The Notions of Plague in the Ottoman Empire: From Mysticism to Social Reform

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 17 - 22, 01.12.2013

Birsen Bulmuş

Öz

This paper examines Ottoman Islamic religious perceptions of plague beginning from the foundation of the Empire until the foundation of the Ottoman quarantine in 1838. Modern historians have often concluded that the Ottomans followed Islamic dictates which forbade any medical action to prevent or alleviate the disease as it would be defying God's will. This point of view is most clearly annunciated by Osman bin Suleyman Penah Efendi (d. 1817). However, the majority of Ottoman plague treatise writers, including such well-known personalities as Idrisi Bitlisi (d. 1520), Isameddin Ahmed Taskopruzade (d. 1561), and Ebussuud Efendi (d. 1571). Cezayirli Hamdan Bin El-Merhum Osman Hoca (1840), a protégé of Mustafa Resid Pasa (1800-1858), cited these authors along with Islamic legal sources to justify medical activity. His arguments were critical to Sultan Mahmud II's establishment of the quarantine as they swayed Ottoman public opinion to his cause.

Anahtar Kelimeler

Plague, flight, predestination, free will, quarantine, Ottoman Empire.

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA VEBA KAVRAMLARI ÜZERİNE: MİSTİSİZMDEN SOSYAL REFORMA

Öz

Bu makale Osmanlı’da dinsel veba idrakini imparatorluğun kuruluşundan karantinanın 1838’de kuruluşuna kadar olan dönem içerisinde incelemektedir. Modern tarihçiler çoğu zaman Osmanlıların Tanrı’nın iradesine karşı gelmek anlamında hastalığı engellemek ya da hafifletmek için her türlü tıbbi tedbiri yasakladıkları şeklinde bir sonuca varmaktadırlar. Osman bin Süleyman Penah Efendi (ö.1817) en açık şekliyle bu bakış açısını savunmaktadır. Bununla beraber çoğu Osmanlı veba tez yazarları, örneğin İdris-i Bitlisi (ö. 1520), İsameddin Ahmed Taşköprüzade (ö.1561) ve Ebussuud Efendi (ö.1571) yukarıdaki düşüncenin aksini savundular.
Mustafa Reşid Paşa’nın (1800-1858) hamiliğini yaptığı Cezayirli Hamdan Bin El-Merhum Osman Hoca (ö.1840) tıbbi tedbiri meşrulaştırmak için bu yazarları ve İslami hukuk kaynaklarını örnek olarak gösterdi. Osmanlı kamu görüşünü padişahın amacı doğrultusunda yönlendirmek konusunda Hamdan’ın görüşleri Sultan II. Mahmud’un karantina kuruluşu için son derece önemliydi.

Anahtar Kelimeler

Veba, kaçış, tevekkül, hür irade, karantina, Osmanlı İmparatorluğu.

Kaynakça

• Abdulgani Efendi. (Çev.). (1586). Risale fi’t-taun ve’l-Veba. Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi Nu.: 275.
• Berkes, N. (1964). The Development of Secularism in Turkey. Montreal: McGill University Press.
• Dols, M. (1977). The Black Death in the Middle East. Princeton: Princeton University Press.
• Düzdağ, M. E. (1972). Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ebussuud Efendi. (1580). Risale-i Ebussuud. Süleymaniye Kütüphanesi, Denizli Nu.: 43.
• Hamdan bin El-Merhum Osman Hoca. (1252/1836). Tercüme-i İthaf el-Munassıfin ve’l-Udeba bi Mabahit el İhtiraz’an el-Veba. Süleymaniye Kütüphanesi, Nafız Paşa Nu.: 836.
• Lowry, H. (2003). Pushing the Stone Uphill: the Impact of Bubonic Plague on Ottoman Urban Society in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Journal of Ottoman Studies, XXIII.
• Osman bin Süleyman Penah. (1218/1804). Risale-i Taun. Süleymaniye Kütüphanesi: Serez 2920.
• Panzac, D. (1985). La Peste dans L’Empire Ottoman, 1700-1850. Leuven: E. Peeters.
• Rahman, F. (1998). Health and Medicine in the Islamic Tradition: Change and Identity. Chicago: ABC International Group.
• Sa’deddin Süleyman bin Muhammed Emin Müstakimzade. (1194/1780). Cihazu’l-Macun fi’lhalas Mine’t-taun. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, Nu.: 1329.
• Salih, M. (Çev.). (1827). Yazar: İdris-i Bitlisi. Hısn ül-Veba: Terceme-i Risalet ül-Veba. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi 4015.
• Süreyya, M. (1971). Sicill-i Osmani, İstanbul, 1308/1890-1315/1897, Cilt 3. Westmead, UK: Gregg International Publishers Limited.
• Ullmann, M. (1978). Islamic Medicine. Edinburgh: Edinburgh University Press.