The Issues of Islam and Identity in the Works of Ahmet Yaşar Ocak

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 103 - 116, 01.12.2013

Rüya Kılıç

Öz

Ahmet Yaşar Ocak is known as a historian who produces works on the mostly overlooked and problematic subject of Islam within the framework of Turkish history. His choice of this subject is due to its direct relationship to the problems that Turkey is currently facing. Most of his publications focus on the Seljuk and Ottoman periods and are directed towards the role played by Islam in Turkish history. This present work not only analyses both Ahmet Yaşar Ocak’s importance as a historian in the Republican period of Turkish history and the subjects he has researched, but also evaluates the methodology and approaches he has used in carrying out his work.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Yaşar Ocak, Islam, Turks, heterodoxy.

AHMET YAŞAR OCAK’IN ESERLERİNDE İSLAM VE KİMLİK MESELESİ

Öz

Ahmet Yaşar Ocak, Türk tarihi çerçevesinde İslâm gibi az çalışılan, çok problemli bir alanında verdiği eserler ile tanınan bir tarihçidir. Böyle bir alanı seçmesindeki temel sebep, konunun bugün Türkiye’de yaşanan problemlerle doğrudan bağlantılı olmasındandır. Yayınlarının ağırlık noktasını Selçuklu ve Osmanlı dönemleri teşkil etmektedir. Temel ilgisi ise, İslâm’ın Türk tarihindeki rolünü anlamaya yöneliktir. İşte bu makalede, Ahmet Yaşar Ocak’ın Cumhuriyet dönemi Türk tarihçiliğindeki yeri hem ele aldığı konular hem de bu konuları incelerken kullandığı metodoloji ve yaklaşım açısından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Yaşar Ocak, İslâm, Türkler, heteredoksi.

