Altayca Gezgin Bir Kelime: Kır

Yıl 2006, Sayı: 4, 17 - 37, 01.06.2006

Süer Eker

Öz

Bu çalışmada esas olarak 'dağ; tepe', 'kenar, kıyı' vb. yeryüzü şekillerini ifade eden, kır ve kır' la biçim ve anlarnca ilgisi bulunan kıra, kıran, kırgak vd. sözcükler tarihi ve modem Türk dilleri aracılığıyla biçim, anlam ve köken ilişkileri bakımından ele alınacaktır. Kır ve türevIeri, Türk dil ve lehçelerinin yanı sıra Altay dilleri arasında en eski biçimleriyle yer alan, dolaşım güzergahı Altay dillerinin sınırlarını aşan gezgin sözlerin birer örneğidir.

Anahtar Kelimeler

kır, qyr, kyr, Türk dilleri, coğrafi terimler

Kaynakça

• AHMADCANOV, Umar, Burhan İlyazov, (1931). Özbekce-Rusca Lugat, Öznaşr Taşkant.
• ASANOV, Ş. A., A. N. Garkavets, S. M. Useyinov, (1988). Krımtatarca-Rusça Lugat, 'Radnyans 'kaya şkola', Kiyev.
• AFANAS'YEV, P. S., L. N. Haritonov, (1968). Nuuççalıı-Sahalıı TıId 'ıt, Sovetskaya Entsiklopediya İzdatel'stvo, Moskva.
• AZiZBAYOV, H. A., (1965). Azarbaycanca-Rusca Lügiit, Azarbaycan Dövlet Naşriyyatı, Bakı.
• AHMEROV, Kk.Z., T.G. Başıyev, A.M. Bikmurzin vb., (1958). Başkirsko-Russkiy Slovar', Moskva.
• AHUNDOV, Ehliman, S. Tezean, (1978). Azerbaycan halk Yazını Örnekleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ASANOV, Ş. A., A. N. Garkavets ve S.M. Useyinov, (1980)Kırımskotatarsko- Russkiy Slovar', Kiyev.
• ATALAY, Besim, (1945). Et-tuhfe-üz-t'ye fi'l Lügat-it Türkiyye, İstanbuL.
• -, (1985). Divanü Lügat-it Türk Dizini 1, Ankara.
• -, (1985). Divanü Lügat-it Türk Dizini "Endeks" LV,Ankara.
• BAMMATOV, Z.Z., (1960). Russko-Kimıkskiy Slovar', Moskva.
• BARUTCU-ÖZÖNDER, Sema F., (1996). gAli Şir Neviiyi Muhiikemetü 'l-Luğateyn, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• BASKAKOVA, N. A., T. M. Toşçakova, (1947). Oyrotsko-Russkiy Slovar', OGİZ, Moskva.
• BASKAKOV, N.A., (1940). Nogayskiy Yazık i Ego Dialektı, İzdatel'stvo Akademi Nauk SSSR, Moskva.
• -, Hakassko-Russkiy Slovar', (1953). Ministerstvo Ku1'turı SSR, Moskva.
• -, (1958). Karakalpakşa Rusşa Sözlik, Şet ham milliy sözlikler manıleket baspası, Moskva.
• -, (1964). Orus-Altay Sözlik, Sovetskiy Entsiklopediya İzdatel'stvozı, Moskva.
• BASKAKOV, N.A., A. Zajaezkowski ve S.M. Szapszal, (1974). Karaimsko-Russko- Pol 'skiy Slovar', Moskva.
• BASKAKOV, N.A., B.A. Karrıyev ve M.Ya. Hamzayev, (1968). Türkmensko- Russkiy Slovar', Moskva.
• BASKAKOV, N.A., N.P. Golubeva-A.A. Kamileva vb., (1977). Türkçe-Rusça Sözlük, Moskova.
• BATTAL, Aptullah, İbnü Mühennii Lügati, (1934). İstanbuL.
• BOROVKOV, A.K., S.F. Akabirov vb., Uzbeksko-Russkiy Slovar', Moskva.
• CAFEROGLU, Ahmet, (1931). Abu-Hayyan: Kitab al-idrak li-lisan al-Atrak, İstanbuL.
• -, (1943). Anadolu Ağızlarından Toplamalar, Bürhaneddin Basımevi, İstanbuL. CEYLAN, Emine, (1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• CLAUSON, G., (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• DANKOFF, R. and J. Kelly, (1985). Mahmud Al Kasgari Compendium of the Turkic Dialects, Cambridge.
• DMİTRİYEVA, L. V., (1981). Yazık Barabinskih Tatar, Akademiya Nauk SSR, Leningrad.
• DOERFER, Gerhard, Semih Tezean, (1980). Wörtebuch des chaladsch (dialekt von eharrab), Budapest.
• ECKMANN, Janos, (1966). Chagatay Manual, Indiana University, Mouton and Co., The Hague, The Netherlands.
• -, (1976). Middle Turkic glosses of the Rylands interlinear Koran, Budapest.
• ERDAL, Mareel, (1991). Old Turkic Word Formation 1,2, Ottoharrassowitz ·Wiesbaden.
• FEDETOV, M. R., (1996). Etimologiçeskiy Slovar' Çuvaşskogo-Yazıka, Çuvaşşkiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarnıh Nauk, Çeboksarı.
• GABAIN, A. von, (1945). Özbekische grammatik, Otto Harrasowitz, Leipzig und Wien.
• GANİYEV, F.A., (1984). Russko-Tatarskiy Slovar', Moskva.
• GLOVKİNA, O.V., M.M. Osmanov, N.T. Denisova vd., (1966). Tatarsko-Russkiy Slovar', Moskva.
• GR0NBECH, Kaare, (1942). Komanisehes Wôrterbuch, Kopenhagen.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1995). Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• GÜRSOY-NASKALI, Emine, M. Duran, (1999). A/tayca-Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• HAMZA YEV, M.Y., S. Altayev vd., (1962). Türkmen Diliniii Sözlügi, Aşgabad.
