Abdülhamid I’s Construction Activities in Istanbul

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 19, 117 - 149, 01.12.2013

Murat Kocaaslan

Öz

This study focuses on the architectural activities of Abdülhamid I, who acceded to the Ottoman throne near the end of 18th century and ruled the state for fifteen years. However, the study comprises the town planning activities that were carried by the Sultan, rather than the town planning activities carried out in different cities during his era. Within this framework, the study aims to evaluate the same impacts of the economic situation of the period, the Sultan’s personality and his relations with women on the architectural projects he carried out.
In this context, the study primarily emphasizes Abdülhamid’s life and the state’s economic condition. Measures taken by the Sultan and the results of them, which comprise a difficult period of the Ottoman state in economic sense, are evaluated. The next part of this study focuses on the Sultan’s personality –inner world–, his relations with women and on architectural projects. In the final part, it evaluates the impact of the economic condition, the Sultan’s personality and his relations with women on art –Istanbul-centered–.
As the sources of the period indicate, Abdülhamid has taken strict measures aimed at economic difficulties and this makes it possible to ask why he has carried out multiple projects in Istanbul within the same period. In other words, isn’t it conflicting for such a Sultan, who has followed contradictory policies in economy, to carry out such projects in the same period? Had these initiatives cause any reaction within the period? The answers of these questions are tried to be answered in the study.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid I, Istanbul, architecture, woman, economy.

I. ABDÜLHAMİD’İN İSTANBUL’DAKİ İMAR FAALİYETLERİ

Öz

Bu çalışma, 18. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı tahtına çıkan ve on beş yıl devleti yöneten I. Abdülhamid’in mimari faaliyetleri üzerinde odaklanmaktadır. Ancak çalışma, Abdülhamid döneminde farklı şehirlerde yapılan imar faaliyetlerinden ziyade, Sultan’ın İstanbul’da gerçekleştirdiği imar faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu çerçevede çalışma o dönemdeki ekonomik durum, sultanın kişiliği ve kadınlar ile olan münasebetlerinin gerçekleştirdiği mimari projeler üzerindeki olası etkilerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Bu bağlamda çalışma öncelikle Abdülhamid’in yaşamı ve devletin ekonomik durumu üzerinde durmaktadır. Osmanlı devletinin ekonomik anlamda sıkıntılı bir sürecini ihtiva eden bu dönem içinde Sultan’ın almış olduğu tedbirler ve bunların sonuçları değerlendirilmektedir. Sonraki bölüm ise Sultan’ın kişiliğine –iç dünyasına–, kadınlar ile olan münasebetlerine ve mimari projelere odaklanmıştır. Çalışmanın son bölümünde ise ekonomik durumun, sultanın kişiliğinin ve kadınlar ile olan münasebetlerinin sanata etkisi –İstanbul merkezli– değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Dönem kaynaklarının belirttiği yönüyle Abdülhamid’in ekonomik sıkıntılara yönelik sert önlemler almış olması, neden aynı süreçte İstanbul’da birden fazla proje gerçekleştirdiği sorusunu sormayı gerektirmektedir. Başka bir ifadeyle ekonomide daraltıcı politikalar izleyen Sultan’ın aynı dönemde böyle projeler gerçekleştirmesi bir tezatlık oluşturmuyor muydu? Dönem içinde bu girişimler bir tepkiye yol açmış mıydı? Çalışmada bu sorular cevaplandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Abdülhamid, İstanbul, mimari, kadın, ekonomi.

