Türk Masallarında Olağanüstü Dağlar

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 1 - 21, 25.12.2023

Nedim Bakırcı

https://doi.org/10.5281/zenodo.10417105

Öz

Türk kültüründe geleneksel Türk dini çerçevesinde pek çok kült oluşmuştur. Bu kültlerden biri de dağ kültüdür. Gök Tanrı’ya en yakın mekânlar olarak tasavvur edilen dağlar, Türk inanç sisteminde kutsal sayılmış ve onlara tazim edilmiştir. Bunların dışında dağlar; yükseklikleri, yücelikleri, ihtişamları, başlarında karın, boranın eksik olmaması, üzerlerinde yaşayan hayvanlara barınma ve beslenme imkânları sunmaları, göçer evli Türk yaşam biçiminin vazgeçilmez bir unsuru olmuşlardır. Ayrıca uzaktan bakılınca insana küçüklüğünü ve güçsüzlüğünü hatırlatır, aşmak istenildiği zaman katlanılması gereken güçlükleri bulunur; bunun yanında akarsu, otlakları, ormanlarıyla insanoğluna özgürce bir hayat sunar.

Türk masallarında dağ denildiğinde ilk akla gelen Kaf Dağı’dır. Dünyayı çevrelediğine inanılan, arkasında cinlerin, perilerin ve devlerin bulunduğu varsayılan, zümrütten hayalî bir yer olan ve masallarda son derece önemli bir dağ olan Kaf Dağı, masallarda en çok kullanılan ve ismi zikredilen dağdır. Kaf Dağı’nın dışında masallarda anlatıcıya bağlı olarak pek çok olağanüstü özelliklere sahip dağlar da yer almaktadır. Kaf Dağı ile ilgili olağanüstü özellikler bu dağlar içinde geçerlidir. Çünkü bu dağlarda Kaf Dağı gibi altın, mercan, zümrüt ve cevahirdedir. Çeşitli yaratıklar bu dağlarda yaşar. Kahraman bu dağlarda bulunan bir nesneyi elde etmek için çeşitli sıkıntılarla mücadele eder ve sonunda olağanüstü özellikte bu dağa ulaşır. Kahraman istenilen şeyi elde eder ve geri döner.
Bu makalede Türk masallarında yer alan Kaf Dağı gibi olağanüstü özelliklere sahip dağlar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk masalları, Kaf Dağı, motif, olağanüstü, olağanüstü dağ.

Kaynakça

• KAYNAKÇA Alptekin, Ali Berat (2002), Taşeli Masalları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, Ali Berat (2014), Efsane ve Motifleri Üzerine, Ankara: Akçağ Yayınları.
• And, Metin (2022), Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bakırcı, Nedim (2010), Kırım Tatar Masalları, Konya: Kömen Yayınları.
• Bakırcı, Nedim (2015), “Ignacz Kunos’un Derlediği Masal Metinlerinde Yer Alan Mitolojik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme”, International Journal Of Eurasia Social Sciences, 6 (20), 183-210.
• Bakırcı, Nedim (2019), “Dadaloğlu’nun Şiirlerinde Dağ Kültü”, Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı, Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı, (ed. Esma Şimşek, Hatice İçel, Selçuk Peker, Atiye Nazlı), Konya: Kömen Yayınları, s. 369-379.
• Bakırcı, Nedim (2021), “Elazığ-Harput Türkülerinde Dağ Kültü”, Doğan Kaya Armağanı, (ed. Serhat Sabri Yılmaz, Hakan Çelikten, Esra Kaan Çelikten) Cilt I, Sivas: Vilayet Kitapevi, s. 345-358.
• Bozlak, Ümmü Gülsüm (2007), Erdemli Masalları, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çobanoğlu, Özkul (2001), Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Cilt 1, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Dağı, Fahri (2016), Gâvur Dağı (Cebel-i Bereket) Türkmen Masalları, Konya: Kömen Yayınları.
• Dalğar, Esra (2010), Bucak Masalları, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demirci, Kürşat (2001), “Kafdağı”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 144-145. Duymaz, Ali-Şahin, Halil İbrahim (2008), “Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11 (19), Haziran, 116-126.
• Harman, Ömer Faruk (1993), “Dağ”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 400-401. İnan, Abdulkadir (1995), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, Abdulkadir (1998), Makaleler ve İncelemeler, II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lvova, E.L., Oktyabrskaya, İ.V. Sagalayev, A.M., Usmanova, M.S. (2013), Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri, Kainat ve Zaman-Nesneler Dünyası, (çev. Metin Ergun), Konya: Könem Yayınları
• Ocak, Ahmet Yaşar (1993), “Eski Türklerde Dağ Kültü”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 401-402.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2007), İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ozan, Meral (2016), “Türk Mitolojisinde Dağ Kültü”, Türk Mitolojisine Giriş, (Editörler Fatma Ahsen Turan-Meral Ozan), Ankara: Gazi Kitapevi.
• Ögel, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1998), Türk Mitolojisi I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (2002), Gümüşhane ve Bayburt Masalları¸ Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şimşek, Esma (2001), Yukarıçukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması, II. Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Thompson, Stith (1966), Motif Index of Folk Literature, Cilt II, Bloomington-London: Indiana Uvinersity Press.
• Thompson, Stith (1966), Motif Index of Folk Literature, Cilt III, Bloomington-London: Indiana Uvinersity Press.
• Tunç, Talha (2008), Manisa Masalları Üzerine Bir İnceleme, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• URL-1: Yardımcı, Mehmet (1998), “Halk Edebiyatı Ürünlerinde Âşıkların Dilinde ve Köroğlu’nda Dağ”, Bolu’da Halk kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu (10-11 Ekim 1997),
• http://turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/mehmet_yardimci_koroglu_dag.pdf (Erişim Tarihi 08.11.2022). Yazır, Elmalı Hamdi (1997), Hak Dini Kur’an Dili, 5. Cilt, İstanbul: Yenidoğan Yayın Dağıtım.