• JARRING, Gunnar, (1997). Central Asian Turkic Place Names-Lop Nor and Tarım Area-, Stockholm.
• KENESBA YEV, İ.K., (1959). Qazaq Tiliniii Tüsindirme Sôzdigi J, Alma-Ata.
• KENZIE, Mae D. N., (1971). A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University Press, London.
• KIRKKILlÇ, Ahmet, (1999). Lehcetü 'l-Lügat, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KİBİROVA, Ş., Yu. Tsunvazo, (1961). Uygursko-Russkiy, İzdatel'stvo Akademi Nauk Kazabskoy SSR, Alma-Ata.
• KOÇ, Kenan, A. Bayniyazov, V. Başkapan, (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KORKİNA, Ye. İ., Koryakina, K.N. vb., (1972). Yakutsko-Russkiy Slovar', Moskva.
• LUVSANDENDEV, A., (1957). Mongol'sko-Russkiy Slovar', Moskva.
• MAGRUFOVA, Z. M., (1981) Tolkovıy Slovar' Uzbekskogo Yazıka, İzdatel'stvo II "Russkiy Yazık", Moskva.
• MALOV, S.E., (1957). Yazık Jeltıh Uygurov, Akademiya Nauk Kazabskoy SSR, Alma-Ata.
• MARDKOWİCZ, Aleksander, (1935). Kara} Sez Bitigi, Luck.
• M.AMM.ADOV, Nadir, (1993). Azarbaycan Yer Adları, Azarbaycan Dövlet Naşriyyatı, Bakı.
• MU'İN, Muhammed, (1371). Ferheng-i Farsi, 3 Cilt, Moessese-i Enteşarat-i Emir-i Kebir, Tehran,
• NADEL YAYEV, V.M., D. Nasilov, E.R. Tenişev, A.M. Şçerbak, (1969). Drevnetyurkskiy Slovar', Leningrad.
• NASİROV, D.S., K.U. (1958). Ubaydullayev, Karakalpaksko-Ruskiy Slovar', Moskva.
• OLGUN, İbrahim, Drahşan, Cernşid, (1966). Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
• ÖZTÜRK, Müresel, Derya Örs, (2000). Burhan-ı Katı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÖZYETGİN, Melek, (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yar/ık ve Bitiklerin Dil ve Üslüp İncelemesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• PALMER, E.H., M.A., (1919). Concise Dictionary o/the Persian Language, Ninth Impression, Kegan Paul, Trench, Trubner & CO., LTD, London.
• -, (1920). Concise Dictionary English-Persian, Kegan Paul, Trench, Trubner & CO., LTD, London.
• RAMSTEDT, G. 1., (1935). Kalmückısches wörterbuch, Suornalais-Ugrilainen Seura, Helsinki.
• RAS.ANEN, Martti, (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Lexica Societatis Fenno-Ugricae.
• RASSADIN, V. İ., (1995). Tofalarsko-Russkiy, Russko Tofalarskiy-Slovar', Kinijnoye İzdatel 'stvo İrkutsk.
• RYUMİNA-SIRKAŞEVA, L. T., (2000). Teleüt Ağzı Sözlüğü, (çev: Ş. H. Akalın, C. Turgunbayev), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• SHİNİTNİKOV, Boris Nikolayeviç, (1966). Kazakh-English Dictionary, Hague.
• SINOR, Denis, (1990). Essays in Comparative Altaic Linguistics, Indiana University.
• SKVORTSOVA, M. i., (1972). Çuvaşsko-Russkiy Slovar', Moskva.
• SLEPTSOV A, P. A., (1972). Sahalıı-Nuuççalıı Tıld 'ıı, Sovetskaya Entsiklopediya İzdatel'stvo, Moskva.
• ŞÜKÜH, Ziya, (1996). Farsça-Türkçe Lügat Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, MEB Yayınları, İstanbuL.
• TEKİN, Talat, (1967). A Grammar of Orkhon Turkie, Indiana University Bloomington.
• TEKİN, Talat, (1998). Orhon Yazıtları, Simurg, İstanbuL.
• TENİşEV, E.R. ve H.İ. Suyunçev, (1989). Karaehayevo-Balkarsko-Russkiy Slovar', Moskva.
• TENişEVA, E. R., (1968). Tuvinsko-Russkiy Slovar', İzdatel'stvo Sovetskaya Entsiklopediya, Moskva.
• TRYJARSKİ, Edward, (1968). Slownik Ormiansko-Kipczacki Tom ı. Paııstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• TSİNTSİus, V. 1., (1975). Sravnitel'nıy Slovar' Tunguso-Man 'çjurskih Yazıkiov I, İzdatel'stvo "Nauka", Leningrad.
• Uighursko-Russkiy Slovar', (1985). Moskva.
• YUDAHİN, K.K., (1988). Kırgız Sözlüğü I, II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ZAJACZKOWSKI, Ananiasz, (1958). La plus aneienne Version Turque du Husriiv u Sirin de Qutb, Warszawa.
• ZHEN-HUA, Hu, Guy Imart, (1987). Fu-Yü Gtrgis: A tentative seseription of easternmost Turkie Language, Bloomington, Indiana.
• www.traveljournals.netlexplore/turkmenistanllocations/g/4.htrnl.
• http://www.indexmundi.comlzmlkz/240.htrnl