Osmanlı Devleti’nde İletişim Modernleşmesinin Taşra Boyutu: Uşak Kazası’nda Posta ve Telgraf Hizmetleri (1870-1912)

Yıl 2015, Cilt: 22 Sayı: 22, 65 - 86, 01.06.2015

Biray Çakmak

Öz

Çalışmada, Uşak Kazası’nda telgraf ve posta hizmetlerinde, 1870-1912 yılları arasında yaşanan değişim ele alınmaktadır. Çalışmada, ayrıca, Osmanlı merkezî ve taşra bürokrasisi ile Uşak ahalisinin, posta ve telgraf hizmetlerine yönelik tutumları tespit edilmeye çalışılmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin çeşitli tasniflerinde yer alan belgelerdeki bilgiler üzerine inşa edilen çalışma neticesinde, Uşak Kazası’nda, 1870-1908 yılları arasında telgraf ve posta hizmetlerinde önemli değişikliklerin yaşandığı, hem Osmanlı Devleti’nin, hem Uşak ahalisinin yeniliklere karşı müspet bir tutum takındığı, posta ve telgraf hizmetlerinden devletin merkeziyetçi bir taşra idaresini tesis ve idame için, ahalinin de çeşitli talep ve şikâyetlerini ilgili makamlara iletmek için azamî derecede istifade ettiği anlaşılmaktadır. Uşak ahalisinin, özellikle telgraf hatlarının tesisi için son derece talepkâr ve müspet bir tutum sergilediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uşak Kazası, Telgraf ve Posta Hizmetleri, modernleşme, II. Abdülhamit Dönemi, Osmanlı Taşra İdaresi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (İstanbul) Sadâret Mektubî Kalemi, Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri A. MKT. MHM. 372/21, 6 Ocak 1867/29 Ş 1283.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Sadâret Mektûbî Kalemi Umûm Vilayet Yazışmalarına Ait Belgeler A. MKT. UM. 468/47, 28 Nisan 1861/17 L 1277.
• Bâb-ı ‘Âlî Evrak Odası Belgeleri BEO. 18771, 5 Ağustos 1893/22 M 1311; BEO. 254088, 3 Eylül 1908/6 Ş 1326; BEO. 84173, 14 Mayıs 1898/22 Z 1315.
• Bâb-ı ‘Âlî Evrak Odası Defterleri, Ayniyat Defterleri BEO. Ayniyat Defteri (AYN. d), 1005; BEO. Ayniyat Defteri (AYN. d), 1008.
• Dâhiliye Nezâreti Belgeleri, İdari Kısım Belgeleri DH. İD. 119-2/72, 4 Mart 1912/15 Ra 1330.
• Dâhiliye Nezâreti Belgeleri, Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi DH. MKT. 2167/82, 19 Şubat 1899/8 L 1316; DH. MKT. 2162/14, 21 Ocak 1899/9 N 1316; DH. MKT. 1182/31, 13 Temmuz 1907/2 C 1325; DH. MKT. 1268/94, 14 Ağustos 1908/14 C 1326; DH. MKT. 2009/126, 12 Ekim 1892/20 Ra 1310; DH. MKT. 2057/30, 1 Mart 1893/12 Ş 1310; DH. MKT. 214/62, 11 Mart 1894/4 N 1311; DH. MKT. 2171/112, 28 Şubat 1899/17 L 1316; DH. MKT. 2299/36, 24 Ocak 1900/22 N 1317; DH. MKT. 2661/33, 17 Kasım 1908/22 L 1326; DH. MKT. 3/92, 19 Mart 1893/1 N 1310; DH. MKT. 568/49, 27 Ağustos 1902/22 Ca 1320; DH. MKT. 710/50, 19 Mayıs 1903/21 S 1321; DH. MKT. 811/43, 19 Ocak 1904/1 Za 1321.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Dâhiliye İrade, Dâhiliye, 43437, 14 Aralık 1870/20 N 1287.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Meclis-i Vâlâ İrade, Meclis-i Vala, 21174, 4 Temmuz 1862/6 Muharrem 1279.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İradeler, Posta ve Telgraf İrade, PT. 9, 9 Mayıs 1898/17 Z 1315.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri MVL. 583/32, 17 Şubat 1859/14 B 1275; MVL. 630/18, 15 Haziran 1862/17 Z 1278.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Şûrâ-yı Devlet Belgeleri ŞD. 1125/31, Telgraf 1/304, 27 Haziran 1898/7 S 1316; ŞD. 1125/26, Telgraf 1/299, 9 Mayıs 1898/17 Z 1315; ŞD. 1535/57, Hüdavendigar 1/237, 23 Ağustos 1872/18 C 1289; ŞD. 1604/6, Hüdavendigar 5/54, 2 Aralık 1909/19 Za 1327; ŞD. 2395/17, Dersaadet 1/843, 18 Ekim 1871/3 Ş 1288; ŞD. DH. 2454/13, Dersaadet 6/1213, 23 Mayıs 1882/5 B 1299; ŞD. ML. 1160/53, Telgraf 2/963, 23 Ağustos 1908/25 B 1326; ŞD. 1148/20, Telgraf 2/267, 24 Ocak 1905/18 Za 1322.
• Yıldız Sarayı Arşivi Belgeleri, Mütenevvî Maruzat Evrakı Y. MTV. 188/128, 5 Nisan 1899/24 Za 1316.
• Yıldız, Perakende Evrakı, Umum Vilayetler Tahrirâtı Y. PRK. UM. 79/81, 27 Mart 1907/12 S 1325.
