Nüveyri’nin ‘‘Nihâyetü’l-Ereb Fî Fünûni’l-Edeb’’ Adlı Eserine Göre Gazan Han İle Sultan el-Melik’ün-Nâsır Muhammed Mektuplaşmaları

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 445 - 476, 31.12.2024

Abdullah Kubat

https://doi.org/10.71138/turkav.1553220

Öz

İlhanlı Hükümdarı Gazan Han’ın Suriye’de hâkimiyet kurup Akdeniz’e ulaşma arzusu, İlhanlılar ile Memlükleri karşı karşıya getirmiştir. Bu amaç doğrultusunda Gazan Han, kendisine sığınan Memlük emirlerin de etlisi ile Suriye bölgesine üç tane sefer düzenlemiştir. Bu seferlerin ilkinde İlhanlı Ordusu ile Memlük Ordusu arasında meydana gelen Vadi Hazindar Savaşı’nı İlhanlı Ordusu kazanmış ve İlhanlılar Suriye’de kısmi olarak, yüz günlük bir hâkimiyet sağlamışlardır. Daha sonra yapılan ikinci ve üçüncü Suriye seferlerinde ise İlhanlılar bir başarı elde edememişlerdir. Bu mücadele sürecinde İlhanlı Hükümdarı Gazan Han ile Memlük Sultanı el-Melik’ün-Nasır Muhammed b. Kalavun arasında mektuplaşmalar yaşanmıştır. Askeri alanda yapılan mücadele, diplomasi alanında elçiler vasıtası ile devam etmiştir. Taraflar kendi haklılıklarını ispat etmek için karşı tarafı suçlayan deliller öne sürüp iddialarını da ayet ve hadislere dayandırmışlardır. Her iki tarafın da, mektuplar yazılırken ilim ehlinden ve devlet bürokrasisinden istifade ettikleri aşikârdır. Süslü ve edebi bir üslupla yazılan Gazan Han’ın mektubundaki suçlamalara ve iddialara karşılık, Memlük Sultanı el-Melik’ün-Nasır Muhammed, daha da üst seviyede uzun bir mektup yazarak bütün suçlamalara tek tek cevap vermiş ve barıştan yana olduğunu da son olarak ifade etmiştir. Ayrıca tarafların elçilere karşı davranışları ve hediye verilmemesi meselesi dahi karşılıklı olarak sitem edilen konular olmuştur. Çok da parlak ve verimli geçmemiş olan bu mektuplaşma trafiği Gazan Han’ın ölümü ile son bulmuştur. Gazan Han’ın yerine geçen Olcâytû döneminde ise yeni bir süreç başlamıştır. Memlüklü dönemi önemli müelliflerinden biri olan Nüveyri ‘‘Nihâyetü’l-Ereb Fî Fünûni’l-Edeb’’ isimli eserinde bu mektupların metnini paylaşarak günümüze ulaşmasını sağlamıştır. Bu makalede Nüveyri’nin eserindeki mektup metinlerinden yola çıkılarak değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nüveyri, İlhanlılar, Gazan Han, Memlükler, el-Melik’ün-Nâsır Muhammed.

Kaynakça

• ARSLANTAŞ, Yüksel, “Memlûk-Moğol Mücadelesi ve Orta Doğu Tarihine Etkileri”, Belleten, C. LXVII/250, Aralık 2003, ss. 781-799.
• AYAZ, Fatih Yahya, Memlükler, TDV İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara 2020.
• AYAZ, Fatih Yahya, Memlûkler’de Tarih ve Tarihçiler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• AYAZ, Fatih Yahya, “Memlük-İlhanlı İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası: Şakhab Savaşı (702/1303)”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 15, Sakarya 2007, ss. 1-32.
• EBÜ’L-FİDÂ’, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî, el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Târîhu Ebi’l-Fidâ, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• FAZLULLAH, Reşidüddin, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), çev. İsmail Aka, vd. TTK Yayınları, Ankara 2022.
• GÜNALTAY, M. Şemseddin, İslâm Tarihinin Kaynakları Târih ve Müverrihler, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
• GÜNEŞ, İbrahim, ‘‘İslam Tarihi Kaynaklarına Göre İlhanlıların Suriye Seferi (1259-1260)’’, Tarih ve Gelecek Dergisi, C. 7/2, Haziran 2021, ss. 790-804.
• İBN HURDAZBİH, Yollar ve Ülkeler Kitabı, çev. Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
• MAKRÎZÎ, Takıyyüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir el-Ubeydî, Es-Sülûk li-Maʿrifeti Düveli’l-Mülûk, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1418 /1997.
• MUSTAFA, Şakir, Tarihü’l-Arab ve’l- Muverrihûn, C. 3, Darü’l-İlmu-l Melâyîn, Beyrut 1990.
• MUHANNA, Elıas, Âlem Bir Kitap İçre: Nüveyrî ve İslam Telif Tarihinde Ansiklopedik Yazım Geleneği, çev. Muhammet Enes Midilli, Albaraka Yayınları, İstanbul 2024.
• NÜVEYRÎ, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb, Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, Dârul-Kutubil İlmiyye, Beyrut 2004.
• ÖZ, Mustafa, “Nüveyrî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul 2003, ss. 304-306.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, Moğol İran’ında Gelenek ve Değişim Gazan Han ve Reformları (1295-1304), Kaktüs Yayınları, İstanbul 2009.
• SAĞLAM, Ahmet, Suriye’de Hâkimiyet Mücadelesi İlhanlılar-Memlûkler (1298-1304), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2017.
• SAĞLAM, Ahmet, en-Nâsır Muhammed Devri Memlûk Türk Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
• SAĞLAM, Ahmet, ‘‘Memlûk-İlhanlı Diplomatik İlişkileri’’, Belleten, C. LXXXII/293, Nisan 2018, ss. 83-151.
• ŞEŞEN, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İSAR Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
• ŞEŞEN, Ramazan, Sultan Kalavun ve Oğlu el-Melikü’l-Eşref Devri (1279-1293), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018.
• UYAR, Mustafa, “İlhanlı-Memlûk Mücadelesinde Bir Kırılma Noktası: Vâdî El-Hazindâr Savaşı”, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) -10-15 Eylül 2007, Ankara 2012, ss. 3255-3257.
• YİĞİT, İsmail, Memlûkler 648-923/1250-1517, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2015.