Accessibility Analysis of Urban Service Areas: The Example of Mardin Kızıltepe

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 104 - 115, 17.11.2021

Uğur Tango , Mehmet Topçu

Öz

Accessibility is a measure that shows the ease of access of the population living in the physical space in the built environment and benefiting from these services. In order to contribute to the lives of the people living in the cities, to facilitate them and to meet their needs, it is necessary to benefit from the service areas in the urban space. It is very important that the service areas allocated in the urban area in order to serve people are of appropriate size and accessible. In today's planning studies, geographic information systems are not used in the planning and determination of urban service areas. Not using such tools prevents decision makers from measuring accessibility more effectively and realistically. As a result, problems such as time and distance criteria cannot be met in the urban service areas, the population distribution cannot be made correctly and effectively, and similar problems arise. The aim of this study is to comparatively evaluate different accessibility analysis techniques used in geographic information systems in terms of spatial (Primary school areas) and temporal (Family health centers) accessibility concepts over certain social facilities. Within the framework of the determined purpose, seven analysis techniques (buffer, density, service area, closest facility, OD cost matrix, location allocation and fishnet) used in Esri ArcGIS program were tested in the sample of Kızıltepe district of Mardin province. In all analysis studies conducted in the direction of time and distance, it has emerged as a common result of all analysis techniques that the primary school and family health centers in Kızıltepe district are not accessible, distance and sufficient.

Anahtar Kelimeler

Accessibility, Accessibility analysis techniques, Geographic Information Systems, Spatial Analysis, Urban Services Areas

Kentsel Donatı Alanlarının Erişilebilirlik Analizi: Mardin Kızıltepe Örneği

Öz

Erişilebilirlik fiziksel mekânda yaşayan nüfusun yapılı çevrede var olan ulaşabilme ve bu hizmetlerden faydalanabilme kolaylığını gösteren bir ölçüdür. Kentlerde yaşayan insanların hayatlarına katkı sağlayabilmek, kolaylaştırabilmek ve ihtiyaçlarının giderebilmek için kentsel mekânda donatı alanlarından yararlanması gerekmektedir. İnsanlara hizmet etmesi amacıyla kentsel alanda ayrılan donatı alanlarının uygun büyüklük ve erişilebilir konumda olması oldukça önem arz etmektedir. Günümüz planlama çalışmalarında kentsel donatı alanlarının planlanmasında ve belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemleri kullanılmamaktadır. Bu tür araçların kullanılmaması karar vericiler tarafından erişilebilirliğin daha etkin ve gerçekçi olarak ölçülmesinin önüne geçmektedir. Buna bağlı olarak donatı alanlarında zaman ve mesafe ölçütlerin tutturulamaması, nüfus dağılımının doğru ve etkin bir şekilde yapılamaması ve bunun gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada temel amaç coğrafi bilgi sistemlerinde kullanılan farklı erişilebilirlik analiz tekniklerini belirli kentsel donatılar üzerinden, mekânsal (İlkokul alanları) ve zamansal (Aile sağlığı merkezleri) erişilebilirlik konseptinde karşılaştırmalı olarak değerlendirmektir. Belirlenen amaç çerçevesinde Esri ArcGIS programında kullanılan yedi analiz tekniği (tampon, yoğunluk, servis alanı, en yakın tesis, OD maliyet matrisi, konum tahsisi ve balık ağı) Mardin ili Kızıltepe ilçesi örnekleminde test edilmiştir. Zaman ve mesafe yönünde yapılan tüm analiz çalışmalarında Kızıltepe ilçesinde yer alan ilkokul ve aile sağlığı merkezlerinin erişilebilir konumda, mesafede ve yeterlilikte olmadığı tüm analiz tekniklerinin ortak bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erişilebilirlik, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Mekansal Analiz, Kentsel Donatı Alanları, Erişilebilirlik Analiz Teknikleri

