18. YÜZYIL OSMANLI YÖNETİM ANLAYIŞINDA “SORUN ÇÖZME” SÜRECİ VE PAZVANTOĞLU OSMAN

Yıl 2014, Sayı: 20, 237 - 260, 02.06.2014

Nagehan Üstündağ Özdemir

Öz

Problem çözme becerisi, bilişsel ve davranışsal bir süreç olarak tanımlanır. Bu beceri bireyin hayatında karşılaştığı sorunların üstesinden gelmek için etkili bir çözüm yolu bulma yeteneğini ifade eder. Psikoloji alanında, bireyin sosyal ve mesleki sorunlarla baş etme süreci bir metot hâlinde tanımlanmış ve dört ana yeteneğin işleyişine bağlanmıştır. Bu yetenek üzerine yapılan çalışmalar, yalnızca psikolojide değil, sosyoloji, eğitim, siyaset bilimi gibi diğer sosyal bilim alanlarında da çeşitli başlıklar altında ele alınmaktadır. Bu çalışmada, sosyal problem çözme becerisi, sıkı iktidar ilişki ve güç çekişmesinin yaşandığı devlet örgütlenmesinde merkezî yönetimin, kendi iktidar alanına muhalefet edilmesi hâlinde, sorunu çözmek için kullandığı bir yöntem olarak ele alınacaktır. Her devletin en temel hedefi merkezîleşmiş bir tahakküm gücüne kavuşmak ve bu gücü koruyabilmektir. Bu nedenle, bu hedefin önündeki her toplumsal grubun bir şekilde ortadan kaldırılması gerekir. Bu noktada devletlerin tarihsel gelişimi içerisinde birbirlerinden farklı tutumlar sergiledikleri görülür. Bu bağlamda Osmanlı İmparatorluğu’nun merkezîleşmesi çağdaşı olan Avrupalı devletlerden farklı bir şekilde gerçekleşmiştir. Bu farklılık Osmanlı Devleti’nin meşruiyet kaynaklarına dayalı olarak kendine muhalif ya da engel olarak gördüğü grupları içselleştirme becerisinden, bir başka ifadeyle sosyal problem çözme becerisinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışma, Osmanlı merkezî devletinin taşra seçkinleri ile sorun yaşadığı ve ademimerkezi bir eğilim gösterdiği 18. yüzyılda, merkezî gücünü koruma yöntemleri ile ilgilenmektedir. Osmanlı Devleti’nin sosyal problemleri çözme kabiliyeti ve yöntemini göstermesi bakımından Vidin ayanı Pazvantoğlu Osman sorunu örnek vaka olarak seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal problem, yönetim problemi, Osmanlı Devleti, merkezîleşme, 18. yüzyıl, Vidin, Pazvantoğlu Osman

"The Problem Solving" Process in the 18th Century Ottoman State and Pazvantoglu Osman

Öz

Problem solving ability is defined as a cognitive and behavioral process which refers to an individual’s skills to find out effective solutions to overcome daily life challenges. In psychology, the process of an individual’s ways to cope with social problems is defined as a method and attributed to four basic skills. The studies on this ability are not only made in psychology but also in other disciplines of social sciences under various titles such as sociology, education, and administrative sciences. In this paper, the skill for solving social problems is addressed as a method utilized by the state, a type of the political organizations, to overcome the challenges to its destinations. It is generally acknowledged that all states’ primary goal is to have a centralized dominance and preserve this domination. Therefore, all the social groups before this aim must be removed. At this point, there appear differences among the states’ attitudes in historical perspective. The centralization of Ottoman Empire in particular differentiates from its European counterparts. This differentiation is stemming from its ability to integrate the opposition groups to its administrative system; in other words it’s because of the state’s skills for solving social problems. This paper deals mainly with the Ottoman State’s methods for preservation of its central power in the 18th century in which the decentralized intentions emerged and the state had problems with the provincial notables. In this conjunction, the process of Pazvantoglu Osman’s vizierate constitutes a typical case depicting the Ottoman State’s skills to solve and/or manage the social problems.

