Chuvash Folklore In the Hungarian Turkology Research

Yıl 2011, Cilt: 12 Sayı: 22, 87 - 120, 01.12.2011

Bülent Bayram

Öz

Hungarian Turkology research occupies a special place in the Western Turkology studies in terms of its historical background and perpective. Interest of the Hungarians, who are originally not European in terms of ethnicity and language, in the Turkish history, language, literature, and folklore is not a mere result of the orientalistic thought. Hungarian scientists, who carried out significant studies in the fields of Turkish history, language, literature and folklore for the purpose of determining their own cultural roots, attached a special importance to the Chuvash people among the Turkish tribes. It is possible to say that Hungary is the second country after Russia with the highest number of resarches carried out on the Chuvash people concerning their language and religion. Although the majority of these studies are on the Chuvash Turkish, the number of the studies on the Chuvash folklore cannot be underestimated. Though comparatively restricted in number, these studies are important concerning the methodology applied and the results obtained. This paper examines these studies in detail in terms of their purposes, contents, methods and results

Anahtar Kelimeler

Chuvash, Chuvash folklore, Hungarian Turkology, Chuvash folklore researches, Turkish-Hungarian relations

Macar Türkoloji Araştırmalarında Çuvaş Folkloru

Öz

Macar Türkoloji araştırmaları tarihî, geçmişi ve bakış açısıyla batı Türkoloji araştırmalarında özel bir yere sahiptir. Etnik kökleri ve dilleri açısından Avrupalı olmayan Macarların Türk tarihi, dili, edebiyatı ve folkloruna yönelişleri de sadece oryantalist bir düşünceyle olmamıştır. Kendi köklerini tespit etme gayesiyle Türk tarihi, dili, edebiyatı ve folkloru alanında çok sayıda temel eser vermiş olan Macar bilim adamları Türk boylarından Çuvaşlara özel bir önem vermişlerdir. Çuvaşların dilleri ve dinî inanışları ile Türk boyları arasında özel bir yerde bulunan Çuvaşlar üzerine en fazla çalışma yapılan yerin Rusya’nın ardından Macaristan olduğunu söylemek mümkündür. Bu çalışmaların büyük bir çoğunluğu Çuvaş Türkçesi üzerineyse de Çuvaş folkloru konusunda da önemli çalışmalar yapılmıştır. Sayıca çok olmasa da çalışmanın amacı, metodu ve elde edilen neticeler bakımından Çuvaş folklor araştırmaları açısından bunlar oldukça önemlidir. Makalede bu çalışmalar amaç, içerik, yöntem ve ulaşılan sonuçlar bakımından ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çuvaş, Çuvaş folkloru, Macar Türkolojisi, Çuvaş folklor araştırmaları, Türk-Macar İlişkileri