Kaynakça

• Ocak, A. Y. (1980), Babaîler İsyanı, İstanbul: Dergâh Yayınları (1. bsk.).
• Ocak, A. Y. (1983), Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun (Gözden geçirilmiş bsk. Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, 2000, İstanbul: İletişim).
• Ocak, A. Y. (1989a), La Revolte de Baba Resul ou la Formation de l’Heterodoxie Musulmane en Anatolie au XIIIe Siecle, Ankara: TTK.
• Ocak, A. Y. (1989b), Türk Folklorunda Kesikbaş Kültü (Tarih-Folklor İlişkisinden Bir Kesit), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1990a), İslâm Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları (Genişletilmiş 2. bsk.).
• Ocak, A. Y. (1992a), Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992b), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1996a), Babaîler İsyanı Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, İkinci Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları, (Bu baskı 1980 yılındaki ilk baskının genişletilmiş ve yeniden düzenlenmiş şeklidir) .
• Ocak, A. Y. (1996b), Türkiye’de Tarihin Saptırılması Sürecinde Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: İletişim Yayınları (Bu kitap akademik ve popüler bazı makalelerin toplu basımıdır).
• Ocak, A. Y. (1998a), Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler Yahut Dairenin Dışına Çıkanlar (15.-17. Yüzyıllar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Ocak, A. Y. (1999a), Türkler, Türkiye ve İslam: Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri, İstanbul: İletişim.
• Ocak, A. Y. (2011), Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi Makaleler-Araştırmalar, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011.
• Ocak, A. Y. (2011), Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri Osmanlı Dönemi Makaleler-Araştırmalar, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011.
• Makale-Bildiri ve Ansiklopedi Maddeleri
• Ocak, A. Y. (1981-1982), “Türk Heterodoksi Tarihinde Zındık, Hâricî, Rafizî, Mülhid ve Ehl-i Bid’at Terimlerine Dair Bazı Düşünceler”, Tarih Enstitüsü Dergisi, XII, 507-520.
• Ocak, A. Y. (1982), “Bektaşî Menâkıbnâmelerinde Tenasüh İnancı”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı, IV, 397-408 (Ayrıbasım).
• Ocak, A. Y. (1986a), “Hacı Bektaş Velî’nin Tarihî ve Tasavvufî Şahsiyeti”, Hacı Bektaş Veli Anma Töreni, 44-51.
• Ocak, A. Y. (1986b), “Tarih ve Efsanenin Bir Kavşak Noktası: Türk Folklorunda Kesikbaş”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı, I: 203-212.
• Ocak, A. Y. (1989c), “Alevi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, II: 368-369.
• Ocak, A. Y. (1989d), “Türk Tarihinin Kaynağı Olarak Bektaşi Menâkıbnâme (Vilâyetnâme)’lerinin Mahiyeti”, lX. Türk Tarih Kongresi (Bildiriler), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1239-1247.
• Ocak, A. Y. (1990), “Çağdaş Türk Aydını ve Yakın Tarih Perspektifi İçinde Türkiye’de İslam Gerçeği”, I. Kutlu Doğum Haftası (Bildiriler), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 77-84.
• Ocak, A. Y. (1991a), “XIII.-XV. Yüzyıllarda Anadolu’da Türk-Hıristiyan Dinî Etkileşimler ve Aya Yorgi (Saint Georges) Kültü”, Belleten 214, 661-673.
• Ocak, A. Y. (1991b), “Kanûnî Sultan Süleyman Devrinde Bir Osmanlı Heretiği: Şeyh Muhyiddin-i Karamanî”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 473-484.
• Ocak, A. Y. (1991c), “Les Réactions Socio-Religieuses Contre l’Idéologie Officielle Ottomane et la Question de Zendeqa ve Ilhad (Hérésie et Athéisme) Au XVIe Siècle”, Turcica, XXI-XXIII, 71-82.
• Ocak, A. Y. (1991d), “Milletlerarası Ahmed-i Yesevî ve Yunus Emre Sempozyumları Münasebetiyle Türkiye’de Kültür Tarihi Araştırmaları Hakkında Düşünceler”, Türkiye Günlüğü, sayı: 16, Güz, 142-145.
• Ocak, A. Y. (1991e), “Anadolu: Türkleşmesi ve İslâmlaşması”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, III: 110-116.
• Ocak, A. Y. (1991f), “Âşık Paşa: tasavvufî şahsiyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV: 3.
• Ocak, A. Y. (1991g), “Babailik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, IV: 373-374.
