Ettirgen Çatının Başkurt Türkçesindeki Durumu Üzerine

Yıl 2020, Cilt: 2020/I Sayı: 6, 9 - 13, 22.06.2020

Merve Şimşek

Öz

Ettirgen çatı eylemin bir başka özne tarafından yapılması ya da yapılmasına vasıta olmasıdır. Türkiye Türkçesinde ettirgen çatı yaygın olarak -(I4)r-, -DI4r-, -(I4)t- ekleriyle oluşturulur ve eklendikleri fiil kök veya gövdelerine işi ve oluşu bir başka özneye aktarma söz konusudur. Başkurt Türkçesinde de ettirgen çatının işlevi aynı olmakla beraber yökmetüv yünelĕşĕ “yükletme yönelişi”, -dır-, -dĕr-, -dor-, -dör- , -tır-,-tĕr-, -tor-, -tör- , -źır-, -źĕr- , źor-, -źör-, -ġar-, -ġer-, -ḳar-, -ker-,-ḳıź-, -kĕź-, -ḳoź-, -köź-, -ġıź-, -gĕź-, -ġoź-, -göź-, -hĕt-, -r-, -ar-, -er-, -ĕr-, -ır-, -or-, -ör-, -t-, -(ı)t-, -(ĕ)t-, -(o)t-, -(ö)t-, -(a)t-, -(ĕ)t-,-z- ekleri ile yapılmaktadır. Türkçede bir sözcüğün çeşitli anlamlarda kullanılabildiği gibi ettirgen çatılarda oluşturduğu görülmektedir. Yukarıda verilen eklerle ettirgen çatının belirtilmesi dışında, yalnız anlamca ettirgen çatıların varlığından da söz etmek mümkündür. Bu çalışmada Başkurt Türkçesinde ettirgen çatı ve çatının oluşmasını sağlayan diğer faktörler incelenerek olanakları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

BAŞKURT TÜRKÇESİ, TÜRKİYE TÜRKÇESİ, ETTİRGEN ÇATI, FİİLDEN FİİL TÜRETME EKLERİ

Kaynakça

• BANGUOĞLU, Tahsin (2015). Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• DURSUN, Sıdıka (2018). Türkçede Ettirgen Yapılar, Grafiker Yayınları, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/ Yayım/ Tanıtım, İstanbul.
• KARAKAYA, Tülay (2019). Başkurt Türkçesinde Fiil Türeten Ekler ve Fonksiyonları, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• KORKMAZ, Zeynep (2019). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÖNER, Mustafa (2008). Başkurtça Kısa Dilbilgisi, Tarihten Bugüne Başkurtlar (Ed. A. Melek Özyetgin, A. Merthan Dündar, İlyas Kamalov), Ötüken Neşriyat, Ankara, s.238.
• ÖNER, Mustafa (2011). Türkçe Yazıları, Kesit Yayınları, İstanbul.
• ÖZŞAHİN, Murat (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s.187-215-516.
• SEBZECİOĞLU, Turgay (2016). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul.
• UYSAL, Bilal (2018). Eylem İşletimi (Biçimbirimler- İşlevler, Türkiye Türkçesi II Biçimbilgisi (Ed. Erdoğan Boz), Gazi Kitabevi, Ankara, s. 79.
• ÜNÜVAR, Dursun (2016). Başkurt Türkçesinde Ettirgen Çatı, Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• YAZICI ERSOY, Habibe (2012). Başkurt Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara, s. 749-810.
• YAZICI ERSOY, Habibe (2018). Eski Türkçe ve Türkiye Türkçesi Karşılaştırmalı Başkurt Türkçesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara.