Türk Kökenli Ermeni Antroponimleri

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 46 - 68, 27.06.2022

Qalibe Hacıyeva

Öz

Bugünkü milletler arasında Türkler, en eski dönemlerden köklü bir antroponimik sisteme sahiptir. Azerbaycan-Türk dilinin onomastik katmanının ilginç bir grubunu oluşturan antroponimler Azerbaycan Türklerinin dünya görüşü, gelenekleri, yaşam tarzıyla beraber, bir ulusun dil tarihinin öğrenilmesinde çok önemli bilgileri içeriyor. Azerbaycan Türkleri eski dönemlerden kendine ait milli düşünceye, dini estetik görüşlere, medeniyete, doğuda en güçlü seviyede gelişmiş antroponimik sisteme sahiptir. Buna göredir ki, Azerbaycan-Türk ad sistemi bir sıra komşu hakların, o cümleden Ermenilerin ad sistemlerini güçlü etkisi altına almış,onların antroponimik sistemlerinde köklü değişiklikler yaratmış, bazılarının gelişim yönünü değiştirmiştir.
Bunun esas nedeni, Ermenilerin uzun bir tarihi süreçte Türklerin hakimiyeti altında yaşamaları ve Azerbaycan’ın tarihi bölgelerinde, İrevan Hanlığı arazisinde Ermenistan devletinin yaratılması ve onların Azerbaycan Türkleriyle sıkı ilişki kurmasıdır. Tabi ki, ilişkilerin sonucunda Azerbaycan-Türk ad sistemi Ermeniceyi etkisi altına almış ve onlarınantroponimik sistemini şekillendirmiştir. Bu faktörleri Ermenilerin antroponimik sisteminde yer alan Türk kökenlişahıs adları kanıtlıyor. Araştırmalar gösteriyor ki, çağdaş Ermeni diline Türk dilinden geçmiş sözlerle ifade edilen bir çok antroponimlerin fonetik yapısı ve semantikası, aynı zamanda kökeni tamamen Türk dilinin özelliklerini taşıyor. Çağdaş Ermeni onomastik sistemi araştırıldıkta belli oluyor ki, Ermenice tanıtılmağa çalışılan antroponimlerin her birinde Türk dilinin izleri aydın şekilde görünmektedir. Şu faktörü çağdaş Ermeni antroponimik sistemi daha aydın ve daha net ifade ediyor. Azerbaycan-Türk dilindeki mevcut zor, bala, demir, köç, ar+sen gibi çok sayıda sözleri benimseyen Ermeniler kendi şahıs adlarını da çoğunlukla Türk sözleri ile ifade etmişler. Örneğin: Zor+i Bala+yan, Demir+çi+yan, Ar+sen, Köç+er+yan, Baxşı, Kartaş+yanNariman+yan, Şirvan+zade, Şuşa+nyan, Misir+yan, Stambol+çi+yan, Ağa+yan, Ağa+bek+yan, Şah+yan, Qara+bek+yan, Sarı+bek+yan, Garahan+yan, Kuzu+bek+yan, Gül+bek+yan, Papah+çi+yan, Gır+çi+yan veb.
Kaynaklar esasında yapılan araştırmalardan belli olmaktadır ki çağdaş devirde Ermenilerde kullanılan bir çok sözlerimiz gibi şahıs adlarımız da aynısı ile Türk-Azerbaycan dilinden Ermenilere geçmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Türk, antroponim, İrevan Hanlığı, onomastik, ermeni.