Kaynakça

• AGYAGÁSİ, Klára, (1977). Pápay József csuvas hagyatéka. Naplórészlet, csuvas szójegyzék, (Papay Jozef’in Çuvaş Mirası. Günlük Parçaları, Çuvaş Sözlüğü), Bibliotheka Pápayensis, vol.VII, Debrecen, 148s.
• BEKE, Ödön, (1933). “Cseremisz és csuvas mesevégek”, (Çuvaş ve Mari Masallarının Bitişi), Ethnographia, 44: 75-76.
• BERECZ, András, (2001), Rokonok Söre csuvas népköltészet, Teleki Teleki László Alapítvány, Budapest.
• BUDENZ, Józef (1881). “Két csuvas mese”, Nyelvtudomány Közlemények, 16: 157-164.
• DANKÓ, İmre (1962). “Az almaszimbolika magyar vonatkozásai”, (Elma Sembolizminin Macar Tanıkları), Ethnographia, 73, 1962: 565-589.
• DİMİTRİYEVA, Yu.-K. ADYAGAùİ (2001), Hungaro-Tschuwaschica Annotirovannıy Bibliografiçeskiy Ukazatel’ İssledovaniy Vengerskih Uçenıh XIX-XX vv. (Macar Çuvaşolojisi, XIX-XX. Yüzyıllarda Macar Bilim Adamlarının Araştırmalarının Özetli Bibliyografyası), Çeboksarı.
• FEDOTOV, M.P. (1987), İssledovateli Çuvaşskogo Yazıka, Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo, Çeboksarı.
• GOMBOCZ, Zoltán, (1921). “A bolgár kérdés és a magyar hunmonda”, (Bulgar Meselesi ve Hunlar Hakkında Macar Efsaneleri), Magyar Nyelv, 17: 15-21.
• HAZAİ, Gy. (1990). “Macaristan’da Türkoloji”, Türk Dili, 1990/1, S. 461: 201-210.
• İssledovaniya Vengerskih Uçenıh po Çuvaşskomu Yazıku, (1985), (Haz. András Róna TAS), Çeboksarı.
• KAKUK, Zsuzsa (1981). Hungarian Turcology 1945-1974 Bibliography (1945-1974 Yılları Macar Türkolojisi Bibliyografyası), Budapest.
• KELLER-Heinkele, B.-Gy. HAZAİ (1986). Bibliographisches Handbuch der Turkologie. (Türkolojinin Bibliyografik Elkitabı), Band I. Budapest.
• KODÁLY, Zoltán (1957). Ötfokş zene.IV. 140 csuvas dallam, (Pentatonik Müzik. IV. 140 Çuvaş Melodisi) Budapest.
• …………………. (1993). Uçebnoye posobiye po solfedjio, vıp. 2, S. 4, Moskva.
• MÉSZÁROS, Gyula (1908). “Csuvasok és tatárok között a Volga-vidéken”, (İdil Çevresinde Çuvaşlar ve Tatarlar Arasında) Ethnographia, 19: 227-238.
• …………………. (1909). Csuvas népköltési gyĦjtemény. I. A csuvas Ęsvallás emlékei, (Çuvaş Folkloru Derlemesi I. Çuvaş Eski Dininin Hatıraları), Budapest, 1909, 471s.
• …………………. (1912). Csuvas népköltési gyĦjtemény. II. Közmondások, találósmondások, dalok, mesƟk. (Çuvaş Folkloru Derlemesi II. Atasözleri, Bilmeceler, ùarkılar, Masalları), Budapest.
• …………………. (1915). “A csök”, Ethnographia, 26: 125-129.
• MUNKÁCSİ, Bernát, , (1902). “A csuvas şamán neve”, Nyelvtudományi Közlemények, 32: 483-484.
• …………………. (1926-1932) “Die heidnischen Namen der Wochentage bei den alten Völker des Wolga-Uralgebietes”, (Eski İdil-Ural Halklarında Paganların Gün Adları), KĘrösi Csoma Archivum, 2: 42-64.
• RÁSONYİ, László (1935), “Ungarische Bibliographie der Turkologie und der Orientalischhen Beziehungen 1926-1934” (1926-1934 Yılları Arası Macarlarla Bağlantılı Doğu Halkları ve Türkoloji Üzerine Macar Bibliyografyası), Körösi Csomo-társaság, Budapest: 66.
• RÓNA-Tas, András (1977). Mese a tölgfa tetején. Csuvas mesék, (Meşe Tepesinde Masal. Çuvaş Masalları), Budapest.
• …………………. (1980). “Vikár László-Bereczki Gábor: Chuvash folksongs”, (Vikár László-Gabor Bereczki Çuvaş Halk ùarkıları), Nyelvtudomány Közlemenyek, 82: 421- 425.
