XVI. YÜZYIL ORTALARINDA OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA SUHTE OLAYLARI

Yıl 2013, Sayı: 18, 147 - 159, 01.06.2013

Yunus Koç

Öz

XVI. yüzyıl Osmanlı toplumu değişik açılardan incelenmiştir. Osmanlı devletinin ulaştığı sınırlar, Avusturya ve İran’la olan savaşlar, Sultan Süleyman’ın 46 yıllık iktidar döneminde Avrupa siyasetinden oynadığı roller vb. bakımdan dönem oldukça hareketlidir. İçeride ise farklı bir hareketlilik vardır. Dışarıdan bakıldığında görünmeyen bu hareketlilikte; mal ve hizmet fiyatlarındaki artış, nüfus artışı, konar-göçer grupların gittikçe yerleşik hayat ve tarıma geçmesi, yeni sosyal grupların ortaya çıkması, yönetimde kapıkulu ordusunun etkinliğinin artması gibi faktörler bir takım sosyal huzursuzlukların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Özellikle, tarımsal alanların ve tarımsal üretimin nüfus artışına paralel olarak artmaması; genç ve dinamik nüfusun kendisine, tarım dışında, yeni sosyal statü kazanma kapılarını zorlamaya başlaması; tarımsal faaliyet üzerindeki kısıtlayıcı ve zorlayıcı kuralların çiftçileri baskı altına alması ve köylü genç nüfusun bu baskıdan kurtulma düşüncesi veya bu kesimin yeni bir sosyal statü elde etme amacıyla medrese önlerine gelmeleri; medreselerin ise kapasite darlığı sebebiyle bu talebe cevap vermekte yetersiz kalması gibi sebeplerle Batı Anadolu vilayetleri, öğrenci veya öğrenci adaylarının yarattığı çok sayıda toplumsal kargaşa ve anarşiye sahne olmuştur. XVI. yüzyılın sonlarına doğru yaşanacak olan Celali isyanlarının habercisi olan bu öğrenci hareketlerini yeniden mercek altına almak ve yeni bulgularla farklı bir açıdan değerlendirmek gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, XVI. yüzyıl, medrese, suhteler, suhte ayaklanmaları, Celali isyanları, öğrenci hareketleri, toplumsal hareketler

The Suhte Movements in the middle of the XVIth Century in the Ottoman Empire

Öz

The XVIth Ottoman society has been scrutinized in various aspects. This era is significantly mobile due to the boarders the Ottoman state reached, the wars against Austria and Iran, the roles of the Sultan Soliman during his 46-year reign in the European policy, etc. On the other hand, at home there is a different mobility. In this unseen mobility from the outside point view; factors such as the increases of price in goods and services, the population growth, the gradual transition of the transhumance to sedentary and agricultural life, the emergence of new social communities, the increasing effectiveness of Janissaries in the central administration brought about social unrests. Especially, the western anatolian provinces have seen many anarchies and social unrests caused by students and student candidates of madrasa due to such reasons as the imbalance between the population growth and the agricultural areas and productions, the fact that the young and the dynamic population sought ways to gain a new social status apart from the agricultural occupations, the fact that the rigid and harsh conditions in the activities of agriculture affected the farmers and the desires of the young village population to get rid of this pressure or the arrival of this new generation to the front of the madrasa in order to get a new social status and the fact that the madrasas fall short of meeting these demands. It is necessary to examine and evaluate these student movements relying on new findings from a different point of view, which is an indication of Celali Rebellions to take place towards the end of XVIth Century.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, XVIth Century, madrasa, suhtes, suhte rebellions, Celali rebellions, student movements, social movements.

Kaynakça

• Acun, F. (2002). Celali İsyanları. Türkler (H. Celal Güzel, K. Çiçek ve H. İnalcık, Ed.) içinde (C. 9, ss. 695-710). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Akdağ, M. (1975). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: “Celali İsyanlar”. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Akdağ, M. (1979). Türkiye'nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559). Cilt 2. Ankara: Tekin Yayınevi.
• Beldiceanu, N. (1967). Code de Lois Coutumières de Mehmed II : (Kitâb-ı Qâvânîn-i ‘Örfiyye-i ‘Osmânî). Wiesbaden: Otto Harassowitz.
• Burke, P. (2000). Tarih ve Toplumsal Kuram (Mete Tunçay, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Griswold, W. J. (2000). Anadolu’da Büyük İsyan, 1591-1611 (Ülkü Tansel, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koç, Y. (2005). Osmanlıda Toplumsal Dinamizmden Celali İsyanlarına Giden Yol ya da İki Belgeye Tek Yorum. Bilig, 35, 229-245.
• Koç, Y. (2012). 16. Yüzyılda Tarımda Yatırım Maliyeti Sorunu ya da “Resm-i Tapu” ve Öküz Fiyatlarına Dair Bazı Gözlemler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 139-148.
• Muhimme 3. (1993). 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), Özet ve Transkripsiyon. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (Haz.), Ankara: Osmanlı Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Muhimme 6/II. (1995). 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565), Özet-Transkripsiyon ve İndeks. Cilt II, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (Haz.), Ankara: Osmanlı Arşivi Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Mumcu, A. (1986). Divan-ı Hümayun. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Öz, M. (2000). 15-16. Yüzyıllarda Anadolu’nun Sosyal Tarihine Dair Araştırmalar: Genel Bir Değerlendirme. Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, 07-09 Nisan 1999, Bildiriler içinde (ss. 525-532). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Öz, M. (2002). 16. Yüzyılda Anadolu’da Tarımda Verimlilik Problemi. XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler içinde (C. III, Kısım, III, ss.1643-1651). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevim, S. (2000). Tahrir Defterlerindeki Muhassıl Deyimi Üzerine Bazı Bilgiler. Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, 07-09 Nisan 1999, Bildiriler içinde (ss. 219-226). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. Cilt. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yediyıldız, B. (1985). Ordu Kazası Sosyal Tarihi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.