• Salnameler 1871-1872/H.1288 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 2, Matbaa-ı Vilayet-i Hüdavendigâr, Bursa; 1872-1873/H.1289 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 3, Bursa; 1873-1874/H.1290 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 4, Bursa; 1874-1875/H.1291 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 5, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1875-1876/H.1292 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 6, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1876-1877/H.1293 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 7, Bursa; 1878-1879/H.1295 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 9, Bursa; 1883-1884/H.1301 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 12, Feraizcizade Matbaası, Bursa; 1890-1891/1306 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 17, Sene-i Maliyesi Martı’ndan Muteberdir, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1891-1892/R.1307 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 18, Sene-i Maliyesi Martından Muteberdir, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1892-1893/H.1310 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 19, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1894-1895/H.1312 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 21, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1896-1897/H.1314 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 23, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1898-1899/H.1316 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 25, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1901-1902/H.1319 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 28, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1902-1903/H.1320 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 29, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1906-1907/H.1324 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 34, Matbaa-ı Vilayet, Bursa; 1907-1908/H.1325 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Defa 34, Matbaa-ı Vilayet, Bursa.
• Araştırma Eserleri Ata, B. (1997). The Transfer of Telegraphy Technology to the Ottoman Empire in XIXth Century. Boğaziçi University, Master of Arts in History, Istanbul.
• Çakmak, B. (2008). Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Bir Batı Anadolu Kazasında Sosyo-Ekonomik Yapı: Uşak (1876-1908). Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Davison, R. H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda Elektrikli Telgrafın Kurulması. Osmanlı Türk Tarihi (1774-1923) (M. Moralı, Çev.) içinde (ss. 193-232), İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1995). Klasik Dönemde Osmanlılarda Haberleşme ve Yol Sistemi. (E. İhsanoğlu ve M. Kaçar, Ed.), Çağını Yakalayan Osmanlı içinde (ss. 13-21). İstanbul: IRCICA Yayınları.
• İnalcık, H. (1996). Osmanlılar’da Batı’dan Kültür Aktarması Üzerine. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi içinde (ss. 425-430). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Kaçar, M. (1995). Osmanlı Telgraf İşletmesi. (E. İhsanoğlu ve M. Kaçar, Ed.), Çağını Yakalayan Osmanlı içinde (ss. 45-120). İstanbul: IRCICA Yayınları.
• Koloğlu, O. (1995). Yeni Haberleşme ve Ulaşım Tekniklerinin Osmanlı Toplumunu Etkileyişi. (E. İhsanoğlu ve M. Kaçar, Ed.), Çağını Yakalayan Osmanlı içinde (ss. 597-608). İstanbul: IRCICA Yayınları.
• Mustafa İhsan. (1308). Posta Rehberi. İstanbul.
• Orhonlu, C. (1967). Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilatı. İstanbul.
• Yazıcı, N. (1985). Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Posta Örgütü. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi içinde (Cilt 6, ss. 1636-1651). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yazıcı, N. (1992). Tanzimat’ta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı. OTAM, 3, 333-377. Yazıcı, N. (1995). Posta Nezaretinin Kuruluşu. (E. İhsanoğlu ve M. Kaçar, Ed.), Çağını Yakalayan Osmanlı içinde (ss. 23-43). İstanbul: IRCICA Yayınları.