Kan Agla- ve Bas Bagla- Deyimlerinin Bilge Kagan ve Suci Yazıtları Temelinde Açıklaması

Yıl 2008, Cilt: 9 Sayı: 16, 137 - 145, 01.12.2008

Hatice Şirin User

Öz

Bu makalede Modern Türkçedeki kan ağla- ve baş bağla- deyimleri, eski Türk yazıtlarına yansıyan düğün ve cenaze törenleri betimlemelerine dayalı olarak açıklanmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk yazıtları, Eski Türk âdetleri, kan ağla- ve baş bağla- deyimleri

An Explanation of the Idioms kan agla- “to grieve” and bas bagla- “to marry” on the Basis of Bilge Kagan and Suci Inscriptions

Öz

In this paper, the idioms kan ağla- “to grieve” and baş bağla- “to marry” in Modern Turkish are tried to be explained on the basis of funeral and wedding ceremony descriptions documented in Turkic Runic Inscriptions.

Anahtar Kelimeler

Turkic Runic Inscriptions, Old Turkic customs, Turkish idioms kan ağla- “to be grieved” and baş bağla- “to marry”

Kaynakça

• AGİŞEV, İ.M.-BİŞİYEV, E.F.-ZEYNULLİNA, G.D vd. red. (1993), Başkort télénéñ hüzlégé II tom, Meskev: Russkiy yazık.
• AHMETBEYOĞLU, A. (2003), “Büyük Hun İmparatoru Attila”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Bişkek, 1-20.
• anlamıyla kullanıldığına dair somut bir kanıt yoktur. Bu cümle “(yaşça) büyük evladım
• (çocuğum) ….ya gitti” olarak anlamlandırılmalıdır.
• AKSAN, D. (1991), “Göktürk Yazıtlarında Söz Sanatları - Güçlü Anlatım Yolları”, Türk Dilleri Araştırmaları 1, Ankara: Simurg Yayınları, 19-29.
• --------, (1995), Her Yönüyle Dil. Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• --------, (2000), En Eski Türkçenin İzlerinde, Orhun ve Yenisey Yazıtları Üzerine Sözcükbilim, Anlambilim ve Biçembilim İncelemelerinin Aydınlattığı Gerçekler, İstanbul: Simurg Yayınları.
• AKSOY, Ö. Asım (1984), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I: Atasözleri Sözlüğü, II: Deyimler Sözlüğü, Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AYDAROV, G. (1971), Yazık Orhonskih Pamyatnikov Drevnetyorkskoy Pismennosti VIII Veka, Almatı: Akademiya Nauk Kazokskoy SSR.
• BARTHOLD, W. (1970), “The Burial Rites of the Turks and Mongols” (Translated by: J. M. Rogers), Central Asiatic Journal, Vol. 14, Wiesbaden: Harrasowitz, 195-227.
• BAZİN, L. (1991), Les systemes chronologiques dans le monde turc ancien, Budapest: Akadémiai Kiadó.
• BERTA, Á. (2004), Szavaimat jól Halljátok... Türk és Ujgur Rovásirásos Emlékek Kritikai Kiadása, Szeged: Jatepress.
• CHAVANNES, E. (2007), Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri (Çeviren: M. Koç), İstanbul: Selenge Yayınları.
• CLAUSON, Sir G.-TRYJARSKİ, E. (1971), “The Inscription at Ikhe Khushotu”, Rocznik Orientalistyczny 34/1, Warschau, 7-33+6 Plates.
• CLAUSON, Sir G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Clarendon Press (=ED).
• DİVİTÇİOĞLU, S. (2005), Orta Asya Türk İmparatorluğu, Ankara: İmge Yayınları.
• EBERHARD, W. (1996), Çin’in Şimal Komşuları (Çeviren: N. Uluğtuğ), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ERDAL, M. (1991), Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz.
• ERGİN, M. (1994), Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EYÜBOĞLU, E. K. (1973-1974), On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, 2 Cilt, İstanbul.
• GANİYEV, F. E. (2005), Tatar télénéŋ aŋlatmalı süzdégé, Kazan: Matbugat yortı neşriyatı.
• İNAN, A. (2000), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KAFESOĞLU, İ. (1995). Türk Milli Kültürü, İstanbul.
• KENESBAYEV, İ. (1977), Kazak tiliniŋ frazeologiyalık sözdigi, Almatı: Kazak SSR-niŋ Gılım baspası.
• LİU, Mau-Tsai (2006), Çin kaynaklarına Göre Doğu Türkleri (Çeviren: E. Kayaoğlu-D. Banoğlu), İstanbul: Selenge.
• MAENCHEN-HELFEN, O. J. (1973), The World of the Huns. Studies in Their History and Culture, Ed. by Max Knight, Berkeley-Los Angelas: California UP.
• MALOV, S. E. (1951), Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti, tekst i issledovaniya, Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• ---------, (1959), Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti Mongolii i Kirgizii, Moskva: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• OHRİG, B. (1988), Bestattungsriten alttürkischer Aristokraten im Lichte der Inschriften, Münchner Ethnologische Abhandlungen, München: Minerva Publikation.
• ORKUN, H. N. (1994), Eski Türk Yazıtları I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• RADLOFF, W. (1896), Atlas drevnostey Mongolii. Trudı Orhonskoy expeditsii, C. 3, St. Petersburg.
• RAMSTEDT, G. J. (1913-1918), “Zwei uigurische Runeninschriften in der Nord-Mongolei”, Journal de la Société Finno-Ougrienne, Vol. 30/3, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura, 1-63.
• ROUX, J. P. (1998), Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çeviren: A. Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
• SAĞOL, G. (2005), “Türklerde Evliliğin Algılanışı – ‘Evlenmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle-”: Şinasi Tekin’in Anısına Uygurlardan Osmanlıya, İstanbul: Simurg Yayınları, 661-684.
• SERTKAYA, O. F. (1984), “Köl Tigin ve Köl-İç-Çor Kitabelerinde Geçen oplayu tegmek Deyimi Üzerine”, Journal of Turkish Studies 3, Orhan Şaik Gökyay Armağanı, Cilt 2, 369-375 (= Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara 1995: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 153-159.).
• ---------, (2001), “Suuci<Sugeci (Bel) Yazıtı Ne Zaman Yazıldı?”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2000, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 313-346.
• TEKİN, T. (1957), “Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine I”, Türk Dili, Cilt 6, Sayı 67, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 372-374 (= Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Yayıma Hazırlayanlar: E. Yılmaz-N. Demir, Ankara: Öncü Kitap, 1-2).
• --------, (1957a), “Köktürk Yazıtlarındaki Deyimler Üzerine II”, Türk Dili, Cilt 6, Sayı 68, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 423-426 (= Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Yayıma Hazırlayanlar: E. Yılmaz-N. Demir, Ankara 2004: Öncü Kitap, 3-6).
• --------, (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• TUNA, O. N. (1960), “Köktürk Yazıtlarında ‘Ölüm’ Kavramı ile İlgili Kelimeler ve ‘Kergek Bol-’ Deyiminin İzahı”: VIII. TDK Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 131-148.
• UĞURLU, M. (1995), “Matem Esnasında Yüz Yırtma Âdeti”: 1995 Dünya “Hoşgörü - Manas - Abay Yılı” VII. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri ve I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı Bildirileri, Kırıkkale: KİKTAV Yayınları 5, 166-172.