House-Building Process and Housing Habits in Uşak during the reign of Abdulhamid II

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 21, 197 - 228, 01.12.2014

Sadiye Tutsak Biray Çakmak

Öz

This study aims to investigate house-building process during the time of Abdulhamid II and housing habits in Uşak District. Within such framework, taxes and fees, bureaucratic process, and official permissions were analyzed to have a closer look at housing traditions in Uşak District. The paper also deals with technical aspects such as terms used to describe housing, construction materials and size of houses. Primary sources of the study mainly relies on archival materials and Şeriyye Sicils of Uşak. Findings of the study suggest that the house building process had a substantial traditional nature far from 19th century Ottoman modernization context, requires a great deal of taxes and fees obligations and tiresome bureaucratic dealings in Uşak District.

Anahtar Kelimeler

House-building, bureaucratic process, Abdulhamid II, Uşak district, house.

II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ’NDE KONUT İNŞASINDA BÜROKRATİK SÜREÇ VE UŞAK’TA KONUT KÜLTÜRÜ

Öz

Bu çalışma; II. Abdülhamit Dönemi’nde, konut inşasındaki bürokratik süreci ve Uşak kazasındaki konut kültürünü ayrıntılı olarak ele almayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, konut inşası için yerine getirilmesi gereken yükümlülükler, ödenen vergiler ve bürokratik süreç ortaya konulmakta, Uşak kazasındaki konut kültürü hakkında çok yönlü bilgiler verilmektedir. Çalışmada, konut terminolojisine, yapı malzemesine, konut büyüklüklerine dair de bilgiler verilmektedir. Çalışma, arşiv belgelerdeki ve Uşak Şeriyye Sicilleri’ndeki veriler üzerine inşa edilmektedir. Neticede, konut inşasının son derece kapsamlı bir bürokratik süreci beraberinde getirdiği, konut inşası için çeşitli vergilerin ve harçların tahsil edildiği, Uşak kazasında konut kültürünün geleneksel yapısını büyük ölçüde muhafaza ettiği, konut kültüründe modernleşme sürecinin etkilerinin fazla görülmediği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Konut inşası, bürokratik süreç, II. Abdülhamit dönemi, Uşak kazası, hane (menzil).

