An Unknown Booklet of the Calendar with 12 Animals: Takvîm-i Tatar Ma„a-Acem

Yıl 2010, Cilt: 11 Sayı: 20, 85 - 96, 01.12.2010

Mustafa Balcı

Öz

The calendar with 12 animals is a type of calendar which was
commonly used in the ancient Asian societies. Although it is still used by
some Turkish communities as an element of cultural heritage today, it has
lost its importance due to the spread of Islam and prevalence of the Muslim
calendar (Hegira Calendar), thus has been left by many communities and is
totally forgotten. Today it is widely used by the Chinese people to celebrate
the New Year.
A small handbook from the 16th century, which is thought to have been
translated from the Kipchak dialect, tells us about the calendar with 12
animals. The booklet named “Takvîm-i Tatar ma‘a-Acem” is important both
for the history of the Turkish language and the history of the Turkish culture.
In this study, the language of the booklet is analysed and its translated
version is given.

Anahtar Kelimeler

calendar, Turkish calendar with 12 animals, handwritten copy, text

Bilinmeyen Bir 12 Hayvanlı Takvim Risalesi: Takvîm-i Tatar Ma„a-Acem

Öz

12 hayvanlı takvim eski Asya toplumlarında ortak olarak kullanılan bir
takvimdir. Bugün bazı Türk topluluklarında folklorik unsur olarak varlığını
sürdürse de İslâmiyetin yayılmasından ve Hicrî takvimin yaygınlık
kazanmasından sonra önemini yitirmiş ve birçok topluluk tarafından terk
edilmiş ve tamamen unutulmuştur. Bugün yaygın olarak Çin halkının
kullandığı ve yılbaşını kutladığı bir takvimdir.
16 asırda bir Kıpçak lehçesinden aktarıldığını düşündüğümüz küçük bir el
yazması 12 hayvanlı takvimi anlatmaktadır. “Takvîm-i Tatar ma‘a-Acem”
adlı bu risale hem Türk dili tarihi hem de Türk kültür tarihi açısından
önemlidir. Bu çalışmada adı geçen risalenin dili incelenmekte ve çevriyazılı
metni verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Takvim, 12 Hayvanlı Türk Takvimi, yazma nüsha, metin

Kaynakça

• ATALAY, Besim (1998), Kaşgarlı Mahmud- Divanü Lugâti’t-türk I-IV, TDK Y., Ankara.
• AYNAKULOVA, Gülnisa (2007), “Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine", Millî Folklor, S. 74., s.21-28.
• BİRAY, Nergis (2009), “12 Hayvanlı Türk Takvimi -Zamana ve İnsana Hükmetmek-”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi S. 39, s. 671-682 Erzurum 2009 Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı.
• BOYRAZ, Şeref (2010) “12 Hayvanlı Türk Takvimi Ve Kehanet”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 3, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (1986), Orhun Abideleri, Boğaziçi Y., İstanbul.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı (1981), Mârifetnâme, Çelik Y., İstanbul.
• TDV İslam Ansiklopedisi (1992), “Birgivi” maddesi (Cilt: 6), İstanbul, 1992, s. 191-194.
• KARA, Mehmet (2009), “Asya Toplumlarında Ortak Bir Kültür ögesi: On İki Hayvanlı Türk Takvimi”, Türkçenin İzinde, Kesit Yay., s.671-683. EKLER