• Ocak, A. Y. (1991h), “Alevilik ve Bektaşilik Hakkındaki Son Yayınlar Üzerinde (1990), Genel Bir Bakış ve Bazı Gerçekler”, Tarih ve Toplum, sayı 92, 51-56.
• Ocak, A. Y. (1994a), “Ebu’l-Vefâ Bağdadi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X: 347-348.
• Ocak, A. Y. (1994b), “Türkiye’de Anadolu Selçukluları Din ve Tasavvuf Tarihi Araştırıcılığı Hakkında Bazı Düşünceler”, III. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 21-26.
• Ocak, A. Y. (1994c), “II. Abdülhamit Dönemi İslâmcılığının Tarihi Arka Planı: Klâsik Dönem Osmanlı İslâmı’na Genel Bir Bakış Denemesi”, Sultan II. Abdülhamid ve Devri Semineri, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 107-123.
• Ocak, A. Y. (1994d), “XV.-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Resmî İdeolojisi ve Buna Muhalefet Problemi”, Xl. Türk Tarih Kongresi (Bildiriler), (Ayrı Basım), Ankara: TTK, 1201-1210.
• Ocak, A. Y. (1994e), “Alevîlik, Bektaşîlik Gerçeği ve Bazı Tezler”, Türkiye Günlüğü, Sayı 31, Kasım-Aralık, 115-120.
• Ocak, A. Y. (1995a), “Bir Eleştiriye Cevap yahut Türkiye’de Din ve Tasavvuf Tarihi Araştırmalarının Bazı Zaaflarına Dair”, Türkiye Günlüğü, sayı: 37, Kasım-Aralık, 5-14.
• Ocak, A. Y. (1995b), “Türk Müslümanlığı: Çözüm Bekleyen Tarihsel ve Aktüel Bir Kimlik Problemi”, Türkiye Günlüğü, sayı: 33, Mart-Nisan, 34-40.
• Ocak, A. Y. (1995c), “Türkiye’de Aleviliğin Sosyo-Kültürel Problemleri Üzerine Bir Yaklaşım Denemesi ve Bazı Düşünceler”, 1. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-kültürel Yapısı (Tahtacılar) Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Seminer Kongre Bildirileri, 149-155.
• Ocak, A. Y. (1996c), “Türkiye’de Siyasi ve Toplumsal Uzlaşma Problemi ve İdeolojik Çatışmanın Merkezindeki İslam”, Türkiye Günlüğü, 42, Eylül-Ekim, 5-11.
• Ocak, A. Y. (1996d), “Sayın Ali Yılmaz’a Son Cevap”, Türkiye Günlüğü, sayı 39, 130-132.
• Ocak, A. Y. (1997a), “Fuad Köprülü, Sosyal Tarih Perspektifi ve Günümüz Türkiyesi’nde Din ve Tasavvuf Tarihi Araştırmalarında Tarihin Saptırılması Problemi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 3, 221-230.
• Ocak, A. Y. (1997b), “İslâm, Tasavvuf ve Tarikatlar (Sosyal Tarih Perspektifinden Bir Bakış”, Türkiye Günlüğü, sayı: 45, Mart-Nisan, 5-10.
• Ocak, A. Y. (1997c), “Türkiye’de Kemalizm-İslam (yahut Şeriat) Kavgası veya Dayatmacılığın ve Tepkiselliğin Mücadelesi”, TY, Sayı:116-117, Nisan-Mayıs, 22-28.
• Ocak, A. Y. (1998b), “(Osmanlı İmparatorluğu’nda) Din”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: IRCICA, II, 109-158.
• Ocak, A. Y. (1998c), “Les Melâmî-Bayrâmî (Hamzavî) et l’Administration Ottomane aux XVIe-XVIIe Siècle”, Melâmis-Bayrâmis: Ètudes sur Trois Mouvements Mystiques Musulmans, eds. N. Clayer-A. Popovic-T. Zarcone, İstanbul: Isis, 99-114.
• Ocak, A. Y. (1998d), “Küreselleşme Karşısında İslam yahut İslâm’ı Bugüne ve Geleceğe Taşımak”, Prof. Dr. Erol Güngör’ün Hatırasına: Millî Kültürler ve Küreselleşme, (Konya 16-18 Ekim 1997 Tebliğler ve Tartışmalar), Türk Yurdu Yayınları, 49-60.
• Ocak, A. Y. (1999b), “Alevîliğin Tarihsel, Sosyal Tabanı ile Teolojisi Arasındaki İlişki Problemine Dair”, Tarihi ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Alevîler, Bektaşîler, Nusayrîler, İstanbul: Ensar Neşriyat, 385-398.
• Ocak, A. Y. (1999c), “Oppositions au soufisme dans l’Empire ottoman aux quinzieme et sezieme siècles”, Islamic Mysticism Contested: Thirteen Centuries of Controversies and Polemics, Edited by F. de Jong-B. Radtke, Leiden: Brill, 603-613.
• Ocak, A. Y. (1999d), “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Bugüne Kalan Miras: İslâm” (Problematik Bir Yaklaşım Denemesi), Osmanlı, ed. Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, VII, 552-563.
• Ocak, A. Y. (1999e), “Türkiye’de Alevilik- Bektaşilik Araştırmalarında Tarihi Bozma, Yaklaşım ve Perspektif Yanlışları”, Pir Sultan Abdal, sayı: 32, Mayıs, 2-8.
• Ocak, A. Y. (1999f), “Klasik Dönem Osmanlı Toplumsal Hayatında Dinî Akımlara Kısa Bir Bakış”, İslâmiyat, II, sayı: 4: 13-22.
• Ocak, A. Y. (1999g), “Ahîlik ve Şeyh Edebalı: Osmanlı Devletinin Kuruluş Tarihi Açsından Bir Sorgulama”, İslâmî Araştırmalar, 12/3-4, 225-230.
