OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA KAMUSALLIĞIN OLUŞUMU SÜRECİNDE KAHVEHANELERİN ROLÜ ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2010, Sayı: 13, 185 - 210, 01.12.2010

Hasan Sankır

Öz

Bu makale Habermascı anlamda kamusal alan dinamiklerinin Osmanlı toplumu için gerçekleşme sürecini araştırmaktadır. Bu süreçte kahvehanelerin ortaya çıkışı ve beraberinde meydana gelen sosyal ve siyasal değişimler tarihsel süreç içerisinde incelenmektedir. Sosyal hayata katılan kahvehaneler çok farklı işlevi bir arada yerine getirmiştir. Bir yandan sosyalleşme ve eğlence mekânı olarak görev yapmış diğer yandan muhalefet ve eleştiri ortamını yaratmıştır. Bu yazı kahvehaneler ve sosyal alana kattığı yenilikleri kamusal alan dinamikleri bağlamında tartışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İstanbul, Habermas, kamusal alan, kamusal mekân, kahvehane, kamuoyu, muhalefet

A Sociological Evaluation of the Role of Coffeehouses in the Process of Publicity Formation in Ottoman Empire

Öz

This work aims to explore the Habermas process existed for public domain dynamics in Ottoman society. In this process, the existence of coffee-houses and the resulted social and political changes are going to be investigated from a historical point of view. The coffeehouses existed in social life perform several functions at the same time. They have not only played the roles of socialization and entertainment, but provided an environment for opposition and criticism as well. On the one hand, they were the places of socialization and entertainment on the other hand, they created an environment of opposition and criticism. In this study, coffeehouses and the novelties they brought to social life are going to be discussed in the context of public domain dynamics.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Istanbul, Habermas, public domain, public place, coffeehouse, public opinion, opposition.

