Kitâb-ı 'İlâc-nâme (1556) Adlı Bir Kemâliyye Nüshası ve Eserin Dili Üzerine

Yıl 2014, Cilt: 15 Sayı: 28, 35 - 75, 01.12.2014

Ömer Yağmur

Öz

Kitâb-ı 'İlâc-nâme 963 (1556) yılında istinsah edilmiş bir tıp metnidir.
Eserin içeriği incelendiğinde bunun Kemâliyye adlı tıp eserinin bir kopyası olduğu
fakat farklı adlandırıldığı anlaşılmaktadır. XVI. yüzyılın ikinci yarısına ait olan
eser Türkiye Türkçesinin kelime tabanlarındaki ve eklerindeki bazı fonetik
gelişmelerini ve değişmelerini göstermektedir. Bazı kelime ve ekler 'İlâc-nâme'de
zaman zaman gelişmeli şekilleriyle birlikte kullanılmıştır. Bu yönüyle eser,
kalıplaşmış eski imlanın gizlediği bazı dil hususiyetlerini göstermesi bakımından
dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Kitâb-ı 'İlâc-nâme, Kemâliyye, tıp, reçete, fonetik

On Kitâb-ı ‘İlâc-nâme, a Copy Of Kemaliyye (Book Of Medicine) and its Language

Öz

Kitâb-ı 'İlâc-nâme was a kind of medical book reproduced in 963 (1556).
When the content of the book is investigated, it is found out that the work was a copy of
Kemâliyye, which was a book of medicine at that time and named differently. Published in the
second half of the XVIth Century, the book demonstrates some phonetic changes in the word
roots and suffixes in Turkish. Also, the original forms of the words and suffixes were
occasionally used together with the changed forms. Therefore, the work draws attention as it
shows some language features hidden in the old stereotyped ortography.

Anahtar Kelimeler

Kitâb-ı 'İlâc-nâme, Kemâliyye, medicine, recipe, phonetics

Kaynakça

• Ada ADAMOVIĆ, Milan, (2001), Das Türkische des 16. Jahrhunderts Nach den Aufzeichnungen des Florentiners Filippo Argenti (1533), Göttingen: Pontus Verlag.
• AKSULU, Melek, (1998), Mohaç Esiri Bartholomaeus Georgiević (1505-1566) ve Türklerle İlgili Yazıları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin, (2000), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK.
• Bay BAYAT, Ali Haydar, (2007), Kemâliyye, İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• DEVELİ, Hayati, (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Ankara: TDK.
• Dev DEVELLİOĞLU, Ferit, (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 16. bs., Ankara: Aydın Kitabevi.
• DUMAN, Musa, (2008), "Klasik Osmanlı Türkçesinde i/e Meselesine Dair", Eski Türkiye Türkçesinden Osmanlı Türkçesine Makaleler, İstanbul: Kesit Yayınları, 41-74.
• DUMAN, Musa, (2000), Birligili Muhammed Efendi Vasiyyet-name, İstanbul: R Yayınları.
• DUMAN, Musa, (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara: TDK.
• RF EBULFEYZ MUSTAFA EFENDİ, (2012), Risâle-i Feyziyye Fî Lügâti'l-Müfredâti't- Tıbbiyye (Yay. Haz. Şaban Doğan), İstanbul: Değişim Yayınları.
• ECKMANN, J, (1953), "Kelime Ortasında Anorganik B, P ve M'nin Türemesi", Türkiyat Mecmuası, İstanbul, X, 313-320.
• ERGİN, Muharrem, (2003), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• GABAIN, A. Von, (2003), Eski Türkçenin Grameri, 4. bs., Ankara: TDK
• Bar GEORGIEVIĆ, Bartholomaeus, (1544), De Turcarum Ritu et Cereamoniis, Antverpiæ.
• Gül GÜLENSOY, Tuncer, (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, I-II, Ankara: TDK.
• GÜLSEVİN, Gürer, (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK.
• HAZAI, G., (1973), Das Osmanisch-Türkische Im XVII. Jahrhundert Untersuchungen An Den Transkriptionstexten Von Jacab Nagy De Harsany, Budapest: Akademia Kiado.
• Cud İBRAHİM CÛDÎ EFENDİ, (2006), Lügat-i Cûdî, (Yay. Haz.:İ. Parlatır, B. Tezcan Aksu, N. Tufar), Ankara: TDK.
• İHSANOĞLU, Ekmeleddin (Editör), (1999), Osmanlı Medeniyeti Tarihi, I, İstanbul.
• KARTALLIOĞLU, Yavuz, (2005), Klâsik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16., 17. ve 18. Yüzyıl), Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kar KARTALLIOĞLU, (2010), Yavuz, Bernardo da Parigi'nin Söz Kitabı 400 Yıllık İtalyanca-Türkçe Sözlük, Ankara: Gazi Kitabevi.
• KÜLTÜRAL, Zuhal, (2008), Galatât Sözlükleri, 1. bs., İstanbul: Simurg.
• LUBENAU, Reinhold, (2012), Reinhold Lubenau Seyahatnamesi, (Çeviren: Türkis Noyan), I-II, 1 bs., İstanbul: Kitap Yayınevi.
• MEGISERO, Hieronymo, (1612), Institutionum Linguæ Turcicæ, Anno.
• Men MENINSKI, Franciscus à Mesgnien, (2000), Thesaurus Lingarum Orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae, I-III, İstanbul: Simurg.
• Bur MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ, (2000), Burhân-ı Katı, (Yay. Haz.:M. Öztürk, D. Örs), Ankara: TDK.
• ÖZKAN, Mustafa, (2001), Türkçenin Ses ve Yazım Özellikleri, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Lex REDHOUSE, J., (2001), A Turkish and English Lexicon, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• SHAWKY HASSAN AHMED ABDO SHABAN, (1987), Türkiye Türkçesi'nde Kullanılan Arapça Kelimeler Üzerinde Fonetik ve Morfolojik Bir İnceleme, İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• STACHOWSKI, Stanisław, (1998), Osmanlı Türkçesinde Yeni Farsça Alıntılar Sözlüğü, İstanbul: Simurg.
• Ste STEINGASS, F., (1998), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beirut, Lebanon.
• Şah ŞAHİN, Hatice, (2005), "Anadolu'da Yazılmış Bir Tıp Kitabı Kemâliyye", Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, VI, 9: 147-177.
• Kam ŞEMSEDDİN SAMİ, (1996), Kâmûs-ı Türkî, 7. bs., İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ, (1999), Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul: YKY.
• TS TDK, (2005), Türkçe Sözlük, Ankara.
• Tar TDK, (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara.
• Der TDK, (1993), Derleme Sözlüğü, I-XI, Ankara.
• Tul TULUM, Mertol, (2011a), 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı, Ankara: TDK.
• TULUM, Mertol, (2011b), Osmanlı Türkçesine Giriş, Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• YAĞMUR, Ömer, (2013), "De Turcarum Ritu et Cereamoniis (1544) İçerisinde Bulunan Çeviri Yazılı Sözlük Üzerine", VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül-4 Ekim 2013 Bildiri Kitabı II, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 619-633.
• Yel YELTEN, Muhammet, (1993), Şirvanlı Mahmud Kemâliyye, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Zen ZENKER, T., (1979), Türkish-Arabisch-Persisches Handwörterbuch Dictionnaire Turc-Arabe-Persan, I-II, Hildesheim-New York: Georg Olms Verlag.