Anahtar Kelimeler

Social problem, administrative problem, Ottoman state, centralization, 18th century, Vidin, Pazvantoglu Osman.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümayun Kataloğu. 26/12581, 2945, 229/12761, 12427, 7820, 12581, 11073, 2945, 2252, 2699, 4442, 3010, 16147/C, 16147/B, 15554, 2287, 15547, 12761.
• Cevdet Dâhiliye Kataloğu. 680,319.
• Sofya Millî Kütüphanesi Oryantal Bölümü OAK Fonu. 9/20, 9/27. F26 Fonu: 2090, 2091, 2101, 2110.
• Vidin Şeriye Sicili (VŞS). 6, 68, 69, 160 numaralı defterler.
• İkincil Kaynaklar Abou El-Haj, R. (2000). Modern Devletin Doğası 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu (O. Özel ve C. Şahin, Trans.). Ankara: İmge Kitabevi .
• Akal, C. B. (2000). Bir Devlet Kuramı İçin Giriş. Devlet Kuramı. (C. B. Akal, Ed.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Anscombe, F. F. (2006). Albanians and "Mountain Bandits". (F. F. Anscombe, Ed.). In the Ottoman Balkans 1750-1830 in (pp. 87-113). Princeton: Markus Wiener Publishers.
• Barkey, K. (1999). Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezîleşmesi (Z. Altok, Trans.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Barkey, K. (2011). Farklılıklar İmparatorluğu Karşılaştırmalı Tarih Perspektifinden Osmanlılar (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Versus Kitap.
• Canbakal, H. (2009). 17. Yüzyılda Ayntâb Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset (Z.Yelçe, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cevdet, A. (1275). Tarih-i Cevdet, Cilt VI, VII. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Cevdet, A. (1309). Tarih-i Cevdet (2. bsk., Vol. VIII). Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye.
• D'Zurilla, T. and Goldfried, M. (1971). Problem Solving and Behaviour Modification. Journal of Abnormal Psychology, 78, 107-126.
• D'Zurilla, T. J., Nezu, A. M. and Maydeu-Olivares, A. (2004). Social Problem Solving: Theory and Assessment. (E. C. Chang, T. J. D'Zurilla and L. J. Sanna, Eds.). Social Problem Solving Theory, Research and Training in (pp. 11-27). Washington DC: American Psychological Association.
• Eren, C. (1964). Pazvantoğlu Osman. İslam Ansiklopedisi içinde (C. IX, ss. 532-535). Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ergenç, Ö. (1982). Osmanlı Klasik Dönemindeki “Eşraf ve Â'yan” Üzerine Bazı Bilgiler. Osmanlı Araştırmaları, 3, 105-118.
• Haldun, İ. (2007). Mukaddime (5. bsk.), Cilt 1. (S. Uludağ, Ed.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Herbert, W. V. (1896). The Chronicles of A Virgin Fortress Being Some Unrecorded Chapters of Turkish and Bulgarian History. London: Osgood, McIlvane & Co.
• Hezarfen, A. (2004). Rumeli ve Anadolu Ayan ve Eşkıyası. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı Padişahı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi , 13(4), 68-79.
• İnalcık, H. (1977). Centralization and Decentralization in Ottoman Administration. (T. Naff and R. Owen, Ed.). Studies in Eighteenth Century İslamic History in (pp. 27-52). Carbondale: University of Southern Illinois Press.
• İnalcık, H. (1993). State and Ideology under Sultan Suleyman I. The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire Essays on Economy and Society in (pp. 70-94). Bloomington: Indiana University Turkish Studies.