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Sadâret Mektûbî Kalemi Umûm Vilâyet Yazışmalarına Ait Belgeler
• A. MKT. UM. 535/38, 24 Ocak 1862/23 B 1278.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Sadâret Mektubî Kalemi, Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri
• A. MKT. MHM. 516/12, 17 Aralık 1901/6 N 1319.
• Bâb-ı Âlî Evrâk Odası, Vilâyât Gelen-Giden Defterleri
• BEO. VGG. 930, s. 102, 1 Ekim 1894/19 Eylül 1310.
• Bâb-ı ‘Âlî Evrâk Odası (Arşivi) Belgeleri
• BEO. 34872, 30 Ağustos 1894/27 S 1312; BEO. 38435, 10 Kasım 1894/11 Ca 1312.
• Dâhiliye Nezâreti Belgeleri, Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi
• DH. MKT. 1484/50, 9 Şubat 1888/26 Ca 1305; DH. MKT. 1519/2, 4 Temmuz 1888/24 L 1305; DH. MKT. 1533/62, 15 Ağustos 1888/7 Z 1305; DH. MKT. 1552/56, 9 Ekim 1888/3 S 1306; DH. MKT. 1555/63, 18 Ekim 1888/12 S 1306; DH. MKT. 1555/82, 18 Ekim 1888/12 S 1306; DH. MKT. 1562/107, 8 Kasım 1888/4 Ra 1306; DH. MKT. 1588/27, 27 Ocak 1889/25 Ca 1306; DH. MKT. 379/92, 29 Mayıs 1895/4 Z 1312; DH. MKT. 387/16, 21 Haziran 1895/27 Z 1312; DH. MKT. 404/39, 30 Temmuz 1895/7 S 1313; DH. MKT. 496/39, 5 Mayıs 1902/26 M 1320.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Dâhiliye
• İrade, Dâhiliye, 87822, 19 Şubat 1889/18 C 1306; İrade, Dâhiliye, 88209, 6 Mart 1889/4 Receb 1306; İrade, Dâhiliye, 86304, 24 Eylül 1888/18 M 1306; İrade, Dâhiliye, 88127, 13 Mart 1889/11 Receb 1306; İrade, Dâhiliye, 88125, 10 Mart 1889/8 Receb 1306; BOA. İrade, Dâhiliye, 92764, 15 Temmuz 1890/27 Za 1307; İrade, Dâhiliye, 85660, 23 Temmuz 1888/14 Za 1305; İrade, Dâhiliye, 13, 15 Temmuz 1902/8 R 1320; İrade, Dâhiliye, 41, 10 Aralık 1901/28 Ş 1319.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Şûrâ-yı Devlet
• İrade, Şûrâ-yı Devlet, 5911, 20 Mart 1890/28 Receb 1307.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Defter-i Hakânî
• İrade, Defter-i Hakânî, 3, 14 Şubat 1896/29 Ş 1313; İrade, Defter-i Hakânî, 6, 14 Ekim 1895/24 R 1313.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Husûsî
• İrade, Husûsî, 132, 28 Ağustos 1894/25 S 1312.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Orman ve Ma’âdin
• İrade, Orman ve Ma’âdin, 5, 06 Haziran 1896/24 Z 1313.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Bâb-ı ‘Âlî Sadâret Dairesi Kalemlerine Ait Belgeler, Hazine-i Evrâk Müdürlüğü, İrâdeler, Rüsumat
• İrade, Rüsumat, 3, 26 Eylül 1894/25 Ra 1312.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Şûra-yı Devlet Belgeleri
• ŞD. 1562/29, Hüdavendigar 3/48, 8 Mayıs 1895/13 Za 1312; ŞD. 2530/20, Dersaadet 10/68, 2 Mart 1888/18 C 1305; ŞD. 2552/20, Dersaadet 10/1275, 26 Şubat 1890/6 B 1307; ŞD. 2600/36, Dersaadet 12/1529, 19 Eylül 1892/26 S 1310; ŞD. 2658/12, Dersaadet 15/937, 19 Eylül 1895/29 Ra 1313; ŞD. 2658/13, Dersaadet 15/938, 10 Eylül 1895/20 Ra 1313; ŞD. 2664/8, Dersaadet 16/285, 6 Mart 1896/21 N 1313; ŞD. 2658/11, Dersaadet 15/936, 10 Eylül 1895/20 Ra 1313; ŞD. 1562/28, Hüdavendigâr 3/47, 25 Nisan 1895/29 L 1312; ŞD. 1582/18, 6 Mayıs 1902/27 M 1320; ŞD. DH. 1562/13, 11 Nisan 1895/15 L 1312.
• Bâb-ı ‘Âlî Belgeleri, Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri
• MVL. 740/52, 2 Aralık 1867/5 Ş 1284.
• Yıldız Sarayı Arşivi Belgeleri, Sadâret Resmî Maruzât Evrakı
• Y. A. Res, 61/26, 25 Ekim 1892/3 Rebî’ü’l-âhir (4) 1310.
• Yıldız, Mütenevvi Marûzât Evrâkı
• Y. Mtv. 221/42, 21 Eylül 1901/7 C 1319.
• Araştırmada Yer Alan Salnameler
• 1875-1876/H.1292 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Bursa; 1889-1890/H.1307 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Bursa; 1892-1893/H.1310 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Bursa; 1898-1899/H.1316 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Bursa; 1906-1907/H.1324 Hüdavendigâr Vilayeti Salnamesi, Bursa.
• Araştırmada Yer Alan Mevzuât
• 7 N 1274/21 Nisan 1858 tarihli Kânûnnâme-i Arâzî, Düstur, I. Tertib, 1. Cilt, Matbaa-ı Amire, Dersaadet 1289, ss. 165-199.
• 7 Cemâzîe’l-evvel 1280/20 Ekim 1863 tarihli Turuk ve Ebniye Nizâmnâmesi, Düstur, 1. Tertîb, Cüz’-i sânî, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1289, ss. 499-514.
• Her Nev Ebniyeden Alınacak Harç ve Rüsûmât Nizâmnâmesidir, Düstur, 1. Tertîb, Cüz’-i sânî, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1289, ss. 515-520.
• 15 Rebî’ü’l-evvel 1280/30 Ağustos 1863 tarihli Rüsûm-ı Keşfiyye Hakkında Nizâmnâmedir, Düstur, 1. Tertîb, Cüz’-i sânî, Matbaa-ı Âmire, Dersaadet 1289, ss. 526-527.