Kaynakça

• Abdurrahman Şeref Bey. (1327). Babıâli Yangınları. Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, 7, 446-450.
• Abdülhamid I Vakfiyesi. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. 1408.
• Aktepe, M. (1988). Abdülhamid I. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 1, ss. 213-216). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aktepe, M. (1989). Ahmet III. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 2, ss. 34-38). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Alderson, A. (1956). The Structure of the Ottoman Dynasty. Oxford: Oxford University Press.
• Alpay, İ. B. (1978). I. Sultan Abdülhamid Külliyesi ve Hamidiye Medresesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı, VIII, 1-22.
• Alpay, İ. B. (1993). Abdülhamid I. Külliyesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 1, ss. 36-37). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Altan, K. (1937). Mimar Mehmed Tahir. Arkitekt, VII (7), 193-195.
• Anhegger-Eyüboğlu, M. (1986). Topkapı Sarayı’nda Padişahın Evi (Harem). İstanbul: Sandoz Kültür Yayınları.
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul.
• Atâ, Tayyâr-zâde Mehmed. (1293). Tarih-i Enderûn, I. İstanbul.
• Aysu, Ç. (1989). Boğaziçi’nde Mekânsal Değişim. İstanbul.
• Aysu, Ç. (1994). Emrigân. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss 168-169). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Ayvansarâyî, Hüseyin b. İsmail. (1281). Hadikatü’l-Cevami. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Ayvansarâyî Hafız Hüseyin. (1987). Hadikatü’l-Cevamî’ (Camilerimiz Ansiklopedisi) I-II. İ. Erzi (Haz.). İstanbul: Tercüman.
• Ayvansarâyî Hüseyîn Efendi vd. (2001). Hadîkatü’l-Cevâmî’ (İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mi’mârî Yapılar). A. N. Galitekin (Haz.). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1958). 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul.
• Baraz, M. R. H. (1994). Teşrifat Meraklısı Beyzâde Takımının Oturduğu Bir Kibar Semt Beylerbeyi, I. İstanbul.
• Batur, S. (1994). Beylerbeyi Camii. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde, (C. 2, ss. 203-205). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Bayram, S. ve Tüzen, A. (1991). İstanbul-Üsküdar Ayazma Camii ve Ayazma Camii İnşaat Defteri (Üsküdar, Sultan III. Mustafa Camii). Vakıflar Dergisi, 22, 199-288.
• Baysun, M. C. (1978). Abdülhamid I. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 1, ss. 73-76). İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi.
• Bülbül, A. H. (2012). IV. Vakıf Han’ın Yerindeki Önemli Eser; Hamidiye İmareti. Vakıf Restorasyon Yıllığı, 4, 7-16.
• Cevdet Paşa. (1886). Tarih-i Cevdet, II, III. İstanbul: Osmanlı Matbaası.
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. Yüzyıldan Tanzimat'a Mali Tarih. İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Cezar, M. ve Sertoğlu, M. (2011). Resimli Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, 5. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Cunbur, M. (1965). I. Abdülhamid Vakfiyesi ve Hamidiye Kütüphanesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, XXII(1-2), 17-69.
• Çapraz, H. (1997). 1740-1792 Osmanlı-Rus Münasebetleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Çelik, G. (1989). 1750-1792 Yılları Arasında Osmanlı Devletinin Merkezi Hazine Gelir ve Giderleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Demirsar, B. (1994). Emirgân Camii. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde, (C. 3, ss. 169-170). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Derviş Efendi-zâde Derviş Mustafa Efendi. (1994). 1782 Yılı Yangınları. H. Aksu (Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ebü’l-ulâ Mardin. (1996). Huzûr Dersleri, II-III. İ. Sungurbey (Haz.). İstanbul.
• Eldem, S. H. ve Akozan F. (1982). Topkapı Sarayı (Bir Mimari Araştırma). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Engin, S. (1987). Beylerbeyi Hamid-i Evvel Camii. Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 6,121-124.
• Eremya Çelebi Kömürciyan. (1988). İstanbul Tarihi XVII. Asırda İstanbul (H. D. Andreasyan, Çev. ve Not.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Erdoğan, M. (1954). On Sekizinci Asır Sonlarında Bir Türk Sanatkârı Hassa Baş Mimarı Mehmed Tahir Ağa Hayatı ve Mesleki Faaliyetleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (İÜEF) Tarih Dergisi, VII(10), 157-180.
• Erdoğan, M. (1956). On Sekizinci Asır Sonlarında Bir Türk Sanatkârı Hassa Baş Mimarı Mehmed Tahir Ağa Hayatı ve Mesleki Faaliyetleri. İÜEF Tarih Dergisi, VIII(11-12), 159-178.
• Erdoğan, M. (1958). On Sekizinci Asır Sonlarında Bir Türk Sanatkârı Hassa Baş Mimarı Mehmed Tahir Ağa Hayatı ve Mesleki Faaliyetleri. İÜEF Tarih Dergisi, IX(13), 161-170.
