The Beginning of Graphic Arts and Ibrahim Müteferrika

Yıl 2006, Cilt: 7 Sayı: 12, 192 - 200, 01.12.2006

Tutku Dilem KALAFAT Alpaslan

Öz

We may accept that graphical design has been developed on the bases of our national traditional arts like “hat”, “tezhip”, “minyatür” and “ebru” with regard to its creativity and innovation aspects. But, graphical arts have been established together with the profession of printing in Turkey and gained their identities from that point onwards in the same way as in the other parts of the world. The first printing house established within the Turkish-Ottoman geography under the auspices of state authorities for purposes of printing the works of art belonging to the own culture of a State (Ottoman State) was the printing house established by Sait Çelebi together with İbrahim Efendi who was one of the Aghas at the Corps of Muteferrika in the period of Sultan Ahmet III (1673–1736). First examples of illustrated books in our history produced by the method of printing and reproduction as well as the molded letters and illustrations required for printing them have been obtained by İbrahim Efendi at that time. “Kitab-ı Lügat-ı Vankulu” that has been recognized as the first book printed using typeface letters of Arabic language used by Islamized Turks for about eight hundred years, “Târîh-i Hind-i Garbî” and “Cihânnümâ (Atlas)” that have been distinguished as the first books with their contents of maps and illustrations, and “Grammaire Turque (Turkish Grammar)” that was the first book printed and used by Ottomans in the form of Roman letters (Latin characters) in the Ottoman publishing history among the books printed by İbrahim Muteferrika are very important with regard to the Turkish Graphics Art. Muteferrika was not only a printing house owner, but also a far-sighted philosopher who has learned Turkish very well and adopted the Islamic thought and culture many in his efforts to strengthen the Ottoman Empire which was experiencing a difficult period at those times.

Anahtar Kelimeler

Graphics, Ibrahim Müteferrika, Printing House, Turk, Art and History

Türk Grafik Sanatının Doğuşu ve İbrahim Müteferrika

Öz

Grafik tasarımın yaratıcılık ve buluş açısından hat, tezhip, minyatür, ebru gibi geleneksel sanatlarımızdan alınan temeller üzerinden gelişmiş olduğu kabul edilebilir. Ancak bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de grafik sanatlar basımcılıkla birlikte oluşmuş ve kimlik kazanmıştır. Türk-Osmanlı coğrafyasında, bir devletin (Osmanlı Devleti), kendi kültürüne ait ve kendi kültürü için ihtiyaç duyulan eserleri basmak üzere, devletin himayesinde kurulan ilk matbaa Padişah III. Ahmet (1673–1736) döneminde Sait Çelebi ve sarayın müteferrika ağalarından İbrahim Efendi ile birlikte kurulan basımevidir. Tarihimizde basıp çoğaltma yoluyla elde edilmiş ilk resimli kitap, bunu basabilmek için gereken ilk döküm yazısı, ilk resim kalıbı İbrahim Efendi’nin elinden çıkmıştır. İbrahim Müteferrika’nın bastığı eserlerden Kitab-ı Lügat-ı Vankulu İslâmlaşmış Türkler elinde sekizyüz yıldır kullanılan Arap yazısının hurufat halinde ilk kez dökülüp basma işlerinde uygulandığı kitap oluşuyla, Târîh-i Hind-i Garbî ile Cihânnümâ ilk haritalı, resimli kitap oluşlarıyla, Grammaire Turque ise Latin yazısının Osmanlı İmparatorluğu yayın tarihinde gene Osmanlılar eliyle ilk kez kullanıldığı kitap oluşuyla Türk Grafik Tarihi açısından özel bir önem taşıyor. Müteferrika sadece matbaacı değil, zor bir dönem yaşayan Osmanlı İmparatorluğunun kuvvetlenmesi için çaba göstermiş, Türkçeyi iyi öğrenmiş, İslam düşüncesini ve kültürünü benimsemiş, devrinin ileri görüşlü bir düşünürüdür.

