An Evaluation on the Identities of Investors in XVIIIth Century: The Case of Aklâm’s Malikâne Holders of the Diyarbekir Voivodeship

Yıl 2011, Cilt: 15 Sayı: 15, 39 - 61, 01.12.2011

Özlem Başarır

Öz

The alternative solutions, put forward on grounds of political, military and financial issues by the Ottoman State in XVIIIth century, allowed some new openings in provincial administration. At that time through the long-term malikâne system which was imposed to meet the need for hot cash, malikâne holders which had begun to take place of the tax-farmers who were claimed more taxes from reaya for the sake of more profit in a limited time would make a cash payment to the central treasury and maintain the protection of reaya. Based on the tax resources called aklâm in Diyarbekir voivodeship muqâta‘a, this study focuses on the identities of this new actors of the XVIIIth century provincial financial-administrative organization.

Anahtar Kelimeler

Ayan, Diyarbekir, the long-term malikâne system, voivodeship, XVIIIth century.

DİYARBEKİR VOYVODALIĞI AKLÂMI MALİKÂNECİLERİ ÖRNEĞİNDE XVIII. YÜZYILDA YATIRIMCILARIN KİMLİKLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda içinde bulunduğu siyasi, askerî ve mali sorunlar sebebiyle ortaya koyduğu çözüm uygulamaları, taşra yönetiminde de birtakım yeni açılımlara olanak tanımıştı. Bu dönemde devletin içinde bulunduğu nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla hayata geçirilen malikâne uygulaması ile sınırlı bir sürede daha çok kâr sağlamak uğruna reayadan fazla vergi talep eden mültezimlerin yerini, merkezî hazineye peşin bir ödeme yapacak ve reayayı koruyup gözetecek malikâneciler almaya başlamıştı. Bu çalışma, Diyarbekir voyvodalık mukâta‘asını oluşturan ve aklâm olarak adlandırılan vergi kaynakları temelinde, XVIII. yüzyıl taşra mali-idari organizasyonunun bu yeni aktörlerinin kimlikleri üzerine odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Âyan, Diyarbekir, malikâne uygulaması, voyvodalık, XVIII. yüzyıl.

Kaynakça

• I. Arşiv Belgeleri
• BOA. Cevdet Maliye-630
• BOA. Cevdet Maliye-17707
• BOA. D.BŞM-1038/19
• BOA. D.BŞM.MLK-14094
• BOA. D.BŞM.MLK-14102
• BOA. Diyarbekir Ahkâm Defteri-1
• BOA. Diyarbekir Ahkâm Defteri-2
• BOA. Diyarbekir Ahkâm Defteri-3
• BOA. MAD-636
• BOA. MAD-2467
• BOA. MAD-3363
• BOA. MAD-7836
• BOA. MAD-9518
• BOA. MAD-10188
• II. Araştırma ve İncelemeler
• Abou-el-haj, R. (2000). Modern Devletin Doğası, 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu (O. Özel ve C. Şahin, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Akdağ, M. (1970-1974). Osmanlı Tarihinde Âyanlık Düzeni Devri 1730-1839. Tarih Araştırmaları Dergisi, VIII-XII, 51-61.
• Akdağ, M. (1995). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559). Cilt II, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Aydın, H. V. (1998). Osmanlı Maliyesinde Esham Uygulaması (1775-1840). Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Barkan, Ö. L. (1979). Timar. İslam Ansiklopedisi içinde (c. 12/1, ss. 286- 333), MEB, İstanbul.
• Başarır, Ö. (2009). 18. Yüzyılda Malikane Uygulaması ve Diyarbekir Voyvodalığı. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. (2000). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Beşirli, M. (2005). Orta Karadeniz Tarihi I, Tokat (1771-1853). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
• Cezar, Y. (1977). Bir Âyanın Muhallefatı: Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-oğlu Hüseyin. Belleten, XLI (161), 41-79.
• Emecen, F. M. (2004). Âyan ve Muhallefâtı: Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa. CIEPO XIV. Sempozyumu Bildirileri 18-22 Eylül 2000 Çeşme, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 141-148.
• Ergenç, Ö. (1982). Osmanlı Klasik Dönemindeki Eşrâf ve A‘yân Üzerine Bazı Bilgiler. The Journal of Ottoman Studies / Osmanlı Araştırmaları, III, İstanbul, 105-115.
• Ergenç, Ö. (1995). Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı: XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• Ergenç, Ö. (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Genç, M. (2007). Osmanlı Maliyesinde Malikane Sistemi. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 99-152.
• İnalcık, H. (1965). Adâlet-nâmeler. Belleten, II (3-4), 49-142.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600. Cilt 1, İstanbul: Eren Yayınları.
• İnalcık, H. (2008). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (R. Sezer, Çev.) (11. bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2009). Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Khoury, D. R. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu Musul 1540-1834 (Ü. Tansel, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kılıç, O. (1997). XVI ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648). Van: Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.
• Kılıç, R. (2000). Seyyid ve Şeriflerin Osmanlı Yönetimiyle İlişkileri: XIV-XVI. Yüzyıllar. Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi (07-09 Nisan 1999), Konya, 425-436.
• Kılıç, R. (2005). Osmanlı’da Seyyidler ve Şerifler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Mert, Ö. (1980). XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Çapanoğulları. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Murphey, R. (1987). Regional Structure in the Ottoman Empire. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Nagata, Y. (1982). Muhsin-zâde Mehmed Paşa ve Âyanlık Müessesesi. Tokyo: Institute for the Study of Languages and Cultures of Asia and Africa.
• Nagata, Y. (1997). Tarihte Âyanlar, Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özvar, E. (1998). XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişim: Rum Hazine Defterdarlığından Tokat Voyvodalığına Geçiş. Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özvar, E. (2001). XVII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Maliyesinde Değişme: Diyarbakır’da Hazine Defterdarlığı’ndan Voyvodalığa Geçiş. IXth International Congress of Economic and Social History of Turkey, Dubrovnik-Crotia, 93-115.
• Özvar, E. (2003). Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması. İstanbul: Kitabevi.
• Sakaoğlu, N. (1998). Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Paşa Hanedanı. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Salzmann, A. (1999). İmparatorluğu Özelleştirmek: Osmanlı XVIII. Yüzyılında Paşalar ve Âyânlar. Osmanlı, 6, 227-235, Ankara.
• Savaş, S. (1993). XVIII. Asırda Sivas'ta Bir Âyan Ailesi Zaralızâdeler. Tarih İncelemeleri Dergisi, VIII, 81-97, İzmir.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1942). Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail ve Yılık-oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı (3. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ülker, N. (1989). XVIII. Yüzyılda Batı Anadolu'da Bir Ağanın İsyanı: Sarıbeyoğlu Mustafa. Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi (1985), Tebliğler, III, Türk Tarihi, Cilt 2, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 635-652.