Kaynakça

• Abdullayev, B. (1985). Azerbaycan Şahıs Adlarının İzahlı Lüğeti. Bakü.
• Abdullayev A.Z. (1992). Azerbaycan Dili Meseleleri. Bakü: BDU
• Ahmedov B. (2015). Etimologiya Lüğeti. Bakü: “Altun Kitab”
• Ahmedov, T. (1991). Azerbaycan Toponimkasının Esasları. Bakü: BDU.
• Albayrak Recep. (2004).Toponim Teknikleri v e Kafkasiya-Borçalı yer adları. Maltepe-Ankara.
• Anne M. Avakian. (1994). Armenian Folklore Bibliography. Los Angeles: University of California Press.
• Azerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lüğeti. (2007). 2 ciltte. Bakü: “Şark-Gerb”
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. (2000). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Baskı, İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 42 2.
• Budagov B., Geybullayev G. (1998). Ermenistan’da Azerbaycan Menşeli Toponimlerin İzahlı Lüğeti. Bakü: “Oğuz eli”.
• Budagova İ., Gukasyan V.L. (1979). Ob Azerbaydjansko-Armyansix yazıkavıx kontaktax. “Sovetskaya Tyurkologiya”. Bakü: 1979, №4, s.17.
• Bulgarova M.A. (1999). Nogayskaya toponimiya. Stavropol.
• Drevnetyurkskiy slovar. (1969). Moskva: Nauka.
• Elekberli, A. (1994). Gedim Türk – Oğuz yurdu Ermenistan. Bakü.
• Elekberli A., Garagoyunlu E. (2016). Türkmenşeli Ermeni Soyadları. Bakü: “Gaya”
• Eremeev Y.D. (1970). K semantike tyurkskoy etnonimı. Cb. Statey “Etnonim” Moskva: “Nauka”
• Ejder Ferzeli. (1989). Dede Korkut Yurdu. Bakü.
• Eyvazova R. (1995). Afkanistanda Türk Kökenli Toponimler. Bakü: Elm.
• Ezov G.A. (1898). Snoşeniya Petra velikogo s armyanskim narodam. Tipografiya İmperatorskoy Akademii nauk.
• Fazili A. (1970). Azerbaycanın gedim tarihi müasir İran tarihşünaslığında. Bakü.
• Geybullayev G. (1992). Gedim Türkler ve Ermenistan. Bakü.
• Grigoryan A.A. (1981). Opıt istoriko-leksikoloçkogo issledovaniya Azerbaydjanskogo yazıka zimstvovanie v armyanskix istoçnikax i dialektax armyanskogo yazıka. Bakü.
• Hacıyeva G. (2008) Cenubi Azerbaycan Toponimleri. Bakü: Elm.
• Hüseyn Cavid. (1982). Seçilmiş Eserleri. C.1. Bakü: Yazıcı.
• İbrahimov T.E. (1988). Kaşkaylar. Bakü: “Elm” Yayınları
• İrevan Eyaletinin İcmal Defteri. (1996). Araştırma, şerh ve tercüme Z.Bünyadov ve H.Memmedovundur. Bakü: “Elm”.
• John A. C. Greppin and Amalya A. (1986). Khachaturian; with an introduction by Gevorg B. Djahukian and an excursus by H. D. Muradyan. A handbook of Armenian dialectology. Delmar, N.Y. Caravan Books, c. 11, s. 253.
• Kaşgarlı Mahmud. (2018). Divanü Lugati’t-Türk. Ahmet B.Ercilasun, Ziyat Akkoyunlu. Ankara: TDKY.
• Kenan Koç, Aybek Bayniyazov, Vehbi Başkaran. (2003). Kazak Trkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: “Akçağ Yayınevi”. Kırım Harıtası
• Kırzıoğlu F. (1993) Osmanlılar’ın Kafakas Elleri’ni Fethi (1451-1590). Ankara: TTKB.
• Kitabi –Dede Korkut. (1988). Bakü: Yazıcı.
• Klemakov V.K. Proisxojdenie pervıx upominaniy etnonim avar.Sb. Statey “Etnonim” Moskva: 1970.
• Meşediyev G. (1990). Zagafgaziyanın Azerbaycan Toponimleri. Bakü.
• Meserskiy N.A. (1958). İstoriya İudeyskoy voynı İosifa Flaviya v drevnie russkom perevode. Moskva-Leningrad.
• Nahçıvan Sancağının Müfessel Defteri. (2001). Tercüme edenler Ziya Bünyadov ve Hüsameddin Memmedov (Garamanlı). Bakü: “Elm”.
• Paşayev A. Beşirova A. (2011). Azerbaycan Şahıs Adlarının İzahlı Lüğeti. Bakü.
• Patkanov R. (1879-1879). O meste zanimaemom armyanskim yazıkom v krugu indoevropeyskix. “İzvestiya Kavkazskoqo otdela İmperatorskogo ruskogo geografiçeskogo obşestva” t. VI, № 1, Tiflis.
• Recebov E.E., Memmedov Y.G. (1993). Orhon- Yenisey abideleri. Bakü.
• Rehimov A.R. (1986). Azerbaycan Paleotoponimiyasında Mag Etnonimi. AOP’a hesr olunmuş Koferans materiyelleri. Bakü: APÜ.
• Savina V.İ. (1971). Slovar geografiçeskix terminov i drugix slov formiruyuşix toponimiyu İrana. Moskva: Nauka.
• Seyidov M. M. (1989). Azerbaycan Halkının Soykökünü Düşünerken. Bakü: Yazıçı.
• Sevortyan E.V. (1971).Tyrkizmı u rannıx armyanskix pisateley. Struktura i istoriya tyurkskiz yazıkov. Moskva.
• Slovar geografiçeskix terminov i drugix slov vstreçayuşixsya v toponimii Azerbaydjanskoy SSR. (1971) Sostavitel E.N.Buşueva. Moskva.
• Şükürlü E.C., Meherremov A.M. (1993). Gedim Türk yazılı abidelerinin dili, Bakı: 1993.
• Şopen İ. (1852). İstoruçeskiy pamyatnik sostoyaniya Armyanskoy oblasti v epoxu ee prisodieninya k Rassiyskoy imperii. Spb.
• Talat Tekin. (1995). Orhon yazıtları. Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simrug, 1995.
• Yüzbaşov R.M. (1961). O nekotorıx çertax toponimiki Azerbaydjana. Izd-vo AN Az.SSR, seriya Nauk o zemle № -1. Baku: https://ru.wikipedia.org/ wiki/Армянское_имя