MALAZGİRT ZAFERİ VE ANADOLU’DA YENİ TÜRK VATANININ YÜKSELİŞİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 1 - 35, 31.12.2021

Cevdet Yakupoğlu

Öz

Sultan Alp Arslan’ın liderliğindeki Büyük Selçuklu Devleti ordusu ile İmparator IV.
Romanos Diogenes komutasındaki Bizans ordusu arasında 26 Ağustos 1071 Cuma günü
vuku bulan Malazgirt Muharebesi, tartışmasız bir şekilde Selçukluların zaferiyle
neticelenmiştir. An itibarıyla üzerinden 950 yıl geçmiş olan bu zafer, gerek söz konusu her
iki devlet ve gerekse de Batı Hıristiyanlık âlemi ile bütün İslâm dünyası açılarından çok
önemli sonuçlar doğurmuştur. Bunlardan belki de en önemlisi, Selçuklu Devleti vasıtasıyla
Anadolu coğrafyasının Bizans’tan fethedilmesi ve sözü edilen toprakların yeni bir vatan
olarak baştanbaşa Türk iskânına açılmış olmasıdır. Bu çerçevede Malazgirt Zaferi, Büyük
Selçuklulara Horasan, İran, Irak ve Azerbaycan’dan sonra geniş, verimli, yaşamaya elverişli
ve son derece stratejik bir toprak parçası olarak Anadolu’nun kapılarını ardına kadar açan bir
anahtar vazifesi görmüştür. Öyle ki sözü edilen bu zafer sonrasında on beş-yirmi yıl gibi kısa
bir müddet zarfında Anadolu’nun en doğusundan en batısına kadar Büyük Selçukluların
devamı veya kolları niteliğinde olmak üzere Saltuklular, Mengücüklüler, Dânişmendliler,
Türkiye Selçukluları, Çaka Beyliği, İnaloğulları, Çubukoğulları, Dilmaçoğulları ve
Artuklular gibi siyasi yapılar meydana çıkmıştır. Bu manada Malazgirt yenilgisinden sonra
dönemin savaş hukuku gereği Romanos Diogenes ile Alp Arslan arasında imza edilmiş olan
barış antlaşmasını rafa kaldıran ve savaş tazminatı ödemeyi de reddeden Bizans Devleti, bu
hatasının bedelini çok ağır ödemiş ve hemen hemen bütün Anadolu topraklarını kendi
elleriyle Selçuklu Türklerine teslim etmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak bu çalışmada
öncelikle Malazgirt Muharebesi’ne giden süreç özet olarak verilmiş, devamında savaşın
Selçuklu ordusu tarafından kazanılma başarısının arkasında yatan nedenler üzerinde
durulmuş, son noktada ise Türklerin Anadolu’da icra ettikleri yeni örgütlenme modeli ile söz
konusu coğrafyanın Türkler açısından nasıl vatan yapıldığına dair tespitlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Büyük Selçuklular, Sultan Alp Arslan, Anadolu, Türk Yerleşimi, Bizans

Kaynakça

• Abû’l-Farac (Bar Hebraeus) Tarihi (1999). I, Çev. Ö. Rıza Doğrul, 3. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Ahmed b. Mahmud (2011). Selçuknâme. Haz. Erdoğan Merçil, 1. Baskı, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Attelaiates, Mikhael (2008). Tarih. Çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Azimî Tarihi (2006). Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler (1038- 1039). Çev. Ali Sevim, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Bryennios, Nikephoros (2008). Tarihin Özü. Çev. B. Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Cahen, Claude (1972). “İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”. Çev. Zeynep Kerman, Türkiyat Mecmuası, XVII: 77-100.
• --------- (1992). Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı). Çev. Yaşar Yücel ve Bahaeddin Yediyıldız, Ankara: TTK Yayınları.
• Demirkent, Işın (1996). Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan. Ankara: TTK Yayınları.
• el-Hüseynî (1999). Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye. Çev. Necati Lügal, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi (1999). Çev. Kıvameddin Burslan, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• İbn al-‘Adîm (1976). Bugyat at-Talab fî Târîh-i Halab (Selçuklularla İlgili Haltercümeleri). Yay. Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü’l-Esîr (2016). el-Kâmil fi’t-Tarih (İslam Tarihi). VIII, Çev. A. Ağırakça, Beşir Ersoy vd. 2. Baskı, İstanbul: Ocak Yayınları.
• İbnü’l-Kalânisî (1908). Zeylu Târîhi Dımaşḳ (Târihu Ebî Ya’lâ Hamza İbn el-Kalânisî). Nşr. Henry Frederick Amedroz, Beyrut.
• İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı-Metinler ve Çeviriler (1988). Haz. Faruk Sümer ve Ali Sevim, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim (1953). “Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını (1015-1021) ve Tarihî Ehemmiyeti”. Fuad Köprülü Armağanı, Ankara: DTCF. Yayınları: 259-274.
• Kaya, Abdullah (2014). “Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme”. Ekev Akademi Dergisi, 18/59 (Bahar): 211-232.
• Kaymaz, Nejat (1993). “Malazgirt Savaşı ile Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesine Dair”. Malazgirt Armağanı, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları: 259-268.
• Köymen, M. Altay (1970). Alp Arslan Zamanı Selçuklu Askerî Teşkilatı. Ankara: Ankara Ünv. Basımevi.
• --------- (1989). “Malazgirt Meydan Muharebesinin Diğer Meydan Muharebeleri Arasındaki Yeri ve Önemi”, Belleten, LIII/206: 375-379.
• Mîrhând (2015). Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’lHulefâ (Tabaka-i Selçûkiyye). Çev. Erkan Göksu, Ankara: TTK Yayınları. Özgüdenli, Osman Gazi (2012). “Tuğrul Bey Dönemi (1040-1063)”.
• Selçuklu Tarihi El Kitabı, Ed. Refik Turan, 1. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları: 57-80.
• Raşîd al-Dîn Fazlallah (1999). Câmi’ al-Tavârîh. C.II, Cüz 5, Yay. Ahmed Ateş, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• er-Râvendî (1999). Râhatu’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr. C.I. Çev. A. Ateş, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Sevim, Ali (1990). Ünlü Selçuklu Komutanları. Ankara: TTK Yayınları.
• --------- (1991). “Artuk b. Eksük”. TDV. İA. C.3: 414-415.
• --------- (1993). “Malazgirt Meydan Savaşı ve Sonuçları”. Malazgirt Armağanı, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları: 219-229.
• --------- (2003). “Malazgirt Muharebesi”. TDV. İA. C.27: 481-483.
• --------- (2010). “Süleymanşah I”. TDV. İA. C.38: 103-105.
• --------- (2014). Anadolu’nun Fethi-Selçuklular Dönemi. 4. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî (1968). Mir’âtü’z-Zeman fî Tarihi’l-Âyan. Yay. Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları.
• Sümer, Faruk (1988). “Afşin”. TDV. İA. C.1: 440-441.
• --------- (2012). “Tuğrul Bey”. TDV. İA. C.41: 344-346.
• Süryanî Patrik Mihail’in Vakainamesi, İkinci Kısım (1042-1195) (1944). Çev. Hrant D. Andreasyan, Basılmamış Notlar, TDV. İslam Ansiklopedisi Kütüphanesi.
• Turan, Osman (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye, 3. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turan, Refik (2012a). “Türklerin Anadolu’ya Akınları ve Malazgirt Zaferi’nden Önce Anadolu’da Türk Varlığı”. Selçuklu Tarihi El Kitabı, Ed. Refik Turan, 1. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları: 87-113.
• --------- (2012b). “Malazgirt’te Bir Medeniyet Savaşı ve Türkiye Devleti’nin Doğuşu”. Selçuklu Tarihi El Kitabı, Ed. Refik Turan, 1. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları: 127-133.
• Tülücü, Süleyman (1986). “Malazgirt Savaşına İştirak Eden Türk Beyleri ve Hal Tercümeleri”. ATÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7: 291-334.
• Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (2000). Çev. Hrant Andreasyan, 2. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Yakupoğlu, Cevdet (2020a). “Anadolu’ya Yapılan İlk Akınlar, Selçuklu Fetihleri ve Oğuz Göçleri”. İlk Türk – İslam Devletleri Tarihi, Ed. H. İbrahim Gökbörü, 1. Basım, Ankara: Nobel Yayınları: 340-351.
• --------- (2020b). “Malazgirt Savaşı’nın Kazanılmasında Selçuklu Komutanlarının Rolü”. Tarihten Romana Malazgirt; IV. Tarihî Roman ve Romanda Tarih Bilgi Şöleni Bildirileri, Muş / Malazgirt (19-21 Ağustos 2019), Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları: 83-96.
• --------- (2021). “Haçlı Seferleri Başlamadan Önce Anadolu'da Türk Egemenliğinin Tesisi”. Akademik Bakışla Haçlılar-Prof. Dr. Işın Demirkent'in Vefatının 15. Yılı Anısına, Ed. Birsel Küçüksipahioğlu ve Casim Avcı, İstanbul: Demirkent Eğitim ve Araştırma Vakfı Yayını: 87-109.
• Yıldız, H. Dursun (2011). İslâmiyet ve Türkler. 4. Baskı, Ankara: İlgi Kültür Sanat Yayınları.