METALEKSİKOGRAFİNİN DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ TEMELİNDE DİVĀNU LUGĀTİ’T-TÜRK’ÜN EL YAZMA NÜSHASI VE BELLİ BAŞLI DİVĀNU LUGĀTİ’T-TÜRK YAYINLARI ÜZERİNE BETİMSEL BİR ÇALIŞMA

Yıl 2020, Sayı: 40, 63 - 94, 14.12.2020

Ezgi Demirel

Öz

Divānu Lugāti’t-Türk, Türk sözlükçülük geleneğinin başlangıcı olarak kabul edilen ve 11. yüzyıl Türk dünyasının söz varlığına ışık tutan bir başvuru kaynağıdır. Ait olduğu döneme dair sunduğu verilerle Türkçenin ses bilgisi, şekil bilgisi, cümle bilgisi ve anlam bilgisi çalışmalarında hem tarihî Türk dili alanında hem de çağdaş Türk dili alanında çalışanlara önemli bir malzeme sunmaktadır. Eser, sözü edilen dil bilgisi alanları bakımından değerlendirildiği kadar sözlük bilimi açısından da pek çok çalışmaya konu edilmiştir. Bu çalışmada ise metaleksikografinin bir sözlüğü ele alma ölçütleri çerçevesinde eserin ayrıntılı bir incelemesi sunulmaktadır. Çalışmanın amacı eserin el yazma nüshasının ve tarafımızca belirlenen yayınlarının sözlük yapısını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Divānu Lugāti’t-Türk, metaleksikografi, sözlük yapısı

Kaynakça

• AKALIN, Şükrü Haluk, (2010). “Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük”, Türk Dili, 698: 162-169.
• ALPAK, Mehmet Nuri, (2006). Arap Dilinde Sözlük Çalışmaları ve Nazım Efendi'nin Tercümanu’l-Lügat Adlı Eserinin İncelenmesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ASLAN, Ezgi, (2017). “Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği”, Turkish Studies, XII, 30: 35-70.
• ATALAY, Besim, (2006). Divanü Lûgat-it-Türk I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATKİNS, Sue B. T., RUNDELL, Michael, (2008), The Oxford Guide to Practical Lexicography. New York: Oxford.
• AY AKYILDIZ, Didem, (2017). “Tarama Sözlüğü: Sözlükbilimi İlkeleri Çerçevesinde Betimsel ve Eleştirel Bir Değerlendirme”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, LVI: 1-22.
• BERGENHOLTZ, Henning, Tarp, Sven, (1995). Manual of Specialised Lexicography - The Preparation of Specialised Dictionaries, Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• BİLGE, Rifat, (1939). “Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün Başındaki Makale”, Türkiyat Mecmuası, VI: 355-358.
• BOZKURT, Fuat, (2012). Dîvânu Lugâti’t-Türk Türk Dili Divanı, Konya: Eğitim Yayınevi.
• BURKHANOV, Igor, (1998). Lexicography, A Dictionary of Basic Terminology, Wydawn. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie in Rzeszów.
• DANKOFF, Robert, KELLY, James, (1982-85). Compendium Of The Turkic Dialect I-III, Washington: Harvard Üniversitesi Yayınları.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, AKKOYUNLU, Ziyat, (2014). Dîvânu Lugât’it-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERİKLİ, Fırat, (2019). “Leksikografi Nedir? Terimin Uygulama ve Kuram Temelli Türkçe Karşılıkları ve Bu Karşılıkların Kapsamları”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, XXXVI, 1: 1-10.
• HARTMANN, Reinhard. K., JAMES, Gregory, (1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• İŞLER, Emrullah, (2008). “Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki Arapça Etkisi”, Kâşgarlı Mahmûd Kitabı, (Ed. F. Sema Barutçu Özönder), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 163- 171.
• JACKSON, Howard, (2016). Sözlükbilime Giriş, (Çeviren: Mehmet Gürlek ve Ellen Patat), İstanbul: Kesit Yayınları.
• KAÇALİN, Mustafa Sinan, ÖLMEZ, Mehmet, (2019). Dîvânu Lugâti’t-Türk, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• KAŞGARLI MAHMUD, (1941). Dîvânü Lûgati’t-Türk Tıpkıbasımı “Faksimile”, Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• KOCAMAN, Ahmet, (1998). “Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük”, Kebikeç, VI: 111-113.
• NALBANT, Mehmet Vefa, (2008). “Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün Sözlükçülük Geleneği Bakımından Yeri ve Tertibi”, Kâşgarlı Mahmûd Kitabı, (Ed. F. Sema Barutçu Özönder), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 149- 162.
• ÖLMEZ, Mehmet, (1994). “Türk Dillerinin Sözlükleri ve Türk Sözlükçülüğü”, Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü, 88-100, Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• SCHİERHOLZ, Stefan J., (2015). “Methods in Lexicography and Dictionary Research”, Lexixos 25-AFRİLEX-Reeks., 25: 323-352. (https://lexikos.journals.ac.za/pub/article/viewFile/1302/809 erişim tarihi: 02 Mayıs 2020. 20:11)
• SİNGH, Parman, (2010). “Dictionary and its Structure”, In Anushilana: A Research Journal of Indian Culture, Social & Philosophical Stream. XXIV, 3: 1-6.
• TOPUZOĞLU, Tevfik Rüştü, (1997). “Halîl b. Ahmed”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XV: 309-312.
• USTA, Halil İbrahim, (2010). “Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, VII, 2: 92-101.
• WIEGAND, Herbert Ernst, (1983). “On The Structure And Contents Of A General Theory Of Lexicography”, Proceedings of the 1st EURALEX International Congress, (Ed. Sture Allén, Pierre Corbin, Reinhard R. K. Hartmann, Franz Josef Hausmann, Hans-Peder Kromann, Oskar Reichmann, Ladislav Zgusta), Tübingen: Max Niemeyer Verlag.