20. YÜZYIL BAŞLARINDA ŞİRAN KAZASINDA KURULAN VAKIFLAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 217 - 234, 31.12.2021

Alparslan Demir Şemsettin Başol

Öz

Vakıflar, İslam tarihi boyunca insana ve insanlığı hizmet etmiş en temel müesseselerdir.
Osmanlı Devleti bu müesseseyi yaygınlaştırmış ve en ileri seviyeye taşımıştır. Vakıf
kurumları toplumun her türlü ihtiyacını karşılamış, sosyal dayanışma, kültür, din, eğitim ve
sağlık alanlarında ilerlemeye katkı sağlamıştır. Osmanlı Devleti’nde toplumun her kesimi
vakıf kurma etkinliğine katılırdı. Padişahlar, saray kadınları, devlet görevlileri ve halktan pek
çok kişi maddi durumları ölçüsünde vakıf eserleri tesis ederdi. Padişahlar, saray mensupları
ve yüksek dereceli devlet görevlileri ile zenginler, ülkenin değişik yerlerine külliyeler
tarzında birçok vakıf-hizmet yapıları inşa ettirirlerdi. Vatandaşlar ise bir kitap vakfetmekten
bir kütüphane kurmaya, çeşme akıtmaktan bir mescit veya cami inşasına kadar kendi
imkânları ölçeğinde bu hayır yarışına katılırlardı. Şer’iye sicilleri, XV. yüzyılın ikinci
yarısından başlayarak, XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar geçen yaklaşık beş asırlık bir
dönemin kayıtlarını içermekte olup Osmanlı toplum yapısıyla ilgili çalışmalarda önemli
kaynaklardan biridir. Nikâh, miras taksimi, yetim malları ile kayıp malların muhafazası, vasi
tayini ve azli, vasiyetlerin ve vakıfların hükümlerine riayet edilip edilmediğinin takibi, cürüm
ve cinayet davaları gibi şer’i ve hukukî işlerin yanında idari yönden de kadılara oldukça geniş
yetki ve görevler verilmesi Şer’iye sicillerinin önemini ortaya koymaktadır. Günümüzde
Gümüşhane’ye bağlı bir ilçe olan Şiran’a ait iki Şer’iye sicili bulunmaktadır. Bunlardan ilki
olan 8191 numaralı sicil H. 1302-1324 (M. 1885-1906), 8192 numaralı ikinci sicil ise H.
1324-1329 (M. 1906-1911) tarihlerini kapsamaktadır. Bu çalışmada, 1885-1911 tarihlerini
kapsayan Şer’iye sicillerinden hareketle Gümüşhane’ye bağlı bir ilçe konumunda olan
Şiran’da bahsi geçen tarih aralığında kurulan yeni vakıflar üzerine bir değerlendirme
yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, 20. Yüzyıl, Şiran, Gümüşhane, Vakıflar, Hayrat

Kaynakça

• Şiran Şer’iye Sicili, No: 8191, 8192.
• Albayrak, Mustafa. 19. Yüzyılda Şiran Kazasının Sosyal ve Ekonomik Durumu (Maliye Nezareti Temettuat Defterlerine Göre, 1260/1844), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2001.
• Çalışkanoğlu, Cansu. 8191 Numaralı Şiran Şer’iye Siciline Göre Şiran’da Sosyal ve Ekonomik Hayat. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2019.
• Demir, Alpaslan. “Şeriye Sicillerine Göre Şiran Kazası’nda Sulama Davaları”, Türk Kültürünü Araştırma Dergisi, Prof.Dr. Mustafa Kafalı Armağanı, (2013), Ankara: 171-177.
• Erdem, Erdem. XIX. Asrın Sonunda Şer’i Sicillerde Şiran Kazası: İçtimai ve İktisadi Hayat. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2005.
• Kıvrım, İsmail. “19. Yüzyılda Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Vakıflar”, Gümüşhane Tarihi (İl Oluşunun 85. Yılında Gümüşhane Tarihi ve Ekonomisi Sempozyumu Tarih Bildirileri, 25-26 Mayıs 2010). (2016). (Editörler: Bayram Nazır, Kemal Saylan). Gümüşhane: 393-409.
• Kıvrım, İsmail. “Osmanlı Döneminde Gümüşhane ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları”, History Studies (2010). 2/3.: 231-243.
• Öğreden, Merve. Tereke Kayıtlarından Hareketle Şiran Kazasında Sosyo-Ekonomik Hayat (1893-1911). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2020.
• Saylan, Kemal ve Algül, Faruk. Osmanlı Vesikalarında Şiran Kazası. İstanbul: Şiran Belediyesi Yay., 2017.
• Saylan, Kemal. Gümüşhane-İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarih (1850- 1918). (2014). İstanbul: Gümüşhane Üniversitesi Yay.: 187-201. Ürkmez, Naim. “Şiran Vakıfları”, Vakıflar Dergisi (2015). 44.
• Ankara: 73-94; Murat Dursun Tosun, “Gümüşhane-Şiran İsa Baba Vakfı ve Türbesi”, https:// alucradantarihebakis.files.wordpress.com/2018/01/isababa.pdf (Erişim Tarihi: 01.08.2021): 1-8. Yeşildağlı, Emrul. Tereke Kayıtlarına Göre Şiran Kazasında SosyoEkonomik Hayat (1886-1893). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2020.