• Erdoğan, M. (1960). On Sekizinci Asır Sonlarında Bir Türk Sanatkârı Hassa Baş Mimarı Mehmed Tahir Ağa Hayatı ve Mesleki Faaliyetleri. İÜEF Tarih Dergisi, XI(15), 25-46.
• Ergin, O. N. (1939). Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi. İstanbul.
• Erünsal, İ. (1988). Türk Kütüphaneleri Tarihi II, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Erünsal, İ. (2008). Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri: Tarihî Gelişimi ve Organizasyonu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eyice, S. (1963). İstanbul Minareleri. Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, I, 32-132.
• Eyice, S. (1997). Hamidiye Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 15, ss. 465-468). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Faroqhi, S. (1998). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Ferrario, G. (1827). Il Costume Antico E Moderno O Storia Del Governo, Della Milizia, Della Religione, Delle Arti, Scienze Ed Usanze Di Tuttu i Popoli Antichi E Moderni, Provata Coi Monumenti Dell’antichità E Rappresentata Cogli Analoghi Disegni: Il Costume Antico E Moderno di Tutti i Popoli (Il Costume Dell’impero Ottomano Descritto Dall’abate Carlo Magnetti), IV. Firenze: Per Vincenzo Batelli.
• Genç, M. (1984). 18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş. Yapıt, Toplumsal Araştırmalar Dergisi, 49, 52-61.
• Gorianov, S. (1331). Devlet-i Osmaniyye Rusya Siyaseti (Ali Reşad ve Macar İskender, Çev.). İstanbul: Kanaat Matbaası.
• Gökhan, M. (1943). Murat Molla, Hayatı, Kütüphanesi ve Eserleri. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• İhtifâlci Mehmed, Z. (1918). İstanbul ve Boğaziçi: Bizans ve Osmanlı Medeniyetlerinin Âsâr-ı Bakiyesi, I. İstanbul: Dar-üt-tabaat ül-Amire.
• İhtifâlci Mehmed, Z. (1928). İstanbul ve Boğaziçi: Bizans ve Osmanlı Medeniyetlerinin Âsâr-ı Bakiyesi, II. İstanbul: Devlet Matbaası.
• İnalcık, H. (1958). Osmanlı Padişahı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 13(4), 68-79.
• İrepoğlu, G. (1999). Ottoman Portraiture Duringthe Reigns of Mustafa III and Abdülhamid I. Art Turc/Turkish Art, 10th Congres Internationale d'art Turc,389-397.
• İrepoğlu, G. (2000). Padişah Portrelerinde Mücevher. P Sanat Kültür Antika Dergisi, 17,112-119.
• Jouannin, M.J.M. et Van Gaver, M.J. (1840). L'univers, Histoire et Description, Turquie. Paris: Fikmin Didot Frères, Éditeurs.
• Kâmil Paşa (1909). Tarih-i Siyasi-yi Devlet-i Âliye-yi Osmaniye: Teessüs-i Devlet-i Âliyeden Cennet-mekân Sultan Abdülmecit Hanın Evahir-i Saltanatına Kadar Güzeran Eden Zamana Aittir, II. İstanbul: Matbaayı Ahmet İhsan.
• Karagöz, R. (2003). Canikli Ali Paşa. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karal, E. (1942). Selim III.ün Hatt-ı Hümayunları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kemal, Ü. (1975). Beylerbeyi Camii. Rölöve ve Restorasyan Dergisi, 2, 219-238.
• Koçu, R. E. (1958). Abdülhamid I. İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 1, ss. 90-92). İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Koçu, R. E. (1961). Beylerbeyi Camii. İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 5, ss. 2676-2682). İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Koçu, R. E. (1961). Beylerbeyi Hamamı. İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 5. ss. 2684-2685). İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Koçu, R. E. (1961). Beylerbeyi Namazgahı. İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 5, ss. 2689-2690). İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi.
• Koçu, R. E. (1968). Emirgan Camii. İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 9, ss. 5093-5094). İstanbul: Koçu Yayınları.
• Koçu, R. E. (1968). Emirgân. İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 9, ss. 5091-5092). İstanbul: Koçu Yayınları.
• Koçu, R. E. (1981). Yangın Var!.. İstanbul Tulumbacıları, Teşkilâtları, Kıyafetleri, Yaşayışları, En Seçkin Sîmâlarının Portreleri, Türlü Türlü Cilveli Hayat Hikâyeleri ve Edebiyâtı ile ve İstanbul Yangınları, İstanbul İtfaiyesi. İstanbul: Ana Yayınevi.
• Köşklü, Z. (1993). I. Abdülhamid Dönemi (1774-1789)Osmanlı Dini Mimarisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kuban, D. (1954). Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
• Kubilay, A. Y. (2010). İstanbul Haritaları 1422-1922 (Maps of Istanbul 1422-1922). İstanbul: Denizler Kitapevi.
• Kumbaracılar, İ. (1938). İstanbul Sebilleri. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Küçükhasköylü, N. (2010). Osmanlı Kıyafet Albümleri (1770-1810). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Küçükhasköylü, N. (2011). Osmanlı Sarayında Ermeni Ressamlar: Manas Ailesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, I,164-181.
• Kütükoğlu, S. M. (1997). İstanbul'da Ekmeğin Temininde Devletin Rolü (XVIII-XIX. Yüzyıllar Arşiv Kaynakları). Selçuk Üniversitesi Ata Dergisi, Prof. Dr. Nejat Göyünç Özel Sayısı, 7,55-74.
• Lapez de Vargas Machuca, T. (1783). Planotopografico de Constantinopla, y de laspoblacionesadyacentes. Madrid.
• Le Chevalier, J. B. (1800). Voyage de la Propontide et du Pont-Euxin, I. Paris.
• Mantran, R. (1993). Osmanlı Reform Hareketinde Bir Öncü: I. Abdülhamit. Tarih Toplum, 19(111), 176-177.
• Mehmed Raşid, E. (1865). Tarih-i Râşid, IV. İstanbul: Matbaa-ı Amire.
• Mouradgea Ignatius D'Ohsson. (1824). Tableau General de l'Empire Othoman: Divisé En Deux Parties, Dont L'une Comprend La Législation Mahométane, L'autre, L'histoire de L'empire Othoman: Ouvrage Enrichi de Figures, III. Paris: Monsieur.
• Mülâyim, S. (1992). Beylerbeyi Camii ve Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 6, ss. 75-77). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Önkal, H. (1992). Osmanlı Hanedan Türbeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örs, H. (1970). Harem’in Muamması. Türkiyemiz, 2,2-12.
• Öz, T. (1965). İstanbul Camileri, II. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkaya, Y. (1973). Canikli Ali Paşa'nın Risalesi: Tedabirü'l-gazavat. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, VII(12-13), 119-191.
• Öztuna, Y. (2005). Devletler ve Hanedanlar Türkiye (1074-1990), 2. Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Râ’if, M. (1996). Mir’ât-ı İstanbul, I. G. Kut ve H. Aynur (Haz.). İstanbul: Çelik Gülersoy Vakfı Yayınları.
• Refik, A. (1930). Hicrî On İkinci Asırda İstanbul Hayatı:(1100-1200). İstanbul: Devlet Matbaası.
• Refik, A. (1998). Kafes ve Ferace Devrinde İstanbul. T. Yücel (Haz.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Renda, G. (1977). Batılılaşma Dönemi Türk Resim Sanatı, 1700, 1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1993). Abdülhamid I. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 1, ss. 31-36). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Sakaoğlu, N. (1994). Yangınlar (Osmanlı Dönemi). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi içinde (C. 7, ss. 427-438). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Sarıcaoğlu, F. (1997). Hatt-ı Hümâyunlarına Göre Bir Padişahın Portresi: Sultan I. Abdülhamid (1774-1789). Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Sarıcaoğlu, F. (2001). Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi Sultan I. Abdülhamid (1774-1789). Ankara: Tarih ve Tabiat Vakfı.
• Şehsuvaroğlu, B. (1960). Osmanlı Padişahlarının Akıbetleri. V. Türk Tarih Kongresi, Ankara 12-17 Eylül 1956, Kongreye Sunulan Tebliğler içinde (ss. 392-410).
• Şehsuvaroğlu, H. (ty.). Asırlar Boyunca İstanbul. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayını.
• Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman, E. (1980). Şem’dânî-zâde Fındıklık Süleyman Efendi Târihi Mür'i’t-tevârih, II.B, III. (M. Aktepe, Ed.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tanyeli, G. (1988). Topkapı Sarayı Haremi’nin Haliç Cephesindeki Yapılaşmasının Evrimi. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı, 3, 148-181.
• Tanyeri, N. (1969). İstanbul'da I. Abdülhamid'in Eserleri. Yayınlanmamış Master Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Toderini, G. (1789). De La Littérature Des Turcs, 2. Paris: Poinçot.
• Toderini, G. (1990). İbrahim Müteferrika Matbaası ve Türk Matbaacılığı (R. Kunt, Çev.). Ş. Rado (Haz.), İstanbul.
• Uluçay, M. (1960). Saraylı Kadınlara Ait Mektuplar Üzerine Bir Araştırma. V. Türk Tarih Kongresi, Ankara 12-17 Eylül 1956, Kongreye Sunulan Tebliğler içinde (ss. 411-430).
• Uluçay, M. (1963). 18. Asırda Harem. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 13(17), 269-274.
• Uluçay, M. (1971). Harem II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uluçay, M. (1980). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uluçay, M. Ç. (1950). Osmanlı Sultanlarına Aşk Mektupları. İstanbul: Şaka Matbaası.
• Uzunçarşılı, İ. (1978). Osmanlı Devleti Maliyesinin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi. Belleten, XLII(165), 67-93.
• Uzunçarşılı, İ. (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Vâsıf, A. E. (1978). Mehasinü’l-âsâr ve hakāikü’l-ahbâr. M. İlgürel (Neş.). İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yum, Ş, (1998). Aynalıkavak Kasrı. 18. Yüzyılda Osmanlı Kültür Ortamı Sempozyum Bildirileri, 21-21 Mart 1997 içinde (ss. 207-217). Yıldız Demiriz ve diğ. (Haz.). İstanbul: Sanat Tarihi Derneği.
• Ziyaoğlu, R. (1985). Yorumlu İstanbul Kütüğü. İstanbul: Yenilik Basımevi.