XVIII. YÜZYILIN VAK’ANÜVİS ŞAİRİ ÂSIM: HAYATI, ESERLERİ, SANATI

Yıl 2013, Sayı: 18, 207 - 229, 01.06.2013

Özge Öztekin

Öz

Küçük Çelebizâde İsmail Âsım Efendi, XVIII. yüzyıl Divan şiirinin vak’anüvis şairlerinden biridir. Çeşitli görevlerde bulunduktan sonra yaşamının son yılında şeyhülislamlık makamına atanmıştır. Kimi tezkireler, edebiyat tarihleri, divanlar, biyografiler ve mevki sahiplerine göre hazırlanmış bazı eserlerde onun hakkında bilgi bulmak mümkündür. Âsım’ın bizzat kaleme aldığı eserlerinde de hayatı ve sanatına dair bir takım bilgiler yer almaktadır. Hem şair, hem vak’anüvis hüviyetiyle XVIII. yüzyılın edebiyat dünyasında yer almıştır. Eserleri arasında özellikle Divan’ı ve Tarih’i önemlidir. Devrin Osmanlı toplum hayatının şiir dünyasına yansımaları söz konusu olduğunda, onun tarihçi yönü şairliğine yön vermiştir. Olayları ve mekanları daha detaylı ve gerçekçi gözlemlerle şiirlerinde anlattığı görülmektedir. ‘Sebk-i Hindî’ ve ‘Hikemî’ Üslûpta yazdığı şiirleri dikkat çekicidir. XVIII. yüzyıl Divan şiirinde öncü değil takipçi şairlerden olmuş, Nâbî ve Nedîm tarzlarını sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler

XVIII. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu, Divan şiiri, vak’anüvis şairler, Çelebizâde Âsım

XVIIIth Century Historian Poet Âsım: His Life, Works and Art

Öz

Küçük Çelebizâde İsmail Âsım Efendi is one of the Divan poets and historians who lived in the XVIIIth century. Throughout his life he served in many varied occupational positions and in his later years he served as sheikhulislam. Among his woks, his Divan and History are of significant. Since he was a historian, his poems reflected the Ottoman society of the related century. His poems narrated the events and places in a detailed and realistic manner. Literary historical works, divans of other poets, biographies, and other old sources included information about him. In addition some of Âsım’s works also provided information about his life and art. His poems written in traditions of ‘Sebk-i Hindî’ and ‘Hikemî’ Style have been very interesting. He was not a leading but a follower poet in the Divan poetry of the XVIIIth century and followed the styles of Nâbî and Nedîm.