• …………………. (1982). “Çuvaşskiye Skazki (Zametki Vengerskogo İsledovatelya)”,(Çuvaş Masalları-Macar Araştırmacının Notları), Çuvaşskiy Fol’klor, Specifika Janrov. Sbornik statey, (red. A.E. Gorşkov, A.P. Rekayeva i dr.) Çeboksarı: 130-149.
• …………………. (1987). “Chuvash Religion”, The Encyclopedia of Religion, Vol. 3 (Ed. By. M. Eliade) New-York-London: 495-498.
• SİDOROVA, E.S., (1973), Çuvaş Halıh Smahlıhi, Çuvaşskoye Knijnoye İzdatel’stvo, ùupaşkar.
• SİPOS, János (1988). “Újabb adatok a kvintváltás eurázsiai elterjedtségéhez”, (Beş Aralıklı Göçüşün Avrasyaya Dağılımı Hakkında Yeni Bilgiler), Néprajzi látóhatár, VII, s. 1-2: 1-57.
• …………………. (1997). “Similiar Musical Structures in Turkish, Mongolian, Tungus and Hungarian Folk Music”, (Türk, Moğol, Tunguz ve Macar Halk Müziğinde Benzer Müzik Yapıları), Historical and Linguistic İnteraction between İnner Asia and Europe, (Ed.by B. Berta), Studio Uralica 39, Szeged: 305-316.
• Studies in Chuvash Etymology I. Ed. (By A. Róna Tas), Budapest 1982: 180-239.
• SZALONTAİ, Judit (1978). “A csuvas yumşƱ ‘varászló’ szó etimológijá”, (Çuvaş Kelimesi YumşƱ’nın “Büyücü” Etimolojisi), Acta luvenum Sectio Linguistica Tomus II, Szeged: 95-107.
• …………………. (1982). “The Etymology of the Chuvash Word yumşƱ ‘büyücü’”, Çuvaş Kelimesi Yumşı’nın “Büyücü” Etimolojisi), Chuvash Studies, (Ed.by. A. Róna Tas), Budapest: 171-179.
• VÁMBÉRY, Ármin (1883), A csuvasokról, (Çuvaşlar Hakkında), Budapest.
• VİKÁR, László (1966). “Egy şj csuvas gyĦjtés tanulságai”, (Yeni Çuvaş Bilimsel Gezisinin Neticeleri), Az MTA I. Osztályának Közleményai (1966): 189-199.
• …………………. (1969). “Cseremisz és csuvas népdalgyĦjtés 1996-ban”, (1996 Yılında Mari ve Çuvaş Halk ùarkısı Derlemesi), Nyelvtudományai Közlemények, 71: 3-20.
• …………………. (1977). “A magyar népzene volgai török és finnugor kapcsolatai”, (Macar Halk Müziğinin İdil Bölgesi Türk ve Fin-Ugorlarla İlişkileri), Magyar Ęstörténeti tanulmányok, Budapest: 291-305.
• …………………. (1982). “Chuvash Melody Types”, Chuvas Studies, (Ed. András Róna- Tas), Otto Harrasowitz-Wiesbaden: 259-265.
• …………………. (1984). “Finnugor és török népek zenéje”, (Fin-Ugor ve Türk Boylarının Müzikleri), Made in Hungary, Budapest.
• …………………. (1986). Volga-Kama-Bjelaya Videki Finnugor és Török NépzenegyĦjtés 1958-1979-Collection of Finno-Ugrian And Turkic Folk Music İn The Volga-Kama- Belaya Region 1958-1979, MTA Zenetudomanyi İntezet, Budapest.
• …………………. (1993). A Volga-kámai finnugorok és törökök dallamai, (İdil-Kama Fin- Ugor ve Türk Boylarının Melodileri), Budapest.
• …………………. (2002). Volgán İnnen, Volgán Tşl Naplójegyzetek a magyar Ęshaza vidékerĘl, Balassi Kiadó, Budapest.
• VİKÁR, László, BERECSKİ, Gábor (1979). Chuvash Folksongs, (Çuvaş Halk ùarkıları), Budapest, 579s.+54 photographs.
• ZAHEMSZKY, László (1968). “Folklore in Early Chuvash Poetry”, (İlk Dönem Çuvaş ùiirinde Folklor), Neohelicon-Acta Comporationis Litterarum Universarum, 6/1: 269-191.
• …………………. (1979). “A folklór szerepe K. İvanov csuvas költĘ epikus mĦveiben”, (Konstantin İvanov’un Epik Eserlerinde Folklorun Rolü), Acta Academiae Pedagogicae Agrientis, Nova Series15: 223-131.
• …………………. (1982). “Konstantin İvanov’s Versification and Chuvash Folk Poetry”, (Konstantin İvanov’un ùiiri ve Çuvaş Folkloru), Chuvash Studies, (Ed. By. A. Róna-Tas, Budapest: 275-284.