OSMANLI DEVLETİ’NDE ERMENİ TERCÜMANLARIN ROLÜ: LUIGI DAMATO VAKASI

Yıl 2014, Sayı: 20, 261 - 282, 02.06.2014

Yahya Yeşilyurt

Öz

Batılı Güçlerin artan ihtiyaçları ve politik çıkarları gereği Osmanlı Devleti’ne yönelik politikaları tarihin bazı dönemlerinde farklılık arz etmiştir. Değişen politikaları gereği Avrupalı güçler, Osmanlı Devleti’ne de bakış açılarını değiştirmişlerdir. Özellikle de Rusya’nın sıcak denizlere inme politikası başta İngiltere olmak üzere bazı Avrupa devletlerini harekete geçirmiştir. Bu devletler, Osmanlı Devleti’nde emellerini ve politikalarını gerçekleştirme ve var olan çıkarlarını koruma adına Osmanlı’daki azınlıklarla ilgilenmişlerdir. Osmanlı Devleti de özellikle 1800’lü yıllardan itibaren Batılı Güçlerin, kendisine yönelik politikaları neticesinde bu devletlerin dillerini bilen insan gücüne ihtiyaç duymuştur. Bu ihtiyacı kapatmak için dil bilen Gayri Müslimler kullanıldığı gibi dil bilen elemanlar yetiştirmeye de yönelmiştir. Özellikle de Osmanlı Devleti ile yabancı ülkeler arasındaki ilişkilerin gerçekleştirilmesinde bu tercümanların görevleri yadsınamayacak kadar önemlidir. Tercümanlar, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine yönelik Batılı Devletlerin politikaları ve kendi emelleri uğruna bulundukları konumu kullandıkları görülmüştür. Bu çalışmayla Osmanlı Devleti’nin bir iç meselesinin nasıl uluslararası boyut kazandığı görülecektir. Osmanlı Devleti’nin diploması mücadelesi ve duruma yabancı bir devletin nasıl müdahil olduğu ortaya konulmuştur. Osmanlı Devleti’nde çalışan bir tercümanın siyasal ve sosyal etkinliğine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ermeni meselesi, İngiltere, Luigi Damato, Osmanlı Devleti, tercüman, Van

The Role of Armenian Dragomans in the Ottoman Empire: Luigi Damato’s Case

Öz

Due to the growing needs and political interests, policies of western powers toward the Ottoman Empire differed in some periods of history. As a result of changing policies, the European Powers modified also their perspectives on the Ottoman Empire. Especially Russian policy on warm water ports, mobilized some European States including Britain. These states grew an interest in the minorities of the Ottoman Empire to realize their ambitions and policies. Especially from the 1800s the Ottoman Empire felt the need of some people who knew the languages of these states against the policy of the Westen Powers. To satisfy the need for the people, non-Muslims were recruited and training of multilingual staff was provided. In particular, the relations between the Ottoman Empire and foreign countries, the roles of dragomans were undeniably very important. The Dragomans were using their positions for the benefit of Western States politics. This study reveals how the internal problem related to dragoman’s role in the Ottoman Empire gained and international dimension. The present study suggests also the diplomatic struggle of the Ottoman Empire and how a foreign state intervened in the problem. A Dragoman working in the Ottoman Empire was discussed from political and social perspective.

