AYVALIK TARİHİNDE ZEYTİNYAĞI ÜRETİM, DEPOLAMA VE SATIŞ BİNALARININ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2014, Cilt: 15 Sayı: 2, 19 - 28, 11.03.2015

Hatice Uçar

Öz

Antik Dönem’de Midilli şehir devletinin, tarımsal iç bölgesi olan Ayvalık’ın eski adı Kydonies’dır. 1580’li yıllarda Midilli sakinlerinin yaşadığı bir kıyı yerleşmesi olan Ayvalık kentte bulunan ayva korusunun varlığından, Yunanca ayva ağaçlarının yeri anlamına gelen, ‘Kydonies’ adını almıştır. 1856 Tanzimat reformlarından sonra hızla gelişen Ayvalık’ta neo-klasik üslupta binalar inşa edilmiştir. 19. Yüzyıl’ın sonlarına doğru ticari yönden önemli bir kent olan Ayvalık’ta üretim, depolama ve satış şeklinde seyreden ticaret, fabrika, depo ve ticarethane işlevli yapıların inşa edilmesinde rol oynamıştır. Bu yapılar günümüzde Ayvalık Tarihi Dokusu’nda kiliselerle beraber kentin siluetine hâkim olmaları yanı sıra inşa edildikleri dönemde kentin ticari yaşamının günümüzdeki göstergesi olmaları ve kent sakinlerinin yaşamları hakkında günümüz ve gelecek kuşakları aydınlatmaları bakımından önemlidirler.

Ege Bölgesi’nde M.Ö. 6. Yüzyıl’a tarihlendirebileceğimiz zeytinyağı üretimini tarihsel süreklilik içinde incelediğimizde başlangıçta küçük el havanları ve öğütme taşıyla işlenebilen zeytinin 19. Yüzyıl’da fabrikalarda işlenebileceği konuma gelmesi şeklindeki gelişmeyi göstermeleri bakımından önemli birer belge olan, depo ve ticarethane işlevli yapılar, aynı zamanda kentin ve bölgenin kimliğinin göstergesidirler. Çoğunlukla parselin tamamına oturan ve işlevleri gereği sokakla doğrudan ilişkilendirilmiş olan büyük boyutlu, dikdörtgen biçimli ve neo-klasik Üslup özellikleri taşıyan, taş ve tuğla malzeme ile inşa edilmiş olan zeytinyağı fabrikaları ve depo yapılarının sayıları gün geçtikçe azalmaktadır. Mübadeleye kadar özgün işlevlerini sürdüren bu yapılar mübadele ile beraber ya terk edilmiş ya da özgün işlevlerine uymayan amaçlarla kullanılmaya başlamışlardır. Bu nedenle gerek zeytinyağı fabrika binalarında gerek ticari depo binalarından terk edilenlerde malzeme bozulmalarına, özgün işlevine uygun olmayan işlev yüklenenlerde ise yapının özgün konumunu bozan ekler şeklindeki müdahaleler ile karşılaşılmaktadır. Ülkemizde yakın zamana kadar tescili düşünülmemiş olan bu yapılar günümüzde artık endüstri yapıları olarak korunmaya değer görülmüştür. Günümüzde market, çeşitli ticarethane, turistik eşya satış mekânı ile yeme-içme mekânı ve otopark olarak işlevlendirilerek yeniden kullanılmaya başlanan bu yapıların korunmaları sağlanmıştır. Bir turizm merkezi olan Ayvalık’a mekânsal katkıda bulunmaları yerleşmeye işlevsel bir canlılık getirmiş ve kentsel sürdürülebilirlik içinde olumlu bir göstergenin temsilcileri olmuşlardır.

Anahtar kelimeler: Ayvalık, zeytinyağı, zeytinyağı üretimi, zeytinyağı depolaması, zeytinyağı ticarethanesi, zeytinyağı endüstrisi

Anahtar Kelimeler

Ayvalık, Zeytinyağı, Zeytinyağı üretimi, Zeytinyağı depolaması, Zeytinyağı ticarethanesi, Zeytinyağı endüstrisi

THE IMPORTANCE OF PRODUCTION, STORAGE AND SALE BUILDINGS FOR OLIVE OIL IN AYVALIK HISTORY

Öz

Ayvalık was the agricultural inner zone of Midilli city state in ancient times. It was destroyed during the invasion of Midilli in 1462. Fortunately the city was rebuilt. Originally, Ayvalık was named as “Kydonias” which meant place of quince trees in Greek. Buildings were constructed in neo-classical style in Ayvalık which developed rapidly after 1856 Tanzimat reforms. Commerce which took place in the branches of production, storing and selling played a crucial role in the construction of factory, storehouse and commerce house functioned building in Ayvalık which became an important city in terms of commerce through to the end of 19th century. These structures are important due to enlightening present and future generations about the lives of the residents in the period which they were built (being a document) alongside dominating city’s silhouette with churches in Ayvalık’s historic fabric today. Buildings with storehouse and commerce house functions are important documents showing the progress of olive oil production which can be dated to B.C. 6th century. Today, the storing buildings are reused as marketplaces, various commerce houses, souvenir shops, food and beverage places and car parks. This course of action provided the protection of olive oil factories which is a part of our cultural heritage. These structures which are our cultural heritage are representatives of a positive sign in urban sustainability with their new functions, in city life and with functions changes

