Armenians in Çukurova in the XVI. Century: Population and Settlement

Yıl 2015, Cilt: 23 Sayı: 23, 7 - 27, 01.12.2015

Seyran Aktaş

Öz

Çukurova region where had been the land of the Cilicia Armenian Kingdom since the 11th century subordinated to the Ramazanoğulları Principality in the 14th century and then by the year 1517, after Yavuz Sultan Selim’s Egypt campaign, annexed to Ottoman land. Particularly during the Ramazanoğulları and Ottoman period, with intensive Turkmen nomads’ migrations towards the region, demographic changes occurred in the region. In the 16th century Armenians of the region settled down in downtowns and castle cities. After the middle of this century, with migrations to other districts, Armenian population decreased against the Muslim population. Contrary to its historical background Çukurova region does not seem to have an intensive Armenian population in the 16th century.
In this article, population and settlement of Armenians of Çukurova province in the 16th century were studied based on Ottoman Tahrir registers. Within this context, both Armenian and Muslim taxpayers’ population changes by years in Adana, Tarsus, Sis and Üzeyr sanjaks of Çukurova province were examined comprehensively and comparatively.

Anahtar Kelimeler

Armenians, settlement, population, tahrir registers, 16th century, Cilicia

XVI. YÜZYILDA ÇUKUROVA’DA ERMENİLER: NÜFUS VE YERLEŞME

Öz

XI. yüzyıldan itibaren Kilikya Ermeni Krallığı’nın nüfuz alanı olan Çukurova bölgesi XIV. yüzyılda Ramazanoğlu Beyliği’nin hâkimiyetine girmiş, 1517 yılında ise Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sonrasında Osmanlı topraklarına dâhil olmuştur. Özellikle Ramazanoğulları ve Osmanlı döneminde Çukurova’ya yapılan yoğun konar-göçer Türkmen göçleri ile birlikte bölgede demografik açıdan bir değişim yaşanmıştır. XVI. yüzyıl itibari ile bölgedeki Ermeniler yerleşim sahası olarak şehir merkezleri ve kalelerle sınırlı dar bir alanda kalmışlardır. Kırsal alanda ise bir köy dışında Ermeni yerleşim yerine rastlanmamıştır. Yüzyılın ortalarından itibaren başka mahallere yapılan göçlerle Ermeni nüfusu, Müslüman nüfusa göre giderek bir azalma göstermiştir. Tarihi geçmişlerinin aksine XVI. yüzyılda Çukurova bölgesinde yoğun bir Ermeni nüfusundan bahsetmek mümkün görünmemektedir.
Bu çalışmada XVI. yüzyılda Çukurova bölgesinde Ermenilerin nüfus ve yerleşme durumları tahrir defterlerine dayalı olarak incelenecektir. Bu bağlamda, Çukurova vilayetine bağlı Adana, Tarsus, Sis ve Üzeyr sancaklarındaki Ermeni vergi nüfusunun yıllara göre değişimleri ele alınırken aynı zamanda Müslüman vergi nüfusunun değişimleri ve bunların birbirine oranları kapsamlı olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ermeni, yerleşme, nüfus, tahrir defteri, XVI. yüzyıl, Kilikya

Kaynakça

• I. Arşiv Vesikaları
• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• a. Tahrir Defterleri (TD)
• TD 69 (sene:925).
• TD 110 (sene:928).
• TD 177 (sene:943).
• TD 178 (sene:943).
• TD 229 (sene:950).
• TD 450 (Kanunî).
• TD 969 (sene:932).
• TD 976 (sene:951). B. Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyud-i Kadime Arşivi (TKA)
• a. Tahrir Defterleri
• No:7 (defter eski no:133/114) (Adana).
• No:108(defter eski no:295/136) (Kayseriyye).
• No:176 (defter eski no:164/150) (Sis).
• No:186 (defter eski no:137/134) (Tarsus).
• No: 197 (defter eski no: 572/193) (Üzeyir).
• II. Yayınlanmış Vesikalar
• Kurt, Y. (2004). Çukurova Tarihinin Kaynakları I-1525 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri. Ankara: Tüsoktar (Türkiye’nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi) Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kurt, Y. (2005). Çukurova Tarihinin Kaynakları II-1547 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri. Ankara: Tüsoktar (Türkiye’nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi) Türk Tarih Kurumu Yayınları, Gurup Matbaacılık A.Ş.
• Kurt, Y. (2005). Çukurova Tarihinin Kaynakları III-1547 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri. Ankara: Tüsoktar (Türkiye’nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi) Türk Tarih Kurumu Yayınları, Gurup Matbaacılık A.Ş.
• III. Araştırma Eserleri
• Bournoutian, G. A. (2011). Ermeni Tarihi: Ermeni Halkının Tarihine Kısa Bir Bakış. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Çıplak, M. N. (1968). İçel Tarihi (Tarihi-Turistik Zenginlikleri). Ankara.
• Ersan, M. (2006). Selçuklular Döneminde Türk-Ermeni İlişkileri. Dünden Bugüne Türk Ermeni İlişkileri, (İ. Bal ve M. Çufalı, Ed.). Ankara.
• Halaçoğlu, Y. (1979). Tapu-Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Sis(=Kozan) Sancağı. Tarih Dergisi, 32, 819-892.
• Kurt, Y. (1990). 1572 Tarihli Adana Mufassal Tahrir Defterine Göre Adana‘nın Sosyo-Ekonomik Tarihi Üzerine Bir Araştırma. Belleten, LIV(209),179-211.
• Kurt, Y. (1990). Sis (=Kozan) Sancağı Mufassal Tahrir Defteri Tanıtımı ve Değerlendirilmesi I. OTAM, 1, 271-298.
• Sevim, A. (2002). Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları