“HOCANIN AKLI” ADLI MASALIN SEMBOLİK ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 37 - 59, 31.12.2021

Nedim Bakırcı

Öz

Sembol, Analitik Psikoloji’nin kurucusu Carl Gustav Jung’a göre gündelik hayatımızda
bilip tanıdığımız; ancak alışılagelen, açık anlamının yanı sıra kendine özgü anlamlar da
çağrıştıran bir terim veya bir resimdir. Metin içerisinde bir unsurun sembol olabilmesi için o
unsurun ilk anlamının dışında pek çok anlam taşıması gerekir. birden fazla alam taşıyan unsur
o zaman tam olarak tanımlanamayan, bilinmeyen, daha geniş, “bilinç dışı” bir yön kazanmış
olur. Carl Gustav Jung’un ortaya koyduğu arketipsel sembolizm önemli kavramlardan biridir.
Jung, tüm insanlarda ortak bir bilinçdışının var olduğunu belirtmiş ve buna arketip adını
vermiştir. Jung’un başlattığı, Joseph Campbell’in sistemleştirdiği sembolik yolculuğun
“ayrılık-erginleşme-dönüş” aşamaları içerisinde kolektif bilinç dışına ait pek çok unsur
bulunur. Bunlar “Persona”, “Gölge”, “İç/Tüm Benlik, Kendilik/Self”, “Anima-Animus”,
“Yüce Birey” ve “Yüce Ana” gibi çeşitli arketiplerdir. İnsanoğlunun kendisini keşfederek
mükemmelleştirme yolculuğunu tamamlamasında iç dünyasının karanlık dehlizlerinden
geçerek yaşadığı pek çok unsur kişinin gelecekteki durumunu belirlemektedir. Bireyleşmede
kahraman ayrılıkla yolculuğa başlayıp bireyleşme yolculuğunu tamamlayarak erginlenmiş,
bir başka deyişle insan-ı kâmil olmuş şekilde geri dönmüştür. Böylece erginlenmiş kahraman
diğer kişilere örnek bir kişilik oluşturur. Sembolik yolculuk özellikle sanatsal ürünlere
uygulanmakta ve edebiyat alanında ortaya birtakım sonuçlar çıkarılmaktadır. Bu sanatsal
ürünlerden biri de hiç şüphesiz masallardır. Masallar tarihin en eski devirlerinden beri hoşça
vakit geçirmek, eğlenmek ve eğlendirmek için anlatılan metinlerdir. Bu metinler sözlü
kültürde masalcılar tarafından anlatılarak nesilden nesile aktarılmışlardır. Bu aktarın
sırasında metinle birlikte kültüre ait pek çok unsur da geleceğe taşınmaktadır. Masallar ait
olduğu toplumun kültürel belleklerindendir. Bir milletin kültürel belleğinin temel
unsurlarından biri olan masallar, bu bağlamda değerlendirildiğinde ortak bilinç dışını
yansıtan kavramların, onları var eden toplumu nasıl ayakta tuttuğunu gözler önüne serer.
Masallar, topluma ait kültürel inanış ve değerleri aktarır, toplumun ortak kültürel anlayışını
anlatır ve temsil eder. Masallarda bir toplumun değerlerini, inançlarını, acılarını, sevinçlerini
ve ortak bilinçdışını bulabiliriz. Dolayısıyla Türk masalları arketipsel sembolizm açısından
değerlendirip yorumlanması Türk kültürü açısından son derece önem taşımaktadır. Bu güne
kadar masallarla ilgili sayısız çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar içerisinde masal
metinlerinin sembolik analizleri de yer almıştır. Özellikle masallarda kahramanın yolculuğu
ayrılık-erginleşme-dönüş aşamaları metinden hareketle ele alınıp analiz edilip
yorumlanmıştır. Bu makalede Kocaeli’den derlenen “Hocanın Aklı” adlı masal arketipsel
sembolizm açısından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Masal, Hocanın Aklı, Arketip, Sembol, Mitoloji, Sembolik Çözümleme

Kaynakça

• Aarne, Antti ve Thompson, Stith, The Types of the Folktale, Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia Academia Scientiarrum Fennica, 1964.
• Bakırcı, Nedim, “Kırım Tatar Masallarından “Altın Elma” Adlı Masalın Arketipsel Sembolizm Açısından Çözümlenmesi”, Türük Dergisi, 7(19), 2019, s. 36-46.
• Boratav, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1984.
• Campbell, Joseph, Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, (çev. Sabri Gürses), Ankara: Kabalcı Yayınevi, 2010.
• Çetindağ Süme, Gülda, Köroğlu Merkezli Hikâyelerin Sembolik Açılımı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
• Eberhard, Wolfram ve Boratav, Pertev Naili, Typen Türkischer Volksmärchen, Wiesbaden: Franz Steiner Verlang GMBH, 1953.
• Ege, Fatih, “Namert ile Cömert Masalı’nın Arketipsel Sembolizm Açısından İncelenmesi”, Bilim ve Kültür-Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, Mar, 2013, s. 36-43.
• Eliade, Mircea, Doğuş ve Yeniden Doğuş, (çev. Fuat Aydın), İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2015.
• Ersoy, Elif, “Jung’un Arketip Kavramı”, http://www.anadoluaydinlanma.org/Yazilar/jung_arketip.pdf, (Erişim Tarihi 11.06.2019).
• Esin, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Fromm, Erich, Masallar, Rüyalar Mitler, (çev. Aydın Arıtan, Kaan H. Ökten), İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Gökçe, Enis, Kocaeli/Gölcük Nüzhetiye (Döşeme) Köyü Monografisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Işık, Neşe, “Türk Masal Kahramanlarının “Yolculuk”tan Olgunluğa Değişim Süreci”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 200, Ekim, 2012, s. 1-18.
• Jung, Carl Gustav, Analitik Psikoloji, (çev. Ender Gürol), İstanbul: Payel Yayınları, 2006.
• Özcan, Tarık, “Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi”, Millî Folklor, Bahar 8/57 (2003), s. 76-81.
• Özkartal, Mehmet, “Türk Destanlarında Hayvan Sembolizmine Genel Bir Bakış (Dede Korkut Kitabı’ndan Örnekler)”, Milli Folklor, Sayı 94, Yaz, 2012, s. 69.
• Sakaoğlu, Saim, Masal Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Schimmel, Annemarie, Halifenin Rüyaları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Şenocak, Ebru, “Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Destana Arketipsel Bir Yaklaşım”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi Dede Korkut ve Türk Dünyası, C. 3, 2016, s. 1313-1328.
• Şimşek, Esma ve Şenocak, Ebru, “İbn Sinâ Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili”, Milli Folklor, Sayı 82, Yaz, 2009, s. 110-121.
• Şimşek, Esma, “Kültürümüzde Yol ve Bu Bağlamda “Uzun İnce Bir Yoldayım” Adlı Şiirin Sembolik Çözümlemesi”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Sayı 13, 2017, s. 55-69.
• Turan, Osman, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: DTCF Yayınları-Cumhuriyet Matbaası, 1941.