• Ocak, A. Y. (1999h), “Osmanlı İmparatorluğu ve İslâm (Problematik Bir Yaklaşım Denemesi)”, XIII. Türk Tarih Kongresi, (Kongreye Sunulan Bildiriler/Ayrı Basım), 1-21.
• Ocak, A. Y. (1999/2000), “Kutb ve İsyan: Osmanlı Mehdici (Mesiyanik) Hareketlerinin İdeolojik Arkaplanı Üzerine Bazı Düşünceler”, Toplum ve Bilim, Kış 83, 48-57.
• Ocak, A. Y. (2000a), “Babaîler İsyanından Kızılbaşlığa: Anadolu’da İslâm Heterodoksisinin Doğuş ve Gelişim Tarihine Kısa Bir Bakış”, Belleten, C.LXIV, Sayı 239: 129-159.
• Ocak, A. Y. (2000b), “Islam: The Troublesome Heritage of the Otoman Empire (A Trial of A Problematic Approach)”, The Great Ottoman-Turkish Civilisation, ed. Kemal Çiçek, Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye, III, 259-270.
• Ocak, A. Y. (2000c), “Merkez-Çevre İlişkileri Çerçevesinde Türkiye’de Lâiklik, İslâm ve Terör”, Türkiye’de Terörizm: Dünü, Bugünü, Gelişimi ve Alınması Gereken Tedbirler (Bildiriler 10-11 Mayıs), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 21-29.
• Ocak, A. Y. (2000d), “Osmanlı İmparatorluğu ve İslâm: Problemler, Hipotezler ve Bir Perspektif Denemesi”, Uluslar arası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, 7-9 Nisan 1999, Konya: 47-51.
• Ocak, A. Y. (2000e), “Çevreden Merkeze yahut Gayrimeşrûluktan Meşrûiyete: Cumhuriyet Döneminde Alevilik”, Türk Ocakları Yüzyıllığı, Haz. Y. Hacaloğlu, Ankara, 317-330.
• Ocak, A. Y. (2001-2002), “Türk ve Türkiye Tarihinde İslâm’ı Çalışmak yahut Arı Kovanına Çomak Sokmak”, Toplum ve Bilim, sayı: 91, 100-114.
• Ocak, A. Y. (2002a), “Balkanlarda Popüler İslam’ın Mahiyet ve Temelleri Meselesine Dair”, IXth International Congress of Economic and Social History of Turkey, (Dubrovnik-Croatia, 20-23 August), Türk Tarih Kurumu, 117-126.
• Ocak, A. Y. (2002b), “Türkiye’de 1980 Sonrası Tasavvuf Tarihi Araştırmalarına Genel Bir Bakış”, Toplumsal Tarih, Sayı: 108, Aralık, 10-19.
• Ocak, A. Y. (2003a), “Alevîliğin Çözüm Bekleyen İki Temel Problematiği: Tarih ve Teoloji”, Bilgi Toplumunda Alevîlik, Haz. İbrahim Bahadır, Ankara: Bielefeld Alevî Kültür Merkezi, 151-163.
• Ocak, A. Y. (2003b), “Islam in the Ottoman Empire: A Sociological Framework for a New Interpretation”, IJTS, IX/1-2 (2003), 183-198.
• Ocak, A. Y. (2004a), “İslamî Bilimler ve Modernleşme Problemi”, Düşünen Siyaset, 19, 13-31.
• Ocak, A. Y. (2004b), “Osmanlı Resmî (yahut İmparatorluk) İdeolojisi Meselesi”, Doğu Batı, sayı: 7, Ağustos-Ekim), 73-82.
• Ocak, A. Y. (2006a), “Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmalarında Tarihi Bozma, Yaklaşım ve Tarihsel Perspektif Yanlışları”, Muhafazakâr Düşünce, 7, Kış, 127-136.
• Ocak, A. Y. (2006b), “The Wafâ’î Tarîqa (Wafâ’iyya) During and After the Period of the Seljuks of Turkey: A New Approach to the History of Popular Mysticism in Turkey”, Les Seldjoukides d’Anatolie, Ed. Gary Leiser, Paris, 209-248.
• Ocak, A. Y. (2006c), “Anadolu’da İslâmiyet, Fuat Köprülü ve Sonrası”, Muhafazakâr Düşünce (Tarih II), Sayı 8, 9-18.
• Ocak, A. Y. (2006d), “Türkiye Selçukluları Döneminde ve Sonrasında Vefâî Tarîkatı (Vefâiyye) (Türkiye Popüler Tasavvuf Tarihine Farklı Bir Yaklaşım)” , Belleten, LXX/257, 119-154.
• Ocak, A. Y. (2006e), “XIII.-XVI. Yüzyıllarda Anadolu Şehirlerinde Dini-Sosyal Hayat (Selçuklulardan Osmanlılara Genel Bir Bakış)”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, I, 249-264.
• Ocak, A. Y. (2006f), “Selçuklular ve Beylikler Devrinde Tasavvufi Düşünce”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, I, 429-442.
• Ocak, A. Y. (2006g), “Türkiye Selçukluları ve İslam (Genel Bir Bakış)”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, I, 443-458.
• Ocak, A. Y. (2006h), “Popüler Tasavvufun Öncüsü: Ahmed Yesevi ve Hikmetleri (XII. Yüzyıl Ahmed-i Yesevi ve Yesevilik”, Türk Edebiyatı Tarihi I, Ed: Talat S. Halman ve diğerleri, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 204-210.
• Ocak, A. Y. (2006ı), “Evliya Menakıbnameleri”, Türk Edebiyatı Tarihi I, Editörler: Talat S. Halman ve diğerleri, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 591-606.