The Meaning of “Baysın” and the Wolf Totem in Alpamish Epic Poem

Yıl 2011, Cilt: 15 Sayı: 15, 149 - 157, 01.12.2011

Eunkyung Oh Mamatqul Jurayev

Öz

This study is to emphasize that in Alpamish epic, some of the names of the characters and places are related to the torems. In this epic, coming from Usun mythology which is one of the antic Turkish tribes, the word “Baysın” is related to the “Asina”, the wolf’s cub. Ethymologically, the history of this word can be explained as such: “Aşina→Usun→(bay) Usun→Baysın”. Uyşuns who were the ancestors of Uzbek people are also the descendents of Usun tribes. They were also the relatives of Aşina tribes who had strong totems and wolf mythology. The fact that words “Baysın” and “Bayböri” which had connections with wolf totem show that the epics had been affected by the mytholgies of the antic Turkish tribes.

Anahtar Kelimeler

Alpamish, epic, wolf totem, mythology, Uzbek, Usun, Turk.

ALPAMIŞ DESTANINDA BAYSIN KELİMESİNDEN GÖRÜNEN KURT TOTEMİ

Öz

Bu çalışma Alpamış destanında yer alan bazı şahıs ve mekân isimlerinin totemle ilişkisi hakkındadır. Alpamış destanındaki “Baysın” kelimesi eski Türk kavimlerinden biri olan Usun mitolojisi vasıtasıyla kurt yavrusu Aşina hakkındaki efsanelere dayanır. Etimolojik açıdan bu kelimenin tarihini şöyle açıklayabiliriz: “Aşina→Usun→(bay) Usun→Baysın”. Özbek halkının terkibini oluşturan Uyşunlar da Usun kabilesinin evlatlarıdır ve köken itibarıyla kurt hakkındaki totemistik mitin müellifleri olan Aşina kabilesiyle akrabadır. “Baysın” ve “Bayböri” kelimelerinin “kurt kabilesi” anlamını taşıması Özbek halk kahramanlık eposundaki timsaller dizisinin şekillenmesini eski Türk kavimlerinin totemistik mitlerinin büyük ölçüde etkilediğini gösterir.

Anahtar Kelimeler

Alpamış, destan, kurt totemi, mitoloji, Özbek, Usun, Türk.

Kaynakça

• Baskakov, N.A. (1952). Klassifikatsiya Tyurkskih Yazıkov. Trudı Instituta Yazıkoznaniya. Cilt 1. М., 22.
• Biçurin, N.Y. (1950). Sobraniya Svedeniy o Narodah Obitavşih ve Sredney Azii v Drevniye Vremena. Cilt 1. М., 220.-290.
• Curayev, M. (1999). Böri (kurt) Hakkındaki Eski Türk Mitleri ve Özbek Folkloru, Adabiyot Gulshani. Özbek Filolojisine ait Araştırmalar. 1.kitap. – Taşkent: Mehnat, 8-16.
• Curayev, M. (1999). Alpamış: Özbek Halk Kahramanlık Eposu. Taşkent: Fan, 147-157.
• Celilov, G. (1999). Alpamış: Destanı ve Masallar. Özbek Dili ve Edebiyatı. Taşkent, 11-14.
• Gumilev, L.N. (1961). Tri Izçeznuvşih Naroda. Stranı i Narodı Vostoka, Vıp. 2. М.,104-105.
• İsbergenov, H. (1988). Hoşniyazov C. Etnografiçeskiye Motivı v Karakalpakskom Folklore. Taşkent: Fan, 139-141.
• İsbergenov, H. (1988). Hoşniyazov C. Etnografiçeskiye Motivı v Karakalpakskom Folklore. Taşkent: Fan,140-141.
• Jirmunskî, V.M. (1959). Voprosı Genezisa v Istorii Epiçeskogo Skazaniya ob Alpamışe, Ob epose “Alpamış”.Taşkent: UzFAN, 26-60.
• Kaşgarlı Mahmud. (1963). Divan-ü Lûgati-t Türk. Cilt III. – Taşkent: Fan,155.
• Kuzeyev, R.G. (1974). Proishojdeniya Başkirskogo Naroda. М., 466-467.
• Mirzayev, T. (1968). Alpamış: Destanının Özbek Varyantları. Taşkent: Fan.
• Nesterev, L. (1890). Proşloye Priaralskih Stepey v Predaniyah Kırgız Kazalinskogo Uyezda. SPб, 15.
• Potapov, L.P. (1958). Volk v Starinnıh Narodnoh Poveryah i Primetah Uzbekov, Kratkıy Soobşeniya İn-ta Etnografii АН. - Vıp. 30. - М., 135-142.
• _______. (1995). Materialien zur Kultergeschichte der Uzbeken aus den Jahren 1928-1930. Mit Begleitenden Worten des Sammlers Herausgegeben und Eingeleitet von Jakob Taube, Turcologica. Wiesbaden,197-205.
• Tolstov, S.P. (1948). Drevniy Harezm. Folkloru Meseleleri, 3.kitap. – Taşkent: Fan, 215-230.
• Tolstov, S.P. (1963). Qadimgi Horazm Madaniyatini Izlab.Taşkent: Fan, 29-151.
• Yarmatov, İ. (1993). Alpamış: Destanındaki Surhayl Timsalinin Mitolojik Temeli, İlmiy Tehnika Taraqqiyoti –Istiqlol Garovi. Taşkent, 18-20.
• Yuldaşeva, S.N. (1948). Poetika Uzbekskogo Narodnogo Geroiçeskogo Eposa “Alpamış” (Syujetoobrazuyuşiye Motivı, Sravneniya i Epitet). Avtoreferat Dissertatsii Kandidata Filologiçeskih Nauk. Taşkent.
• Zarifov, H. (1958). Folklor va Arxeologiya Materiallarini Qiyosiy O’rganish Masalasiga Doir. Özbek dili ve Edebiyatı. Taşkent: Sayı:1, 25-30.
• Zarifov, H.T. (1959). Osnovnıye Motivı Eposa “Alpamış”,Ob Epose “Alpamış”.Taşkent: UzFAN, 6-25.
• Zuyev, Y.A. (1960). Tamgi Loşadey iz Vassalnıh Knyajestv (Perevod Iz Kitayskogo Soçineniya VIII-IX Vv. Tanhuyyao). Novıye Materiale Po Drevney I Srenevekovoy Istorii Kazahstana, Almata,122.