• İnalcık, H. (1998). Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar (Ç. Keyder and F. Tabak, Ed.). Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım (Z. Altok, Çev.) içinde (ss.17-35). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• İnalcık, H. (2000). Şeriat ve Kanun, Din ve Devlet. Osmanlı'da Devlet, Hukuk ve Adalet içinde (ss. 39-46). İstanbul: Eren Yayıncılık. Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt V (N. Epçeli, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Keyder, Ç. and Tabak, F. (Eds.). (1998). Osmanlı'da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım. (Z. Altok, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Khoury, D. R. (1999). Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Taşra Toplumu Musul, 1540-1834 (Ü. Tansel, Trans.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Lesh, R. and Zawojewski, J. (2007). Problem Solving and Modeling. (F. Lester, Ed.). Second Handbook of Research on Mathematics Teaching and Learning in (pp. 763-804). Information Age Publishing.
• McGowan, B. (2004). Âyanlar Çağı, 1699-1812. (H. İnalcık ve D. Quataert, Ed.). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi içinde (Cilt 2, ss. 761-867). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Moore, M. H. (1992). Problem-Solving and Community Policy. Crime and Justice, 15, 99-158.
• Noguchi, Y. (2008). Clinical Sociology in Japan. (J. M. Fritz, Ed.). International Clinical Sociology in (pp. 72-83). Springer.
• Özkaya, Y. (1983). Osmanlı İmparatorluğu'nda Dağlı İsyanları (1791-1808). Ankara: Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu'nda Âyânlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Peak, K. J. and Glensor, R. W. (2011). Community, Policing and Problem-Solving Strategies and Practices (6.th editions ed.). Prentice Hall.
• Platon. (2010). Devlet (3. bsk. ed.) (S. Berker, Trans.). İstanbul: Athena Yayıncılık.
• Robert, C. (1842). Le Monde Greco-Slave. Revue Des Deux Mondes.
• Robertson, I. (2001). Problem Solving. Psychology Press.
• Salzmann, A. (1993). An Ancien Regime Revisited: "Privatization" and Political Economy in the Eigteenth-Century Ottoman Empire. Politics and Society, XXI(4), 393-423.
• Salzmann, A. (1999). İmparatorluğu Özelleştirmek: Osmanlı XVIII. Yüzyılında Paşalar ve Âyânlar. Osmanlı, 3, 227-235.
• Salzmann, A. (2011). Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Regime'i (A. Özdemir, Trans.). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Scharpf, F. W. (1997). Introduction: The Problem-Solving Capacity of Multi-Level Governance. Journal of European Public Policy , 4(4), 520-538.
• Sofroni, V. (2003). Osmanlı'da Bir Papaz Günahkâr Sofrini'nin Çileli Hayat Hikâyesi 1739-1813 (A. N. Taş, Çev.). İstanbul.
• Terray, E. (2000). Devlet, Rastlantı ve Zorunluluk. Bir Tarih Üzerine Düşünceler. (C. B. Akal, Ed.). Devlet Kuramı (G. Sarı, Trans.) içinde (ss. 95-105). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Unan, F. (2004). İdeal Cemiyet İdeal Hükümdar İdeal Devlet. Ankara: Lotus Yayınevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2010). Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yılıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa (2. bsk. ed.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Van de Walle, J., Karp, K. ve Williams, J. (2013). İlkokul ve Ortaokul Matematiği (7. bsk. ed.) (S. Durmuş, Trans.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Weber, M. (2009). From Max Weber: Essay in Sociology (H. Gerth and M. C. Wright, Trans.). (H. Gerth, C. W. Mills, Eds.). Routledge.
• Yeşil, F. (2009). Nizam-ı Cedid'den Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Kara Ordusunda Değişim, 1793-1826. Ankara: Hacettepe Üniversitesi .
• Zens, R. (2002). Pasvanoğlu Osman Paşa and the Paşalık of Belgrade, 1791-1807. International Journal of Turkish Studies, 8(1-2), 89-104.