TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE BİR KALINTI SÖZCÜK: İMİR

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 101 - 116, 29.12.2022

Muhammed Karasu

Öz

Bu çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarında belirlenen imirin iti, imirin iti gibi titremek ve emirin iti gibi sürünmek deyimlerinde geçen imir sözcüğü
incelenmiştir. Deyimler mecaz anlam kazanmış, kalıplaşmış sözcük öbekleridir. Kalıplaşmış yapıları nedeniyle deyimler ne ses ve biçim ne de
anlam değişikliklerine kolay kolay izin vermeyen sözcüklerdir. Bu özelliğiyle deyimlerin eskicil ögeleri taşıma görevleri öne çıkmaktadır. Giriş bölümünde
çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmış; ilgili çalışmalar üzerine bilgi verilmiştir. “Eskicil ve Kalıntı Kavramları” adlı bölümde eskicil ve
kalıntı kavramları irdelenmiştir. Eskicil kavramına yer veren çalışmalar taranarak sözcüğün terim anlamı açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır.
Kalıntı kavramı ise Türkiye’deki Türklük bilimi araştırmalarında yeni yeni tanınan ve kullanılan bir terimdir. Bu kavram açıklanarak çalışmadaki
kullanım alanı belirlenmiştir. “Eskicil Bir Sözcük: İmir” adlı bölümde imirsözcüğünün geçtiği deyimler, bu sözcüğün türevleri tarihî Türk lehçelerindeki biçim ve anlam değişmeleri art zamanlı yöntemle ele alınmıştır. Sonuç bölümünde, imir sözcüğüyle ilgili görüşler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

imir, kalıntı sözcük, fosil sözcük, eskicil öge, deyim

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1969). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: TDK Yayınları.
• __________ (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü V (E-F). Ankara: TDK Yayınları.
• __________ (1993). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü VII (H-İ). Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (2006). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri), Cilt I. Ankara: TDK Yayınları.
• Buḥārī, S. (1298). Luġat-ı Çaġatayī ve Türkī-yi ’Oṣmānī. İstanbul: Mihrān Matbaası.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, Sir G. (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammed Mahdi Xān, Facsimile Text with an Introduction an Indices. London: Luzac and Company Ltd.
• __________ (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press.
• Çolak, G. (2017). Türkçede Fosil Kelimeler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Dankoff, R. ve Kelly, J. (1982). Maḥmūd al-Kāšγarī Conpendium of The Turkic Dialects, Part I. USA: Harvard University Printing Office.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’tTürk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Gabain, A. Von (2003). Eski Türkçenin Grameri (çev. M. Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I (A-N). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2015). Arkaik-Periferik Kavramı ve Bu Kavramın Tarihî Batı Rumeli Türkçesi Ağızlarının Tespitindeki Önemi, The Journal of Academic Social Science Studies 32(3), 1-12.
• http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2771. Heyet, M. R. (2021). Mirzā Mehdī Ḫan Esterābādī Senglaḫ Mebāniyü’lLüġat ve Kitābü’l-Elif (1v.-119r.). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• İzbudak, V. (1936). El-İdrâk Haşiyesi. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Ölmez, M. (2003). Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine, Mustafa Canpolat Armağanı, 135-142.
• Püsküllüoğlu, A. (2004). Öz Türkçe Sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Räsänen, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• S. A. Starostin, A. V. Dybo, O. A. Mudrak (2003). An Etymological Dictionary of Altaic Languages. USA: Brill.
• Taş, İ. (2009). Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler. Konya: Palet Yayınları.
• Tekin, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. İstanbul: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (2003). Türk Dilleri -Giriş-. İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat 2.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Birinci Cilt (A-E), İstanbul-Wien: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık.
• Üçer, M. (1998). Atalar Sözü Yerde Kalmaz Sivas’ta Sözlü Gelenek. İstanbul: Sivas’ta Halk Kültürü Araştırmaları 2.
• Üşenmez, E. (2014). Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Öğeler. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Vardar, B (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yund, K. (1979). Türk Atasözlerinde Kişi Adları, Türk Halkbilim Araştırmaları Yıllığı 1977, 329-372.
• Севортян Э. В. (1974). Этимологический Словарь Тюркских Языков, Том 1. Москва: Издательство Наука.