Kaynakça

• Ali E (2020). Geographic Information System (GIS): Definition, development, applications and components https://www.academia.edu/42329737/Geographic_Information_System_GIS_Definition_Development_Applications_and_Components, [Erişim Tarihi: 24 Kasım 2020].
• Afacan Y, (2015). Yaşanabilir kentsel mekanlar için erişilebilirliğin önemi: Çukurambar kentsel dönüşüm örneği. Dosya 36: Mekanda Erişilebilirlik, Kullanılabilirlik ve Yaşanabilirlik, Ankara, Türkiye, 20-25.
• Bach L (1981). The problem of Aggregation and Distance For Analyses of Accessibility and Access Opportunity in Location-Allocation Models, Environment and Planning A, 13, 955– 978.
• Baral C R (2020). Buffering in geographic information systems, https://www.academia.edu/11832680/What_do_you_mean_by_buffer_in_GIS, [Erişim Tarihi: 22 Ekim 2020].
• Cbsakademi (2019). CBS’nin tarihsel gelişimi, https://cbsakademi.org/genel/cbsnin-tarihsel-gelisimi/507/ [Erişim Tarihi: 10 Ekim 2020].
• Chakraborty J & Armstrong M P (1997). Exploring the Use of Buffer Analysis for the Identification of İmpacted Areas in Environmental Equity Assessment, Cartography and Geographic Information Systems, 24(3), 145–157.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığından Mekansal Planlar Yapım Yönetmeliği Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi: 14/06/2014 ve Sayısı: 29030 Tertip:5,
• Dalvi M Q & Martin K M (1976). The Measurement of Accessibility: Some Preliminary Results, Transportation 5,17-42.
• Elliott J S (2012). Using Geographic Information Systems to Analyze Accessibility in The West Bank. Master’s Thesis, Clemson University City, Regional Planning, United State America, 170s.
• Ertuğay K (2018). 3.Ulusal Engellileştirilenler “Evrensel Tasarım İle Düşünmek” Panel ve Çalıştayı, http://www.ukem.org/StaticFiles/SiteFiles/file//Eris_ebilirliksempozyum_Kivanc_ERTUGAY.pdf [Erişim Tarihi: 09 Eylül 2020].
• Esri (2020a). https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/10.3/tools/spatial-analyst-toolbox/kernel-density.htm [Erişim Tarihi: 09 Kasım 2020].
• Esri (2020b). https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/latest/extensions/network-analyst/service-area.htm [Erişim Tarihi: 10 Kasım 2020]. Esri (2020c). https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/latest/extensions/network-analyst/closest-facility.htm [Erişim Tarihi: 10 Kasım 2020].
• Esri, 2020d, https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/latest/extensions/network-analyst/od-cost-matrix.htm [Erişim Tarihi: 10 Kasım 2020].
• Esri (2020e). https://desktop.arcgis.com/en/arcmap/latest/extensions/network-analyst/location-allocation.htm [Erişim Tarihi: 10 Kasım 2020].
• Gaudry M (2000). The Four Approaches to Origin-Destination Matrix Estimation for Consideration by the Mystic Research Consortium, https://www.researchgate.net/publication/23693415_The_Four_Approaches_to_Origin-Destination_Matrix_Estimation_for_Consideration_by_the_MYSTIC_Research_Consortium [Erişim Tarihi: 20 Kasım 2020].
• Gupta P, Jain N, Sikdar P K & Kumar K (2009). Geographical Information System in Transportation Planning, Geospatial World, https://www.geospatialworld.net/article/geographical-information-system-in-transportation-planning/, [Erişim Tarihi: 10 Nisan 2021].
• Gülhan G (2014). Toplu Taşıma Planlaması ve Ağ Tasarımında Erişilebilirlik Ölçütlerinin Kullanılabilirliğinin Araştırılması. Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 157s.
• Güray E & Kemeç S (2016). Van Metropolitan Alanında Bulunan Okul Öncesi, İlk ve Orta Dereceli Okulların Mekânsal Erişilebilirlik Analizi. 6.Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu (UZAL-CBS 2016) , Adana, Türkiye, 582-588.
• Hansen W G (1959). How Accessibility Shapes Land Use, Journal of the American Planning Association, 25 (2), 73-76.
• 3194 Sayılı İmar Kanunu, 1985, Yayınlandığı Resmi Gazete Tarihi 09.05.1985 ve Sayısı: 18749) Tertip:5,
• Kloog I, Haim A & Portnov B A (2009). Using Kernel Density Function as an Urban Analysis Tool: Investigating the Association Between Nightlight Exposure and the Incidence of Breast Cancer in Haifa Israel, Computers, Environment and Urban Systems, 33(1), 55–63.
• Muğan G (2015). Alışveriş merkezi (Avm) tasarımlarında erişilebilir, kullanılabilir ve yaşanabilir tasarım yaklaşımları. Dosya 36: Mekanda Erişilebilirlik, Kullanılabilirlik ve Yaşanabilirlik, 2015 (3), 43-53.
• Nicoară P S & Haidu I (2014). A GIS Based Network Analysis for the Identification of Shortest Route Access to Emergency Medıcal Facilities. Geographia Technica, 09(2), 60-67.
• Olcan H (2007). Kentsel Planlamada Çevre Düzeni Plan Sürecinde CBS’nin Kullanım Olanaklarının Değerlendirmesi. Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye, 145s.
• Osmanlı N (2012). İlköğretim Okulu Donatı Erişebilirliğinin Coğrafi Bilgi Sistemleri Platformunda Değerlendirilmesi. Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, Türkiye, 150s.
• Isabella T (2013). 12 GIS Vector Raster Images, http://www.newdesignfile.com/post_gis-vector-raster_132170/ [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2020].
• Rushton G (1988) The Roepke Lecture in Economic Geography Location Theory Location-Allocation Models and Service Development Planning İn The Third World. Economic Geography, 64(2), 97-120.
• Slideplayer (2018). GIS Coğrafi Bilgi Sistemleri Mimarisi ve Em Uygulamaları, https://slideplayer.biz.tr/slide/13637172/ [Erişim Tarihi: 20 Mayıs 2021].
• Svanerud V (2017). Taking the Bus to the Park?-A Study of Accessibility to Green Areas in Gothenburg Through Different Modes of Transport. Masteer’s Thesis, Lud University Department, Physical Geography and Ecosystem Science, Sweden, 74s.
• Şimşek A (2015). Erişilebilir Şehirler ve Bölgeler: Erişilebilirliğin Bölgesel Kalkınmaya Etkisi ve İller Bazında Erişilebilirlik Endeksinin Geliştirilmesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, ISBN 978-605-9041-59-1.
• Töreyen G, Özdemir İ & Kurt T (2010) ArcGIS 10 Desktop Uygulama Dokümanları, Coğrafi Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti., ISBN: 978‐9944‐5863‐6‐8.
• UNFPA (2021). Urbanization, https://www.unfpa.org/urbanization#readmore-expand [Erişim Tarihi: 20 Eylül 2021].
• Ünal M & Uslu C (2016) Gis-Based Accessibility Analysis of Urban Emergency Shelters: The Case of Adana City. 3rd International GeoAdvances Workshop, İstanbul, 95-101.
• Weibull J W (1980). On the Numerical Measurement of Accessibility. Environment and Planning A, 12, 53 – 67.