ARTVİN’İN YUSUFELİ İLÇESİ AĞZINDA ÇEKİM EKLERİNİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 59 - 93, 30.12.2021

Ümit Hunutlu Önder Koruk

Öz

Yusufeli, Karadeniz Bölgesi’nin Doğu Karadeniz Bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır. İdari bakımdan Artvin ili yönetim sınırları içerisinde bulunan Yusufeli, Çoruh Nehri Havzası'nın, Orta Çoruh kesiminde kurulmuş olup kuzeyden Altıparmak Dağları, güneyden ise Mescit Dağları’nın doğu uzantılarıyla sınırlandırılmıştır. İlçe ağız özellikleri bakımından kuzeydoğu grubu ve doğu grubu ağızları arasında bir geçiş noktasıdır. Ayrıca Kıpçak Türkçesinin izlerini taşıyan tarihî bir geçmişe de sahiptir (Uyğur 2010; Uyğur 2017). Bu sebeple ağız araştırmaları için özel bir yere sahiptir.
Bu çalışmada Yusufeli araştırma bölgesindeki çekim ekleri ayrıntılı şekilde incelenmiştir. Yusufeli ağzında kullanılan çekim eklerinin hem fonetik bakımdan hem de işlev bakımından standart Türkiye Türkçesi ile ne gibi benzerlik ve farklılıkları olduğu örnekler üzerinden ortaya konulmuştur. Ayrıca bu değişmelerin sebepleri üzerinde durulmuştur.
Yusufeli ilçe merkezi ve on sekiz köyden derleme yöntemiyle çeşitli dil malzemeleri toplanmıştır. Derlenen metinlerden çekim ekleri belirlenmiş ve çekim eklerinin ses ve şekil özellikleri ortaya konulmuştur. Çekim eklerinin köylere göre ses farklılıkları belirlenerek bu farklılıklara göre haritalar oluşturulmuştur. Bu haritalarda ilçenin köylere göre ağız farklılıkları belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dialects, inflectional suffixes, Yusufeli, dialect atlas, phonetics

Kaynakça

• Acar, Turgut (1972),Artvin ve Yöresi Ağızları, Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi.
• Aksan, Doğan (2015),Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. II. Cilt, Ankara: TDK Yayınları.
• Banguoğlu, Tahsin (2015),Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bulak, Şahap (2017),“Türkçede Gereklilik İfadesinin Kip Hüviyeti Kazanmadan Önceki Gelişim Süreci”,Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 21 Sayı: 72 (Güz 2017): 337-355
• Buran, Ahmet (1996),Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, Ankara: TDK Yayınları, 1996.
• Daşdemir, Muharrem (2008),“Anadolu Ağızlarında Çekimli Yapılarda Ortaya Çıkan /+(E)n/ Eki ve Buna Bağlı Ses Değişmeleri”,A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 36 Erzurum, 1-16.
• Daşdemir, Muharrem (2015),Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal İşlevsel Söz Dizimi, Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2015),Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2002),Kars İli Ağızları -Ses Bilgisi-, Ankara: TDK Yayınları. Kartallıoğlu, Yavuz (2007), Türkiye Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. (Ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2009),Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım Yayım.
• Gemalmaz, Efrasiyap (1995),Erzurum İli Ağızları,I. Cilt. Ankara: TDK Yayınları.
• Günay, Ayşe (2017), “Karaçay-Malkar Türkçesinin Kendine Has Özellikleri ve Kıpçak Lehçeleri Arasındaki Yeri”,Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 53: 109-114
• Günay, Turgut (2003),Rize İli Ağızları,Ankara: TDK Yayınları.
• Günşen, Ahmet. "Anadolu Ağızlarında Farklı Bir Gelecek Zaman Eki ve Çekimi: -ıcı /-ici ; -ucu /-ücü". Turkish Studies /Türkoloji Dergisi, 1 Sayı: 2, (2006).
• Karadoğan, Ahmet (2001), "Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler",Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Cilt: 1-2, Sayı: 44, 171 – 179
• Karahan, Leyla (2011),“Birleşik Kipli Fiillerde Çokluk Eki -lAr'ın Yeri”,Türk Dili Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, Leyla (2014),Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2014),Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• Kürüm, Mesut (2015),“Türkçede İyelik Eklerinin Ele Alınışı ve Çağdaş Lehçelerde Kullanılışı”,Mavi Atlas Dergisi,C. 4, 76-95
• Özek, Fatih (2012), “Türkiye Türkçesi Doğu Grubu Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekleri”,Turkish Studies, Volume: 7/1, Winter,1751-1765
• Sarıahmet, Ebru (2018), Rize Çamlıhemşin Ağzı, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Uyğur, Sinan (2010), “Yusufeli Ağzındaki Kıpçakça Kelimeler”, Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: Yusufeli Belediyesi Yayınları, 341-344.
• Uyğur, Sinan (2017), Ahıska–Ardahan–Artvin–Batum–Rize-Trabzon Hattında /+(a)y/ ~ /+a/ Eki, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 457-473.
• Turan, Zikri (2006),Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı, Ankara: TDK Yayınları.
• Vural, Hanifi ve Tuncay Böler (2017), Ses ve Şekil Bilgisi, İstanbul: Kesit Yayınları.