Modelling (NE Romania). Sustainability, 11(21), 5969.
• Nsanziyera A F, Rhinane H, Oujaa A & Mubea K (2018). GIS and remote-sensing application in archaeological site mapping in the Awsard Area (Morocco). Geosciences, 8(6), 207.
• Ozulu İ (2005). Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri yöntemlerinin arkeolojiye uygulanması. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Ozulu İ M, Tombuş F & Özçalık F (2007). Coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama teknolojileri ile arkeolojik alanların özelliklerinin belirlenmesi ve Çorum İli uygulaması. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi 2007, KTÜ, Trabzon.
• Öztürk D & Keleş M K (2020). Ahp ve topsis yöntemleri kullanılarak motorlu kurye seçimi: İlaç Sektöründe Bir Uygulama. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 275-291.
• Pekin F (2011). Çözüm: Kültür Turizmi. İstanbul: İletişim Yayınları, 32.
• Pişkin G (2011). Aliağa ve çevresindeki arkeolojik yerleşimlerin cbs ile mekânsal analizi. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Saaty T L (1980). The analytic hierarchy process: Planning, priority setting. Resources Allocation. Mcgraw-Hill, New York.
• Saaty T L (1990). How to make a decision: the analytic hierarchy process. European journal of operational research, 48(1), 9-26.
• Saaty T L (2008). Decision making with the analytic hierarchy process. International journal of services sciences, 1(1), 83-98.
• Silifke Belediyesi (2020). https://silifke.bel.tr/silifke/ilcemiz/tarihce.html [Erişim tarihi: 20.11.2020].
• Sunar F, Özkan C & Osmanoğlu B (2011). Uzaktan algılama. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, ISBN 978-975-06-0995-4, Eskişehir.
• Supçiller A A & Çapraz O (2011). Ahp-topsis yöntemine dayalı tedarikçi seçimi uygulaması. Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, 13(1).
• Şimşek Ç K, Tarık Türk T, Ödül H & Çelik M N (2018). Yamaç paraşütü alanlarının CBS ile tespiti. Uluslararası Mühendislik ve Yerbilimleri Dergisi, 3 (3), 119-125.
• Tarımorman (2020). Tarım ve Orman bakanlığı. https://www.tarimorman.gov.tr/ [Erişim tarihi: 11.11.2020].
• Teknomo K (2006). Analytıc Hierarchy Process (Ahp) Tutorıal, 1-20.
• Triantaphyllou E & Mann S H (1995). Using the analytic hierarchy process for decision making in engineering applications: some challenges. International Journal of Industrial Engineering: Applications and Practice, 2(1), 35-44.
• Uluğtekin N & Bildirici İ Ö (1997). Coğrafi bilgi sistemi ve harita. 6. Harita Kurultayı, Ankara.
• Verhagen P, Nuninger L, Tourneux F P, Bertoncello F, & Jeneson K (2012). Introducing the human factor in predictive modelling: a work in progress. In Archaeology in the digital era. Papers from the 40th annual conference of computer applications and quantitative methods in archaeology (CAA), Southampton (pp. 26-29).
• Vikipedi (2020). https://tr.wikipedia.org/wiki/Y%C3%BCzey_ara%C5%9Ft%C4%B1rmas%C4%B1 [Erişim tarihi: 20.11.2020].
• Yakar M & Fidan Ş (2019). Topografya, Atlas Akademi, ISBN 978-605-7839-21-3, Konya
• Yaralıoğlu K (2001). Performans değerlendirmede analitik hiyerarşi proses.