Anahtar Kelimeler

XVIIIth century, Ottoman Empire, Divan poetry, historian poets, Celebizâde Âsım

Kaynakça

• Akkaya, H. (1996). Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı: İnceleme, Tenkitli Metin ve Tıpkıbasımı. Cambridge.
• Altuner, N. (1989). Safâî ve Tezkiresi (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Arslan, M. ve Aksoyak, İ. H. (1994). Haşmet Külliyatı. Sivas: Dilek Matbaacılık.
• Âsım [Küçük Çelebizâde İsmail]. (1268). Divan-ı Âsım. İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası.
• Âsım [Küçük Çelebizâde İsmail]. (1282). Tarih-i Çelebizâde. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Aydın, A. (2002). Osmanlılarda Tarih Yazıcılığı. Türkler Ansiklopedisi içinde (C. XI, s. 424).
• Aypay, İ. (1998). Lale Devri Şairi İzzet Ali Paşa Hayatı – Eserleri – Edebi Kişiliği Divan Tenkitli Metin Nigâr-Nâme Tenkitli Metin. İstanbul: y.y.
• Azaklı, İ. (1998). Zübeyde Fıtnat Hanım’ın Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Babacan, İ. (2010). Sebk-i Hindî Şiirinde Teşbih ve İstiare Tercihindeki Farklılıklar. Turkish Studies. 5(1), 756-773.
• Babinger, F. (1982). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (C. Üçok, Çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Baysun, M. C. (2001). Çelebi-zâde. İslam Ansiklopedisi içinde (C. III, 370-375). Eskişehir: ETAM,
• Beliğ, İ. (1999). Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. A. Abdülkadiroğlu (Haz.), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 256.
• Bilkan, A. F. ve Aydın, Ş. (2007). Sebk-i Hindî ve Türk Edebiyatında Hint Tarzı. İstanbul: 3F Yayınları.
• Biltekin, H. (2010). Vak’anüvis Mehmed Râşid Efendi Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 162-170.
• Demirbağ, Ö. (1999). Koca Râgıb Paşa ve Divan-ı Râgıb. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Deniz, S. (1999). Türk Edebiyatında Hind Üslûbu (Sebk-i Hindî). Osmanlı: Kültür ve Sanat, IX, 639-648.
• Doğan, M. N. (1997). Lâle Devri Şairi Şeyhülislam Es’ad ve Divanı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı (İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ergun, S. N. (1950). Türk Şairleri (3bs.). İstanbul: y.y.
• Erişen Yazıcı, G. (1998). Edirneli Kâmî ve Divanının Tenkitli Metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Fatin D. (t.y.). Hâtimetü’l-Eş’âr [Fatin Tezkiresi]. Ö. Çiftçi (Haz.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, e-Kitap Projesi, http://www.kygm.gov.tr/Genel/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFF63F3FD91FC2A1E7D5DC9FD9D89694F3B adresinden erişildi.
• Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi A History of Ottoman Poetry III-V (A. Çavuşoğlu, Çev.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Horata, O. (2002a). Zihniyet Çözülüşünden Edebî Çözülüşe: Lâle Devri’nden Tanzimat’a Türk Edebiyatı. Türkler içinde (C. XI, ss. 573-592). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Horata, O. (2002b). Tarihî Gelişim (XVIII. yüzyıl). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Horata, O. (2003). Lale Devrinde Bir Safevi Elçisi: Murtaza Kulu Han (Namî) ve Ona Yazılan Nazireler. Journal of Turkish Studies (In Memoriam Günay Kut. 27 (2), 252-259.
• Horata, O. (2009). Has Bahçede Hazan Vakti XVIII. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İnalcık, H. ve Arı, B. (2007). Osmanlı-Türk Tarihi Üzerine Notlar. Uluslararası Askeri Tarih Dergisi, 87, 213-247.
• İpekten, H. ve İsen, M. (1997). Basılı Divanlar Kataloğu. Ankara: Akçağ Yayınları, 14.
• Karadayı, A. (2008). Osmanlı Tarih Yazıcılığının Gölgede Kalmış Bir Eseri ‘Târîh-i Sâmî’. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
• Karavelioğlu, M. A. (1999). İsmail Asım Efendi (Küçük Çelebizade). Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi içinde (C. II, s. 661). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1931). Eski Şairlerimiz Divan Edebiyatı Antolojisi XVIII. Asır. İstanbul: Muallim A. Halit Kitaphanesi.
• Kutlar, F.S. (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Divan. Ankara: Kalkan Matbaası.
• Kütükoğlu, B. (1993). Vak’anüvis. İslam Ansiklopedisi içinde (C. XIII, ss.271-272). İstanbul: MEB Yayınları.
• Mazıoğlu, H. (1982). Türk Edebiyatı, Eski. Türk Ansiklopedisi içinde (C. XXXII, ss. 130-132).
• Mermer, A. (1992). Sebk-i Hindî ve Hayal Atlaması. Yedi İklim, 2, 26-27.
• Mum, C. (2006). Sebk-i Hindî’de Beyit Yapısı, Paradoksal İmajlar ve Çoklu Duyulama. Sözde ve Anlamda Farklılaşma: Sebk-i Hindî 29 Nisan 2005 Bildiriler, H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu (Haz.), İstanbul: Turkuaz Yayınları.
• M. Cemâleddin. (2003). Osmanlı Tarih ve Müellifleri - Âyîne-i Zurefâ. M.Arslan (Haz.), İstanbul: Kitabevi.
• M. Naci. (1995). Osmanlı Şairleri. C. Kurnaz (Haz.), İstanbul: MEB Yayınları.
• M. Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî III. N.Akbayar (Yay.Haz.), S. A. Kahraman (Eski Yazıdan Aktaran). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• M. Tahir. (1975). Osmanlı Müellifleri III. İ. Özen (Haz.), İstanbul: Meral Yayınevi.
• Ocak, F. T. (1991). Nef’î ve Eski Türk Edebiyatındaki Yeri. Ölümünün Üçyüzellinci Yılında Nef’î. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1-44.
• Ocak, F. T. (2002). XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Divan Edebiyatı ve Sebk-i Hindî. Türkler içinde (C. XI, ss. 733-741). Ankara.
• Özcan, A. (1991). Âsım Efendi, Çelebizâde (ö. 1173/1760). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. III, ss. 477-478). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2006). XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler. Ankara: Ürün Yayınları.
• Öztekin, Ö. (2010). Çelebizâde Âsım Divan. Ankara: Ürün Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II. İstanbul: MEB Yayınları.
• Sâlim. (1315). Tezkire-i Sâlim. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lûgatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Sevgi, A. ve M. Özcan. (1996). Prof. Dr. Ali Cânip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri. İstanbul: Sözler Yayınları.
• Şentürk, A. A. ve A. Kartal. (2007). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ünver, İ. (1988). XIX. Yüzyıl Divan Şiiri. Büyük Türk Klâsikleri, VIII, İstanbul: Ötüken-Söğüt Yayınları.
• Yetiş, K. (1996). Ölümünün 100. Yıldönümü Münasebetiyle Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Zübeyiroğlu, R. (1989). Mecmua’tü’t-Terâcim - Mehmet Tevfik Efendi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.