Anahtar Kelimeler

Grafik, İbrahim Müteferrika, Matbaa, Türk, Sanat, Tarih

Kaynakça

• ARKAN, Çiğdem (2000), "Kıbrıs Türk Mücadelesinde Bayrak Radyosu" Rauf Denktaş'a Armağan, (Haz: Yakan Cumaalioğlu-Erol Cihangir). Ankara: Turan Kültür Vakfı Yayınları, 60-63.
• BATULAR, Cemaliye (2000), İşi terzi, bayan, doğum yeri Vuda olan kaynak kişiyle 3.3.2000 tarihinde Gazimağusa’da (Akova Köyü) Gönül Gökdemir'in yapmış olduğu görüşme notlarıdır.
• FELLAHOĞLU, Esat (Tarihsiz), Ulusal Direnişte Baf Köyleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• BODİ, Filiz (2000), Yaşı 27, işi İngilizce öğretmeni, doğum yerri Londra olan kaynak kişiyle Gönül Gökdemir’in 5.12.2000 tarihinde yaptığı görüşme notlarıdır.
• ERTORUN, Nazemin (1999), Yaşı 65, işi ev hanımı, doğum yeri Vuda olan kaynak kişiyle 1.12.1999 tarihide Akova Köyü’nde Gönül Gökdemir’in yatığı görüşme notlarıdır.
• BİLLUROĞLU, Ali (1999), Yaşı 38, işi restorant işletmecisi-öğrenci, olan kaynak kişiyle Hilal Pilli’nin 1999 yılında Gazimağusa’da yaptığı görüşme notlarıdır.
• DENKER, Rauf (2000), Yaşı 55, erkek, işi emekli öğretmen, doğum yeri Kaleburnu olan kaynak kişiyle, 27.3.2000 tarihinde Gazimağusa’da Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• GÖKDEMİR, Gönül (2001), İngiltere’de Yaşayan Kıbrıslı Türkler Üzerine Sosyo- Kültürel Yapı Analizi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• …………, (2000), “Mücahit Yemini”‚ Rauf Denktaş Armağanı‚ (Haz: Yakan Cumaalioğlu- Erol Cihangir). Ankara: Turan Kültür Vakfı Yayınları, 165-170.
• GÖKDEMİR, Nazemin (1999), Yaşı 41, işi ev hanımı, doğum yeri Larnaka, eğitim durumu ilkokul mezunu olan kaynak kişiyle 14.2.1999 tarihinde Akova Köyü’nde Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• GÜNSEV, Hüseyin (2000), Yaşı 51, işi DAÜ’de öğretim görevlisi, doğum yeri Larnaka olan kaynak kişiyle 26.5.2000 tarihinde Gazimağusa’da Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlardır.
• İLAL, Ersan (1997), İletişim, Yığınsal İletim Araçları ve Toplum, İstanbul: Der Yayınları.
• KANATLI, Hüseyin (2000), Yaşı 69, erkek, işi yayıncı, doğum yeri Baf olan kaynak kişiyle 18.4.2000 tarihinde Lefkoşa’da (BRT) Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• KIZIL, Cemaliye (2000), İşi emekli terzi, eğitim durumu ilkokul mezunu, olan kaynak kişiyle 19.4.2000 tarihinde Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• KUPİTTİN, Mustafa (2000), Yaşı 36, erkek, işi ilkokul öğretmeni, doğum yeri Lefkoşa olan, kaynak kişiyle 14.4.2000 tarihinde Gönül Gökdemir’in İskele’de yaptığı görüşme notlarıdır.
• OSMAN, Şengül (2000), Kaynak kişiyle 23.4.2000 tarihinde Gazimağusa’da (Topçuköy) Gönül Gökdemir' in yapmış olduğu görüşme notlarıdır.
• ŞERİFALİ, Ömer (1999), Yaşı 65 (1934), işi lokantacı (emekli), doğum yeri Vuda olan, eşi Danimarkalı kaynak kişiyle 5.12.1999 tarihinde Gazimağusa’da (Akova Köyü) Gönül Gökdemir'in yaptığı görüşme notlarıdır.
• ÜÇGÖZ, Abdullah (2000), Yaşı 47, işi program yapımcı ve sunucusu, doğum yeri Ankara olan kaynak kişiyle 18.4.2000 tarihinde Lefkoşa’da (BRT) Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• ÜSTÜNER, Şengül (2000), Yaşı 55, işi radyo kordinatörlüğü, doğum yeri Limasol olan kaynak kişiyle 18.4.2000 taarihinde Lefkoşa’da (BRT) Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• YAĞIZ, Güler T.(1999), Yaşı 23, işi İngilizce öğretmeni, doğum yeri Londra olan kaynak kişiyle 1999 tarihinde Gazimağusa’da Gönül Gökdemir’in yaptığı görüşme notlarıdır.
• YAŞARKURT, Akın (2000), Yaşı 25, işi turizimci, doğum yeri Akıncılar olan kaynak kişiyle 19.4.2000 tarihinde İskele ’de Gönül Gökdemir' in yapmış olduğu görüşme notlarıdır.
• YILMABAŞAR, Erkut (2000), Yaşı 24, işi bilgisayar uzmanı, doğum yeri İskele olan kaynak kişiyle 19.4.2000 tarihinde İskele ’de Gönül Gökdemir' in yapmış olduğu görüşme notlarıdır.
• WİLLİAMS, Raymod (1973), Television, Technology and Cultural Form, London.