On the Usage of the Verbs “Döndermek/Döndürmek”

Yıl 2025, Sayı: 42, 153 - 163, 23.05.2025

Binnur Erdağı Doğuer

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1522366

Öz

Two important questions with regard to the interchangeable use of the two verbs döndermek and döndürmek in the Turkish vocabulary refer to whether they share the same root and whether they carry different semantics. It is widely believed that the common use of the verb döndermek as a synonym of the verb döndürmek is a misuse. Thus, the verb döndermek is not used in Standard Turkish and it is not included in the Current Turkish Dictionary. However, a survey on texts from different historical periods of Turkish has shown that the verb dönder- is used and bears a slightly different meaning from the verb döndür-. Moreover, examples we identified from Anatolian dialects also support the use in historical texts. This article, based on these empirical examples discusses the uses of the verb dönder- in historical texts and its explanations in etymological dictionaries and endeavors consider the semantic difference between the two verbs.

Anahtar Kelimeler

Dönder- , döndür- , Turkish , standard Turkish , etymology , Anatolian dialects

“DÖNDERMEK/DÖNDÜRMEK” ÜZERİNE

Öz

Türkçenin söz varlığında birbiri yerine kullanılan iki fiil, döndermek ve döndürmek fiilleri aynı kökten mi türemiştir, aralarında fark var mıdır? Döndürmek fiili ile aynı anlamda ve çoğunlukla halk arasında kullanılan döndermek fiilinin yanlış kullanım olduğu görüşü yaygındır. Döndermek fiili, Standart Türkçede kullanılmadığı ve belki de yanlış kullanım olarak değerlendirildiği için standart Türkçenin standart sözlüğü Güncel Türkçe Sözlük’te yer almamaktadır. Türkçenin tarihî dönemlerine ait metinler incelendiğinde ise dönder- fiilinin tarihî metinlerde de kullanıldığı ve döndür- fiilinden farklı bir fiil olduğu görülmektedir. Diğer yandan, Anadolu ağızlarından tespit ettiğimiz örnekler de tarihî metinlerdeki verileri desteklemektedir. Bu yazıda, elde edilen veriler ışığında dönder- fiilinin tarihî metinlerdeki kullanımları ve etimolojik sözlüklerdeki açıklamaları ele alınarak bu iki sözcük arasındaki farklılık ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dönder- , döndür- , Türkçe , standart Türkçe , etimoloji , Anadolu ağızları

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979a). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arat, R. R. (1979b). Kutadgu Bilig III İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Argunşah, M. ve Çakır, M. (2005). 15. Yüzyıl Osmanlı Mutfağı Muhammed bin Mahmûd Şirvanî. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Atalay, B. (1986a). Divan-ı Lûgat-it-Türk Tercümesi III. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Atalay, B. (1986b). Divan-ı Lûgat-it-Türk Tercümesi “Endeks”. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lugatı, Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.
• Dankoff, R. (2004). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü (S. Tezcan, Çev.). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Demir, N. (2010). Türkçede Varyasyon Üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 17(2), 93-106.
• Dilçin, C. (1991). Süheyl ü Nev Bahār, İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi.
• Erdağı Doğuer, B. (2013). Tuhfe-i Mübârizî Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation. Wiesbaden.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzubân-nâme Tercümesi (Destûr-ı Şâhî). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Önler, Z. (1990). Müntahab-ı Şifâ I, Giriş-Metin. Ankara: T ürk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2016a). Dede Korkut Dresden Nüshası I Metin, Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2016b). Dede Korkut Dresden Nüshası II Giriş, Notlar. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sağol Yüksekkaya, G. (2008a). Standart Dil ile Halk Dilinde Ortak Kullanılan Sözcüklerin Dil Düzeyleri Üzerine. I. Uluslararası Kaşgarlı Mahmut Dil ve Edebiyat Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 45-50). Yakın Doğu Üniversitesi, Kıbrıs Araştırmaları Merkezi, Lefkoşa, KKTC.
• Sağol Yüksekkaya, G. (2008b). Standart Dil ile Halk Dili Arasındaki Anlam ve Kullanım Farklılıkları Üzerine. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı içinde (ss. 599-610). Harran Üniversitesi, Türk Dil Kurumu, Şanlıurfa.
• TDK. (1963-1972). Tarama Sözlüğü I-VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1963-1982). Derleme Sözlüğü I-XII. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (1988). Türkçe Sözlük Yeni Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TDK. (2023). Güncel Türkçe Sözlük (12. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (E. Yılmaz ve N. Demir, Ed.). Ankara: TÜBA.