Hârizmşahlar'ı Çöküşe Sürükleyen Hadise: Otrar Vâkası

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 241 - 281, 25.12.2023

Mahmut Ömer Uçar Abdolvahid Soofizadeh

https://doi.org/10.5281/zenodo.10417265

Öz

Yıllardır birçok belgesele, filme ve araştırmalara konu olan Cengiz Han ve istila faaliyetleri İran’ı, Anadolu’yu, Avrupa’yı derinden etkilemiştir. İstila faaliyetlerine ilk olarak Çin de başlayan Cengiz Han bölgeden ele geçirdiği önemli ganimetler ve köleler ile gücünü hızla artırmıştır. Bu hızlı güçlenme çevresindeki devletler için büyük bir tehlike arz ediyordu. Nitekim Hârizmşahlar Devleti de aynı tehlikeden endişelendiği için Cengiz Han’ın ordusu ve gücü hakkında bilgi edinebilmek maksadıyla Cengiz’in ülkesine tüccarlar göndermiştir. Bu tüccarların gözlemleri neticesinde elde edilen bilgiye göre tedbir almak niyetinde idiler. Lakin tüm bu planları bozan Otrar Valisi Gayır Han olmuştur. Sebep olduğu diplomatik kriz iki devlet arasında savaş çıkarmıştır. 1219 yılında Otrar şehrinde meydana gelen bu savaş Cengiz Han’ın istila faaliyetlerini Batı’ya çevirmesindeki ilk adımdır. İran’ı, Anadolu’yu hatta Avrupa’yı etkileyecek olan istila hareketlerinin ilk savaşı olan Otrar Vakası bu sebepten ötürü önemli bir savaştır. Bu savaşı kaybeden Hârizmşahlar yıkılış sürecine girmiş ve tarih sahnesinden silinmiştir. Celâleddin Hârizmşah ülkesini yeniden toparlamaya çalıştıysa da yaptığı hatalar nedeniyle bu hayale muvaffak olamamıştır.Bu tez 1219 yılında yaşanan hadisenin sebeplerini, sonuçlarını ele alarak Moğolların neden Batı’ya yöneldiğini açıklamaya çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Otrar Vakası,, Moğol,, Harezmşahlar,, Cengiz Han,, İpek Yolu, İran

Kaynakça

• Arsal, S. M., (1974). Çengizin Yasası. Türk Hukuk Tarihi, İstanbul Ün. Hukuk Fak. Yayınları, İstanbul. s. 167-177.
• Bademci, A., (2012). Cengiz ve Yasası Timur ve Tüzükatı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Bozkurt, N., (2000). İpek Yolu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 369- 373.
• Cüveyni, Ata Melik., (2013). Tarih- i Cihan Güşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• D’ohsson, M. B. C., (2006). Moğol Tarihi, IQ Yayıncılık, İstanbul.
• Grousset. R., (2006). Bozkır İmparatorluğu (Attila. Cengiz. Timur), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Kafalı, M., (1993). Cengiz Han. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 367- 369.
• Kafesoğlu, İ., (2000). Harezmşahlar Devleti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kaya, M. L., (2011). Moğolların Gizli Tarihçesi, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Kemaloğlu, İ., (2016). Avrasyanın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Nesevi, Ş. M., (1384). Siret-i Celaleddin Mengüberti, (yay. Mücteba Minuyi), Îlmi ve Ferhengi Yayınevi, Tahran.
• Özaydın, A., (1997). Hârizm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 217-220.
• Özaydın, A., (2002). Harezmşahlar Devleti. Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. s. 283- 305.
• Özdemir, A., (2005). Moğol İstilası ve Abbasi Devletinin Yıkılışı: Cengiz ve Hülâgû Dönemleri (612-656/1216- 1258), İz Yayınları, İstanbul.
• Özdemir, H. A., (2005). Moğol İstilası Cengiz ve Hülagü Dönemleri, İz Yayıncılık, İstanbul.
• Özgüdenli, O. G., (2005). Moğollar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 225- 229.
• Peers, C., (2023). Cengiz Han ve Moğol Savaş Makinesi, (çev. Harun Tuncer), Ketebe Yayınevi, İstanbul.
• Roux, J. P., (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul.
• Sevim, A. & Merçil, E., (2014). Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Spuler, B., (2011). İran Moğolları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Taneri, A., (1993). Celâleddin Hârizmşah. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 248- 250.
• Taneri, A., (1997). Hârizmşahlar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul. s. 228- 231.
• Taşağıl, A., (2008). İpek Yolunun Tarihi Temelleri. Dünden Bugüne İpek Yolu Beklentiler ve Gerçekler, Ötüken Yayınları, İstanbul. s. 171- 179.
• Togan, İ., (2002). Çinggis Han ve Moğollar. Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. s. 13- 47.
• Turan, O., (2014). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Vernadsky, G., (2007). Moğollar ve Ruslar, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Yuvalı, A., (2002). İlhanlılar. Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara. s. 67- 74.