Anahtar Kelimeler

Armenian question, Great Britain, Luigi Damato, The Ottoman Empire, dragoman, Van.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları: Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT.). 1388/44; 1470/87; 1473/3; 1495/57; 1502/22; 1506/57; 1510/49; 1517/108; 1526/62.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO.). 263/82; 263/59; 263/77.
• İradeler Dahiliye (İ.DH.). 1019/80433; 1067/83667; 1072/84060; 1083/84954.
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.). 8/21.
• Yıldız Perakende Evrakı Hariciye Evrakı (Y.PRK.HR.). 11/4.
• Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM.). 11/19; 11/100.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.). 213/24.
• The National Archives. Foreign Office (FO.). 195/1917.
• Adamof, E. E. (2001). Çarlık Belgelerinde Anadolu’nun Paylaşılması. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Altıntaş, A. (2005). Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Ermeni Sorununun Ortaya Çıkışında Fransa’nın Rolü. AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, VII(1), 21-76.
• Altıntaş, Z. (2005). 1890 Yılına Kadar Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Ermeni Sorununun Ortaya Çıkışında İngiltere’nin Rolü. AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, VII(1), 150-183.
• Berkes, N. (2003). Türkiye'de Çağdaşlaşma. A. Kuyaş (Düz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bosworth, C. E. (2000). Tardjuman. The Encyclopaedia of Islam in (Vol. X, pp. 236-238).
• Collaborative. (2011). Consuls of THE DARDANELLES and GALLIPOLI. No: 3.
• Çelik, H. (2010). Ermeni Tehciri ve Tehcirden Dönen Ermenilerin İskân Sorunu. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi (Bahar-Güz/2008), VII(16-17), 143-163.
• Demirel, M. (1990). İkinci Meşrutiyet Öncesi Erzurum’da Halk Hareketleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erim, N. (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, Cilt I. Ankara: TTK Basımevi.
• Findley, C. V. (1980). Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire the Sublime Porte 1789-1922. New Jersey: Princeton University Press.
• Findley, C. V. (1989). Ottoman Civil Officialdom. New Jersey: Princeton University Press.
• Goffman, D. (2001). Osmanlı İmparatorluğu'nda İngilizler 1622-1660 (A. Başcı-Sander, Çev.). İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Groot, A. H. de. (2000). Dragomans' Careers: The Change of Status in some Families connected with the British and Dutch Embassies at Istanbul 1785-1829. Friends and Rivals in the East Studies in Anglo-Dutch Relations in the Levant from the Seventeenth to the Early Nineteenth Century, 223-246.
• Halaçoğlu, A. (2007). Bir Ermeninin İtirafları (1895 Maraş ve Zeytun Olayları). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Hasanaliyev, N. (2001). Rusya’nın Van ve Erzurum’daki Başkonsolosu Mayevski’nin Hatıraları. E. Uzun (Haz.). Trabzon: Türk Ocakları Trabzon Şubesi Yayınları.
• Hüseyin Nazım Paşa. (1998). Ermeni Olayları Tarihi, Cilt I-II. N. Aktaş, M. Oğuz ve M. Küçük (Haz.). Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yayınları.
• İnalcık, H. (1986). İmtiyazat. The Encyclopaedia of Islam in (Vol. III, pp. 1179-1189).
• İnalcık, H. (2005). Kültür Etkileşimi, Küreselleşme. Doğu Batı-Makaleler I, 291-320.
• İpek, N. (1996). Churchill Vak’ası (1836). Belleten, LIX(226), 661-713.
• Karaca, T. N. (2004). Türk-İngiliz İlişkileri ve Mehmet Akif Paşa’nın Anıları (İbret). İstanbul: IQ Kültür-Sanat Yayıncılık.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı Tarihi, Cilt V. Ankara: TTK Basımevi.
• Karal, E. Z. (2000). Osmanlı Tarihi, Cilt VI. Ankara: TTK Yayınları.
• Kenan, S. (2010). III. Selim Dönemi Eğitim Anlayışında Arayışlar. Nizam-ı Kadim'den Nizam-ı Cedid'e III. Selim ve Dönemi, (S. Kenan, Ed.) içinde (ss. 129-163). İstanbul: İSAM Yayınları.
• Kodaman, B. (1985). Bir Amerikalı Gazeteci Gözüyle Ermeni Macerası (1897). Belleten, XLIX(195), 569-578.
• Konan, B. (2006). Osmanlı Devleti’nde Yabancıların Kapitülasyonlar Kapsamında Hukuki Durumu. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Köse, M. Z. (2011). Osmanlı Galata'sında Tercüman Olmak: Bir Venedik Tercümanının Terekesi ve Borçları (1627). Turkish Studies, 6(3), 1065-1074.
• Lewis, B. (2004). From Babel to Dragomans Interpreting the Middle East. New York: Oxford University Press.
• Orhonlu, C. (1979). Tercüman. İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 12/I, ss. 175-181).
• Polatcı, T. (2009). Osmanlı Devleti'nde Sefaret Tercümanları. Basılmamış Doktora Tezi, Samsun.
• Quataert, D. (2005). The Ottoman Empire 1700-1922. New York: Cambridge University Press.
• Rothman, E. N. (2009). Interpreting Dragomans: Boundaries and Crossings in the Early Modern Mediterranean. Comparative Studies in Society and History, 51(4), 771-800.
• Sarınay, Y. (2006). Türk Arşivleri ve Ermeni Meselesi. Belleten, LXX(257), 1-20.
• Serbestoğlu, İ. (2011). Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu. Osmanlı Tarih Araştırmaları Merkezi Dergisi, 29, 193-214.
• Smith, C. L. (1957). The Embassy of Sir William White at Constantinople 1886-1891. London: Oxford University Press.
• Şahin, G. (2008). Osmanlı Devleti'nde Ermeni Tercümanlar. Ermeni Araştırmaları, 30, 65-89.
• Şakiroğlu, M. (1999). Balyos. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 5, ss. 43-47).
• The London Gazette. (8 March 1887).
• Tosun, R. (2004). Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 143-163.
• Tuncer, H.-H. (1998). Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler (2. bsk.). Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1949). On Dokuzuncu Asır Başlarına Kadar Türk-İngiliz Münasebatına Dair Vesikalar. Belleten, XIII(51), 573-650.
• Weiker, W. F. (1968). The Ottoman Bureaucracy: Modernization and Reform. Administrative Science Quarterly, 13(3), 451-470.