KİTĀBU EVSĀFI MESĀCİDİ'Ş-ŞERİFE’DEKİ MENTAL FİİLLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 94 - 109, 30.12.2021

Serap Ekşioğlu Fatma Nisa Karadağ

Öz

Mental fiiller, bireyin zihinsel süreçleri sonucunda, algılama, idrak ve duygu gibi aşamaların ardından, dile yansıyan eylemlerdir. Bu alanda yapılan çalışmalar çocukların zihinsel süreçlerinin sonucunda kullandıkları eylemlerin incelenmesine dayanmaktadır. Mental fiiller, önceleri insanların ruhsal durumları, duyguları ve psikolojileri ile ilgili olarak incelenmiştir. İnsanların zihinsel durumlarını ifade eden fiiller araştırılmış; bu fiillerin hangi yaş aralıklarında ne amaçla kullanıldıkları belirlenmiş, incelenen fiillerin metinlerde nasıl kullanıldıklarına değinilmemiştir. Bu fiiller, diğer fiillerin aksine somut bir anlam ifade etmezler, onlar çoğunlukla insanların iç dünyası ile ilgili soyut kavramları, eylemleri karşılarlar. Günümüze doğru mental fiiller ile ilgili çalışmalar artmış, farklı dil ve lehçelerde mental fiillerin varlığı ve metinlerdeki yansımaları araştırılmaya başlanmıştır. Türkçedeki mental fiillerin incelenmesi ise daha yeni tarihlidir ve bu alanda yapılan çalışmalar az sayıdadır. Bu çalışmada mental fiiller hakkında bilgi verilip Oğuz Türkçesinin Anadolu sahasında ilk örneklerini veren şairlerden sayılan Ahmed Fakîh’in Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe adlı eserindeki mental fiiller tespit edilerek incelenecektir. Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe, seyahatname niteliğinde bir eserdir. Arapça ve Farsça sözcüklerin yanında zengin bir Türkçe kelime hazinesine sahiptir. Şair, eserinde Hac ziyareti esnasında gördüğü kutsal mekânları anlatmış ve Hira Mağarası, Mescid-i Aksa gibi yerler hakkında da bilgiler vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Mental Fiil, Algı Fiilleri, İdrak Fiilleri, Ahmed Fakîh, Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-Şerîfe.

Kaynakça

• Ayan, E., ve Türkdil, Y. (2015). Kazak Türkçesinde Dokunma Duyu Fiilleri ve Anlam Zenginliği. Turkish Studies, 10(4), 95-114.
• Biray, N. (2007). Kazak Şivesi ve Denizli Ağzında Kök Haldeki Benzer İdrak Fiillerinde Anlam Farklılaşmaları. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri II, (s. 307–314). Denizli.
• Dilçin, C. (2018). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (2015, Şubat 12). Ahmed Fakîh. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-Fakîh
• Hirik, Erkan. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Hirik, E., ve Çolak, T. (2017). Türkçe Mental Fiillerde Çok Katmanlılık. H. KORAŞ (Dü.), IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. içinde 1, s. 261- 268. Ankara: Bizim Büro.
• Kalkan, N. (2016). Başkurt Türkçesinde Mental Fiiller. Türkiyat Araştırmalarının Güncel Sorunları (s. 177-185). içinde St. Petersburg: St. Petersburg Devlet Üniversitesi Türk Filolojisi Bölümü.
• Mazıoğlu, H. (1974). Kitābu Evsāfı Mesācidi’ş- Şerīfe. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Paçacıoğlu, B. (2016). Türkçenin VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Sarı, İ. (2019). Algı Fiillerinde Çok Anlamlılık: gör- Örneği. E. Kuyma, & A. Nazlı içinde, Algı’ya Dair (s. 129-160). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Seçkin, K. (2014). Mental Fiiller Bağlamında Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. P. D. Şahin, & A. G. Karahanci (Dü.), VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri. içinde II, s. 921-929. Bursa: Star Ajans.
• Seçkin, K. (2018). Eski Türkçede İrade Fiilleri. IX. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı (s. 801-813). Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Seçkin, K. (2019). Edip Ahmed’in Zihin Dünyası: İdrak Fiilleri. X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (s. 1403-1414). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları.
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede Mental Fiiller (Doktora Tezi). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sertkaya, O. F. (1996). Ahmed Fakîh Anadolu'da Türkçe Eserler Veren Mutasavvıf Şair. İlmi Araştırmalar, 131-140.
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller (Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu. (1963-1977). Tarama sözlüğü C.I-VIII. Ankara: TDK Yayınları.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51.
• Yegin, A. (2019). Mental Fiil Kavramı ve Şeyyâd Hamza’nın Yūsuf u Zeliha Mesnevisinde Mental Fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 51-74.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller (Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, E. (2018). Ahmed Fakih’in Kitābu Evsāfı Mesācidi’ş-Şerīfe İsimli Eseri Üzerine Söz Dizimi İncelemesi (Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.