-y Morpheme Used in Family and Relationship Nouns in Bashkir Turkish

Yıl 2011, Cilt: 12 Sayı: 21, 87 - 112, 01.06.2011

Habibe YAZICI Ersoy

Öz

There are many morphemes in the Bashkir Turkish used for the functions of diminution, affection, sympathy and intensifier. These have been used in various Turkish dialects with some phonetic changes since the old periods. One of these various morphemes is -y used in family and relationship nouns in the Bashkir Turkish. It is noteworthy that the nouns with this morpheme can also be used without it, which means it has duality in usage. In the article, the functions of -y and what kind of semantic value it attaches to the family and relationship nouns are examined through the literary texts chosen from the Bashkir literature.

Anahtar Kelimeler

Family nouns, relationship nouns, diminutive suffix, intensive suffix, address

Başkurt Türkçesinde Aile ve Akrabalık İsimlerinde Kullanılan -y Biçimbirimi

Öz

Türkçede küçültme, sevgi, acıma ve pekiştirme işlevleri için kullanılan birçok biçimbirim bulunmaktadır. Bunlar Türkçenin tarihî dönemlerinden itibaren çeşitli Türk lehçelerinde birtakım ses değişiklikleri ile şekillenerek kullanılagelmiştir. Bu çok çeşitli biçimbirimlerden biri de Başkurt Türkçesinde aile ve akrabalık isimlerinde görülen -y biçimbirimidir. Söz konusu biçimbirimin eklendiği aile ve akrabalık isimlerinin bu biçimbirimi almadan da ikili bir şekilde kullanılıyor olması dikkate değerdir. Makalede, -y biçimbiriminin Başkurt Türkçesindeki işlevleri ile eklendiği aile ve akrabalık isimlerine ne tür bir anlam ayrıntısı kattığı Başkurt edebî dilinden seçilen örnekler doğrultusunda incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aile isimleri, akrabalık isimleri, küçültme eki, pekiştirme eki, hitap/seslenme