Anahtar Kelimeler

Ayvalık, Olive oil, Olive oil production, Olive oil storage, Olive oil commerce house, Olive oil industry

Kaynakça

• APOSTOLAKİS, Ι. D. (1914). ΚΥΔΩΝΙΑΚΑΙ ΜΕΛΕΤΑΙ (Kydonian Studies), s:6, Kydoniae (Ayvalık).
• BAŞOĞLU,M.İ.,(2009). Antik Çağda Kilikya Bölgesi’nde Zeytinyağı Üretimi. Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÇORUHLU,T.,(2011).Ören,(Adramytteion Antik Kenti)Kazılarında ‘’Zeytin’’e Dair Bulgular.’’ İzmir: Uluslar arası Kazdağları ve Edremit Sempozyumu. Bildiriler Kitabı, s.37. Editörler, Efe,R.,Öztürk.M.,Atalay., İ. Meta Basım.
• DRAKOS, E. (1888). ΜΙΚΡΑΣΙΑΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΙ (Treatises on Asia Minor,s:15–16, Atina.
• BAYRAKTAR B (1998) Osmanlı’dan Cumhuriyete Ayvalık Tarihi, s:23,Ankara, AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi
• EFE.R.; SOYKAN,A.; CÜREBAL.İ.; SÖNMEZ.S., (2013). Dünyada, Türkiye’de Edremit Körfezi Çevresinde Zeytin ve Zeytinyağı, sayfa: 15, Balıkesir: 2. Basım.
• EFE.R.; SOYKAN,A.; CÜREBAL.İ.; SÖNMEZ.S., (2013). Edremit Yöresi Yağhaneleri, İstanbul; s.31-75
• KABASAKAL.S.,(2004). “Ayvalık Kent Merkezinde Bulunan 19. Yüzyıl Endüstri Yapılarının Yeniden İşlevlendirilmesi Üzerine Bir Çalışma.’’, Ege’nin İki Yakası-I Ayvalık Kent Tarihi Çalışmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı. s.134-152.
• KONTİS, I. D. (1978). ΛΕΣΒΟΣ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗ (Lesbos and his Asia Minor Area), 60–61, Athens Center of Ekistics Pub., No 24, Athens.
• MADRAN, E. (2004)‘’Ayvalık Geleneksel Ticari Yapılarında Mekansal Değişim ve Dönüşüm’’, Ege’nin İki Yakası- I Ayvalık Kent Tarihi Çalışmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı.
• MANİSA, K. (2013) ‘Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı Endüstri Mirası olan Zeytinyağı İşlikleri’, Mimarlık Dergisi, Ankara sayı 369 s.73-77.
• ÖZDEMİR,Z., (2000). Adramyttion’dan Efeler Toprağı Edremit’e. Ankara: Cilt: 1, s.795.
• PSARROS. D. (2004). ‘’Ayvalık’ın (Kydonies) Kentsel Tarihi’’. Ege’nin İki Yakası – I Ayvalık Kent Tarihi Çalışmaları Sempozyumu Bildiri Kitabı. s.1-9.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.,(1984). Ayvalık’ta Tarihsel Dokunun Korunması ve Turizm Amaçlı Kullanılmasına İlişkin Bir Araştırma. Ankara: Turizm ve Planlama Yatırımlar Dairesi Başkanlığı, Araştırma Grup Bşk., Kültürel Değerler Şube Md., yayın no: 1984-3;
• SAKKARİS, G., (1920). ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΥΔΩΝΙΩΝ (History of Kydoniae), 39, Syllogos pros Diadosin Ofelimon Biblion, Nr. 10, Atina.
• UÇAR.H., GÜNEY., Y., (2007). Ayvalık ve Alibey Adası’nda Ondokuzuncu Yüzyıl Ahşap Konstrüksiyonlu Rum Ortodoks Kiliseleri. Balıkesir Üniversitesi. Bilimsel Araştırma Projesi.
• ÜNSAL.A.,(2006). Ölmez Ağacın Peşinde, Türkiye’de Zeytin ve Zeytinyağı. Sayfa: 42 İstanbul: Yapıkredi Yayınları,(5. Basım).
• YORULMAZ,.A., (2004). Ayvalık'ı Gezerken. İstanbul: Dünya Kitapları / Kent Kitaplığı, (Genişletilmiş 7. basım), Dünya Yayıncılık A.Ş