• 24 Teşrîn-i evvel 1298/5 Kasım 1882 tarihli Ebniye Kânûnu, Düstur, I. Tertîb, Zeyl 3, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1300, ss. 2-20.
• Şeriyye Sicilleri
• Uşak Şeriyye Sicili (UŞS) I.
• Uşak Şeriyye Sicili II.
• Uşak Şeriyye Sicili III.
• Uşak Şeriyye Sicili VI.
• Uşak Şeriyye Sicili VII.
• Araştırmada Yer Alan Gazeteler
• Ruzname-i Ceride-i Havadis, 739, 18 Eylül 1867/19 Ca 1284.
• Tercüman-ı Hakikat, 4853, 1 Eylül 1894/20 Ağustos 1310; Tercüman-ı Hakikat, 4855, 4 Eylül 1894/23 Ağustos 1310.
• Hizmet, 776, 5 Eylül 1894/4 Ra 1312; Hizmet, 783, 30 Eylül 1894/29 Ra 1312.
• Hüdavendigâr, 1604, 29 Ağustos 1894/17 Ağustos 1310.
• Araştırma Eserleri
• Barkan, Ö. L. (1980). Öşür. Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1 içinde (ss. 799-804). İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller Malikâne-Divani Sistemi. Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler 1 içinde (ss. 151-205). İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1999). Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi. Tanzimat, I içinde (ss. 321-421). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Cuinet, V. (1894). Turquie D’Asia, Cilt II. Paris.
• Çakmak, B. (2011). Mahallî Tarihî Demografi Araştırmalarında Vilayet Salnâmelerinin Veri Değeri: Uşak Kazası Örneğinde Kısmî Zamanlı Bir İnceleme (1897-1898/1906-1907). CIEPO Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Tarihi Araştırmaları 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri, 14-16 Nisan 2011, içinde (C. I, ss. 359-394). İzmir: Uşak İli Kalkınma Vakfı Yayını.
• Çakmak, B. (2011). Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Afet Yönetimi: 1894 Büyük Uşak Yangını. Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HUTAD), 15, 63-90.
• Çakmak, B. (2014). Osmanlı Taşrasında Yönetilme Kaygıları: Karahallı Mülkî Nahiyesinin Kuruluşu. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 19, 3-25.
• Duben, A. (2006). Kent, Aile, Tarih. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Düzbakar, Ö. (2008). 17. Yüzyıl Bursa Şer’iyye Sicillerine Göre Konut ve Konut Terminolojisi. Uludağ Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(14), 87-96.
• Ergenç, Ö. (1981). Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler. VIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, (11-15 Ekim 1976) içinde (C. II, ss. 1265-1274). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,.
• Evliya Çelebi. (1935). Seyahatname, 1671-1672, Cilt IX. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Faroqhi, S. (1992). Şehir Evinin Fiziki Şekli. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi (İ. Kalın, Çev.) içinde (C. 3, ss. 1151-1178). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Genç, M. (1990). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, İstanbul, 21-25 Ağustos 1989 içinde (ss.13-25). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Göyünç, N. (1979). Hâne Deyimi Hakkında. Tarih Dergisi, XXXII, 331-348.
• Göyünç, N. (1996). Osmanlı Belgelerinde Konut Terminolojisi. Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Habitat II içinde (ss. 264-268). İstanbul.
• İnalcık, H. (1983). Introduction to Ottoman Metrology. Turcica, 15, 311-347.
• İnalcık, H. (1990). Köy, Köylü ve İmparatorluk. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler, İstanbul, 21-25 Ağustos 1989 içinde (ss. 1-11). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karal, E. Z. (1943). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: T.C. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (1145). Cihannüma. İstanbul.
• Özdeğer, M. (2001). 19. Yüzyılda Uşak Şehrinde Ekonomik ve Sosyal Hayat. 21. Yüzyılın Eşiğinde Uşak Sempozyumu, 25-27 Ekim 2001 içinde (C. I, ss. 231-258). İstanbul: Uşaklılar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Sayan, Y. (1997). Uşak Evleri. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sayın, A. V. (1999). Tekâlif Kavaidi (Osmanlı Vergi Sistemi). Ankara: Maliye Bakanlığı, Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı Yayını.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2010). Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu, Yerel Yönetim Metinleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Texier, C. (1940). Küçük Asya (Ali Suad, Çev.), Cilt 2. İstanbul.
• Tutsak, S. (1998). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Uşak (1923-1933). İzmir.