Kaynakça

• AKMANOVA, R. S., (2008), “Terminı rodstva v başkirskom yazike”, Vestnik başkirskogo universiteta, 3: 589-591, Ufa.
• AKSAN, Doğan, (1998), Her Yönüyle Dil, Ankara.
• ALKAYA, Ercan, (2008), Sibirya Tatar Türkçesi, Ankara.
• ARIKOĞLU, Ekrem, (2007), “Tuva Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B.
• ASLAN, Sema, (2002), “Türkiye Türkçesinde Küçültme ve Pekiştirme Kavramları ve -CIk Eki Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 2002/I, 603:224-228.
• ATALAY, Besim, (1991), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini, Ankara.
• BERTA, A., (1998), “Tatar and Bashkir”, The Turkic Languages (Ed. Lars Johanson, Éva Á. Csató), London.
• BİNLER, Mehmet Ziya, (2007), Türk Dünyası Aile ve Akrabalık Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Selenge Yayınları.
• BÖREKÇİ, Muhsine, (2005), “Türkçede Vurgu -Tonlama - Ölçü - Anlam İlişkisi”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12: 187-207.
• BTH=Başkurt Tilinin Hüzligi, Moskva: Russkiy Yazık, 1993.
• BTH=Başkurtsa Russa Hüzlik, Moskva, 1996.
• CAFEROĞLU, Ahmet, (1972), “Kâşgarlı Mahmut'a Göre Akraba Adları”, Türk Dili Dil ve Edebiyatı Dergisi Divanü Lûgat-it-Türk Özel Sayısı, XXVII, 253: 22-26.
• CAFEROĞLU, Ahmet, (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• ÇENGEL, Hülya, (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• DEMİRCAN, Ömer, (2001), Türkçenin Ezgisi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• DMİTRİYEV, Nikolay Konstantinoviç (1950), Başkurt Tilinin Grammatikahı, Ufa.
• EHMETOV, M. H., (1992), Başkurt Tilinin Morfemalar Hüzligi, Üfü: Başkurdistan Kitap Neşriyati.
• EREN Hasan, (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek, (2007), “Nogay Türkçesi” Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 679-748, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERSEN-RASCH, Margarete I., (2009), Baschkirisch, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• GÖMEÇ, Saadettin, (2001a), “Kök Türkçe Belgelerdeki Bazı Akrabalık İsimleri”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, 173: 1-6.
• GÖMEÇ, Saadettin, (2001b), “Divanü Lügat-it- Türk’de Akrabalık Bildiren Kelimeler”, Türk Kültürü, 39/464: 133-142.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1974), “Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerine Notlar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1973: 283-318.
• GÜLENSOY, Tuncer, (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜNER DİLEK, Figen, (2007), “Altay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 1009-1084, Ankara: Akçağ Yayınları.
• HİSAMİTDİNOVA, F., G., (2004), Başkirskiy Yazık, Ufa.
• ILGIN, Ali, (2011), Tofa (Karagas) Türkçesi Grameri (Biçim Bilgisi), G.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• İMAMOVA, Holida, (2010), “Türkiye Türkçesi İle Özbek Türkçesinde Nezaket Anlamı Taşıyan Seslenmeler”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 42: 1- 10.
• İSHAKOV, F. G., (1961), Grammatika Tuvinskogo Yazıka, Moskva.
• İŞBULATOV, N., (1972), Hezirgi Başkurt Tili, Ufa.
• KARAHAN, Leyla, (2011), Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara.
• KAYA, Ceval, (1998), “Köl Tigin Yazıtının Güneydoğu Yüzünde Taygun mu Yoksa Ataygun mu Okunmalı?”, İlmî Araştırmalar, 6: 171-179.
• KİRİŞÇİOĞLU, Fatih, (2007), “Saha Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B.
• KİYEKBAYEV, G. F. (1966), Hezirgi Başkurt Tili, Ufa.
• KONONOV, A. N., (1969), “İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1968, Ankara: 81-88.
• KORKMAZ, Zeynep, (1994), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara.
• Lİ, Yong-Sŏng, (1999), Türk Dillerinde Akrabalık Adları, İstangul: Simurg.
• MİRJANOVA, S. F., (1973), “Terminologiya rodstva v dialektax başkirskogo yazıka”, Sovyetskaya Tyurkologiya, 4:100-109.
• MONGUŞ, D.A., (1980), Sovremennıy Tuvinskiy Yazık, Kızıl.
• ÖZTÜRK, Rıdvan, (2007), “Özbek Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 291-354, Ankara: Akçağ Yayınları.
• POKROVSKAYA, L.A., (1961), “Terminı Rodstva v Tyurkskix Yazıkax”, İstoriçeskoye razvitiye leksiki tyurkskix yazıkov, (Red. E. İ. Ubryatova), Moskva.
• POPPE, Nicholas, (1964), Bashkir Manual, (Descriptive Grammar and Texts with a Bashkir- English Glossary), Bloomington: Indiana University.
• RÄSÄNEN, Marttı, (1957), Materialien zur Morphologie der türkischen Sprachen, Helsinki.
• RASSADİN, V. İ., (1978), Morfologiya Tofalarskogo Yazıka v Sravnitelnom Osveşçenii, Moskva: İsdatelstvo ‘Nauka’.
• RAYEMGUJİNA, Z. M., (2009), “Başkirskiye terminı rodstva v sostave imyon sobstvennıx”, Vestnik çelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta, 5: 96-98, Ufa.
• SEVORTYAN E. Viladimiroviç (1974), Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov I-IV, Moskova.
• SEYİTBATTALOV G. G. (2004), Başkurt Tili, Ufa.
• SOYDAN, Celal, (2003), “Urdu Dilinde Akrabalık Terimleri ve Müslüman Hint Toplumunda Aile Yapısı”, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 43/1: 43- 56.
• TAMİR, Ferhat, (2007), “Kazak Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 429-480, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TEKİN, Talat, “Amca” ve “Teyze” Kelimeleri Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1960, Ankara: 283-294.
• TENİŞEV, E. R., (2001), Sravnitelno-istoriçeskaya garammatika tyurskih yazıkov, Moskova: “Nauka”.
• ÜSTÜNER, Ahat, (2003), Türkçede Pekiştirme, Elazığ.
• WARDHAUGH, Ronald, (2010), An Introduction to Sociolinguistics, Wıley-Blackwell.
• YAZICI ERSOY, Habibe, (2007), “Başkurt Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 749-810, Ankara: Akçağ Yayınları.
• YULDAŞEV, A. A., (1997), “Başkirskiy Yazık”, Yaziki Mira, Tyurkskiye Yazıki, (Red. N. B. Rogova, O. İ. Romanova, İ. N. Çerkesova), 206-216, Bişkek: İzdatelskiy Dom ‘Kırgızstan’.
• YULDAŞEV, A. A., (1981), Grammatika sovremennogo başkirskogo literaturnogo yazıka, Moskova: İzdatelstvo “Nauka”.
• YÜKSEL, Zuhâl, (2007), “Kırım-Tatar Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Ahmet B. Ercilasun), 811-882, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ZEYNULLİN, M. V., (2002), Hezirgi Başkurt Ezebi Tili- Morfologiya, Ufa.