Konuşmaya Dayalı Sezdirimler -Harezm Türkçesi Örneğinde Bir İnceleme

Yıl 2014, Cilt: 15 Sayı: 28, 13 - 33, 01.12.2014

M. Selcen Çürük selcen Çürük*

Öz

İletişim sürecinde alıcı/dinleyen, verici/konuşanın ifade ettiklerinin dış dünya
ile olan ilişkisini her zaman yalnızca sözcelerin yüzey yapıları aracılığıyla anlamaz;
kimi zaman da yüzey yapının ötesine geçerek söylenilenden çıkarım yapmak suretiyle
idrak eder. Etkili bir iletişimde olması gereken kimi kuralların konuşur tarafından
ihlal edilmesi ile ortaya çıkan sezdirimin dinleyen tarafından anlaşılması, dile
getirilen ifadenin doğru yorumu ile mümkündür. Bu yorumlamada dil(bilgi)sel
verilerden oluşan dil-içi bağlam yanında bireysel özelliklerin, dünya bilgisinin,
hayallerin, beklentilerin, varsayımların, dinsel inanışların, içinde bulunulan yer ve
zamanın oluşturduğu dinamik bir bağlam olan dil-dışı bağlam da rol oynar. Bu
çalışmada, Türk dili tarihinde özel bir yeri olan Harezm Türkçesi eserlerindeki
diyalog parçalarından yola çıkılarak yüksek düzeyde bir edimbilimsel yetiyi gerekli
kılan konuşmaya dayalı sezdirimler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

konuşmaya dayalı sezdirimler, yüzey yapı, derin yapı, çıkarım, işbirliği ilkesi, konuşma kuralları, Harezm Türkçesi, Kısasü’l-enbiyâ, Nehcü’l-ferâdis

Conversational Implicatures in the case of Khwarezm Turkish

Öz

In the process of communication; the recipient/listener does not
understand or construe the relationship between the sender’s/speaker’s statements and
the external world based solely on the surface structure of these utterances, but
sometimes by making inferences beyond these surface structures. The infringement of
rules integral to effective communication by the speaker results in implicatures that
require the listener to properly interpret the speaker’s expressions in order to reach the
correct meaning. In this interpretive process; an important role is played by both the
intralinguistic context consisting of linguistic data, and the extralinguistic context
consisting of dynamic elements such as the individual characteristics, the world
knowledge, the imagination, the expectations, the assumptions, the religious beliefs,
and the time and location of the listener. In this study, we have evaluated
conversational implicatures that require a high degree of pragmatic competence for
proper understanding in pieces of dialogues from the works written in Khwarezm
Turkish.

Anahtar Kelimeler

conversational implicatures, surface structure, deep structure, inference, cooperative principle, maxims of conversation, Khwarezm Turkish, Kısasü’l-enbiyâ, Nehcü’l-ferâdis

Kaynakça

• AHMED BİN HANBEL (1992). Müsned (I-VI). İstanbul: Çağrı Yay.
• AKSAN, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. 2. baskı (3 cilt bir arada). Ankara: TDK Yay.
• ALTINÖRS, A. (2003). Dil Felsefesine Giriş. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• ………., (2008). Analitik Felsefe. İstanbul: Say Yay.
• ATA, A. (1997). Úıãaãü’l-EnbiyÀ (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yay.
• AUSTİN, J. L. (1975 [1962]). How to Do Things with Words. 2nd revised edition, (ed. J.O. Urmson-Marina Sbisa), Cambridge/Massachusetts: Harvard University Press.
• BOESCHOTEN, H. E. - VANDAMME, M. - TEZCAN, S. (Ed.) (1995a). Al-Rabghÿzí The Stories of the Prophets, Qiãaã al-AnbiyÀ’ An Eastern Turkish Version. Vol. I, Leiden- New York-Köln: E. J. Brill.
• ……….,. - O’KANE, J. - VANDAMME, M. (çev.) (1995b). Al-Rabghÿzí The Stories of the Prophets, Qiãaã al-AnbiyÀ’ An Eastern Turkish Version. Vol. II, Leiden-New York- Köln: E. J. Brill.
• BROWN, P. - LEVİNSON S. C. (1987) (1987 [1978]). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• BUHÂRÎ (1992). el Câmiu’s-sahîh (I-VIII). 2 baskı. İstanbul: Çağrı Yay.
• ÇÜRÜK, M. S. (2013) RabŞÿzì’nin Úıãaãü’l-enbiyÀsında Olumsuzluk. Doktora tezi, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DEVELLİOĞLU, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 15. baskı. Ankara: Aydın Yay.
• EBU DAVUD (1992). Sünen. I-V. İstanbul : Çağrı Yay.
• ECKMANN, J. (1988). Harezm Türkçesi. Tarihî Türk Şiveleri. (hzl. Mehmet Akalın). İlâveli 2. baskı. Ankara: TKAE Yay.: 73.
• ………., (1995). Nehcü’l- Ferâdîs-UştmaòlarnıÆ Açuş Yolı II Metin. (hzl. Semih Tezcan- Hamza Zülfikar), Ankara: TDK Yay.: 518.
• FLEMİNG, R. (2010). Ordinary Language Philosophy. A Dictionary of Cultural and Critical Theory, 2nd edition (ed. M. Payne - J. R. Barbera) Oxford: Wiley-Blackwell. 516-520.
• GRİCE, H. P. (19891967). Logic and Conversation. Studies in the Way of Words. Cambridge/Massachusetts: Harvard University Press. 22-40.
• GİORA, R. (1995). On Irony and Negation. Discourse Processes. 19. 239-264.
• İBN MÂCE (1992). Sünen. I-II. 2. baskı. İstanbul: Çağrı Yay.
• KARAHAN A. (2002). Kırk Hadis-Türk Edebiyatı. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara.
• KIRAN, Z. (2002). Dilbilime Giriş (Dilbilgisinden Dilbilime). Ankara: Seçkin Yay.
• KÖPRÜLÜ M. F. (2003). Türk Edebiyatı Tarihi. 5. baskı. Ankara: Akçağ Yay.
• LEECH, G.N. (1983). Principles of Pragmatics, London/New York: Longman.
• LYONS, J. (1977). Semantics. Vol. I-II. Cambridge: Cambridge University Press.
• MÜSLİM (t.y). el-Câmiu’s-Sahih. İstanbul: Çağrı Yay.
• PEKOLCAY, N. (1967). İslâmî Türk Edebiyatı. İstanbul: Cağaloğlu Yay.
• VON GABAİN, A. (1988a). Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yay.
• TABERÎ (1988). Tarihü’l-Ümem ve’l-Mülûk (Tarihu’t-Taberî). Beyrut.
• YAZIR, M. H. (1979). Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat.
• YULE, G. (2000). Pragmatics (5th edition). Oxford: Oxford University Press.
• HORN, L. (2004). Implicature. (ed. L. Horn & G. Ward). The Handbook of Pragmatics. Oxford: Blackwell.