KARA MUSTAFA PAŞA’NIN MERZİFON’DAKİ İMAR FAALİYETLERİ

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 87 - 122, 30.06.2022

Sultan Murat Topçu

Öz

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa hiç şüphe yok ki, Osmanlı Döneminin en
önemli devlet adamlarından birisidir. Paşa’nın Amasya Merzifon Narince
köyünde başlayan hayatı, Köprülü Mehmet Paşa’yla karşılaşması sonrası
ivme kazanmış ve Paşa’nın kızı ile evlendikten sonra Köprülü ailesinin
nüfuzundan yararlanarak sadrazamlık makamına kadar yükselmiştir. II.
Viyana seferinde başarısız olan Paşa bunun bedelini canı ile ödemiştir.
Osmanlı siyasi tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilen bu yenilgi ve
akabinde Paşa’nın idam edilmesi, başta İstanbul olmak üzere Paşa’nın
imparatorluk toprakları içerisinde girişmiş olduğu imar faaliyetlerinin
durmasına sebep olmuştur. Eğer bu durum ile karşılaşılmamış olsaydı,
Osmanlı döneminin en çok yapı yaptıran banilerinin başında Merzifonlu Kara
Mustafa Paşa gelebilirdi. Buna rağmen Paşa’nın İstanbul, İzmir, Halep,
Mudanya, Cidde, Kayseri ve Merzifon gibi bölgelerde çok sayıda yapı
yaptırdığı vakfiye metinlerinden anlaşılmaktadır. Paşa, imparatorluk
toprakları içerisinde önemli ticaret şehirlerinde yaptırdığı yapıların yanı sıra
memleketinde de büyük yatırımlar yaparak Merzifon’un ticari alt yapısını
geliştirmek istemiştir. Bu doğrultuda şehirde iki cami, bir han, bir bedesten
ve bir hamam inşa ettirmiştir. Şehrin su sorununu çözebilmek için Taşan
Dağı’ndan şehre su getirtmiş ve bu yol güzergâhı üzerinde çok sayıda çeşme
inşa ettirmiştir. Paşa’nın çeşmelerinin büyük bir bölümü günümüze
ulaşamamış iken diğer yapıları sağlam bir şekilde ayakta durmaktadırlar. Bu
çalışmada, Paşa tarafından Merzifon’da inşa ettirilen vakıf eserleri üzerinde
durularak, Osmanlı mimarlığı içerisindeki konumları irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Merzifon, Cami, Han, Bedesten, Hamam

Kaynakça

• Akyurt, Y. (1947). Türk Asar_i Atikasi Binalerine Âid Tarihi Mecmua (Yalnız Osmanlılar Devri Merzifon, Samsun, Sinop), Kısım III, Cild IX, Ankara.
• Hüsameddin, A. (1327-1330). Amasya Tarihi, C.I, İstanbul. Anonim (1983). “Bedesten”, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C.I, Ankara, s. 322-323.
• Anonim (1983). “Narince Köyü Abide Hanım Camii”, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C.I, Ankara, s. 319-322.
• Anonim (1983). “Taş Han”, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C.I, Ankara, s. 323-325.
• Galland, A. (1973). İstanbul’a Ait Günlük Anılar 1672-1673, Şerhlerle yayınlayan: Charles Scheter, C. II (1673), Çev: Nahid Sırrı Örik, Ankara.
• Arık, R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara.
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul.
• Cezar, M. (1985). Tipik yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul.
• Çerkez, M. (2005). Merzifon’da Türk Devri Mimari Eserleri, Doktora Tezi , Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çerkez, M. (2001). “Merzifon Taş Han”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu bildirileri, 415-448
• Çoban, A. (2005). Hadikatü’l Vüzera Adlı Eserin Tenkitli Transkripsiyonu, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum
• Çelebi, E. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, 2. Kitap, İstanbul.
• Gabriel, A. (1934). Monuments Turcs D’anatolie, Paris.
• Gülgen, H. (1996) Merzifon Kara Mustafa Paşa Câmii ve Hamamı İle Nârince Âbide Hâtun Câmii, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Süreyya, M. (1996) Sicill-i Osmanî, C.4, İstanbul. Raşid (1282). Tarih, C.I, İstanbul.
• Semerci, A. (2001) “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Memleketi, Yetişme Şekli, Yükselmesi”, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri, Ankara.
• Tanman, B. (1993) “Merzifon Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı “Osmanlı Dünyası” ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan, Ankara, s.491-522.
• Topçu, S. M. (2015), Gücün Mimariye Yansıması: Köprülüler, Ankara.
• Tuncel, M. (1980). Osmanlı Mimarisinde Bedestenler, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Tuncel, M. (2001). Merzifon Bedesteni, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu bildirileri, Ankara, 384.
• V.G.M.A., Defter No:641-119. Sayfa, Sıra 16.
• V.G.M.A., Defter No:641-01,Sayfa. 120, Sıra 1.
• V.G.M.A., Defter No:641-01,Sayfa. 120, Sıra 17.
• V.G.M.A., Defter No:641-01,Sıra:20.
• Yeşil, A. (2001). Merzifon Kara Mustafa Paşa Külliyesi, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu bildirileri, 335-338.