Kaynakça

• Akyazıcı Özkoçak, S. (2009). Kamusal Alanın Üretim Sürecinde Erken Modern İstanbul Kahvehaneleri. Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, Ġktidar, A. Yaşar (Ed.), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Bakhtin, M. (1984) Rabelais and His World. Bloomington: India University press.
• Berger, P, Luckmann, T. (1967). The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York: Harden City, Doubleday.
• Bey, A. (1995). Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Broke, J.L. (1998). Reason and Passion in the Public Sphere: Habermas and Cultural Historians. Journal of interdisciplinary History, 29,I
• Çaha, Ö. (2004 ). İdeolojik Kamusalın Sivil Kamusala Dönüşümü. Doğu Batı Düşünce Dergisi, Sayı: 5, Doğu Batı Yayınları, s, 74-95
• Çaksu, A. (2009). 18. Yüzyıl Sonu İstanbul Yeniçeri Kahvehaneleri. Osmanlı Kahvehaneleri: Mekan, Sosyalleşme, Ġktidar, A. Yaşar (Ed.), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Çelik, N. B. (2005). Ġdeolojinin Soykütüğü: Marx ve Ġdeoloji. Ankara: Bilim ve Sanat
• Erdoğan, N. (2000). Devleti İdare Etmek: Maduniyet ve Düzenbazlık. Toplum ve Bilim 83, 8-31
• Fraser, N. (1992). Rethinking the Public Sphere: A Contribution to Critique of Actually Existing Democracy, Habermas and the Public Sphere. C. Calhoun (Ed.), Cambridge: MIT Press.
• Georgeon, F. (1999). Osmanlı Ġmparatorluğunun Son Döneminde Osmanlı Kahvehaneleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Giddens, A. (1991). Jürgen Habermas, Çağdaş Kuramlar Ġçinde ( A.Demirhan Çev.). B. F. Skinner (Der.), Ankara: Vadi Yayınları,
• Göle, N. (2000). Ġslam’ın Yeni Kamusal Yüzleri. İstanbul: Metis Yayınları
• Habermas, J. (2000) Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. (Bora, T.- Sancar, M Çev.). Ankara: İletişim Yayınları
• Hattox, R. S. (1996). Coffee and Coffeehouses: The Origins of a Social Beverage in the Medival Near East. Seattle: University of Washington Press
• Işın, E. (2001). A Social History of Coffee and Coffeehouses. Coffee, Pleasures, Hidden in a Been, S. Özpalabıyıklar (Ed.), İstanbul: Yapıkredi Publications.
• Işın, E. (2001). Ġstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul: YKY, 2. bs.
• Kapferer, J.N. (1990). Rumors: Uses, Interpretations and Images. New Brunswick NJ: Transactions Books
• Köker, L. (1997). National Identity and State Legitimacy: Contradictions of Turkeys Democratic Experience. E. Özdalga, S Persson (Eds.), Civil Society Democracy and Muslim World, Istanbul: Swedish Research Institute
• Kömeçoğlu, U. (2009). Homo Ludens ve Homo Sapiens Arasında Kamusalllık ve Toplumsallık: Osmanlı Kahvehaneleri. Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, İktidar, A. Yaşar (Ed.), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiyenin Doğuşu. Ankara : TTK Beşice Basım.
• Lofland, L. (1973). A World of Strangers: Order and Action in Urban Public Space. New York: Basic Books. Mantran, R. (1990). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul.
• Mardin, Ş. (1995). Civil Society and Islam. Cambridge: Polity Press.
• Mardin, Ş. (1995), Türk Modernleşmesi. 4. Bs. Mümtaz‟er Türköne, Tuncay Önder (Der.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Martinovitch, N. (1933). The Turkish Theatre. New York: Theatre Arts Inc.
• Mehmed H. (1999). Tarih-i Gılmani. Kâmil Su (Sadeştiren), Ankara: K.B. Yayınları.
• Mumcu, Ahmet. (1985). Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 2. Bs.
• Mustafa Nuri Paşa. (1992). Netayic-ül Vukuat (Kurumlar ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi). C:1-2, 3-4. Neşet Çağatay (Sadeleştiren), Ankara: TTK Yayınları. 3. Bs.
• Naima Mustafa Efendi. (1967-1969). Naima Tarihi. C:1, 3, 4, 5, 6. (Z. Danışman Çev.). Zuhuri İstanbul: Danışman Yayınları.
• Numan, İ. (1981). Eski İstanbul Kahvehanelerinin İçtimai Hayattaki Yeri ve Mimarisi Hakkında Bazı Mülahazalar. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 10/2.
• Nutku, Ö. (1999) On Aliks (Tale singers) and Meddahs (Story tellers) Mevlüt Özhan (Ed.), The Traditional Turkish Theatre, Ankara: Ministry of Culture Publications
• Ortaylı, İ. (1983), Ġmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Hil Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1986). Ġstanbul’dan Sayfalar. İstanbul: Hil Yayınları.
• Öztuna, Y. (1998). Osmanlı Devleti Tarihi. C:1. Ankara: KB Yayınları.
• Peçevi, İ. (1992). Peçevi Tarihi. Ankara: C: 1 Kültür Bakanlığı
• Sakaoğlu, N. (1999). Bu Mülkün Sultanları. 1. Bs. Oğlak İstanbul: Bilimsel Kitaplar.
• Saraçgil, A. (1999). Kahvenin Ġstanbul’a Girişi: 16 ve 17.yüzyıllar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Scott, J. (1985). Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Heaven, C.T: Yale University Pres.
• St John, G. (2001). Alternative Cultural Heterotopia and the Liminoid Body: Beyond Turner at Confes. The Australian Journal of Anthropology 12,I.
• Stephan, C. (1989) Gender and Feminzm. New York: Oxford University Pres.
• Tanyeli, U. (2003). Norms of Domestic Comfort and Luxury in Ottoman Metropolises, Sixteenth to Eighteenth Centuries, The Illuminated Table, the Prosperous House. S. Faroqhi , C.K. Neumann (Eds.), Ergon Verlag, Würzburg.
• Thomsaon, J. (1993) The Theory of the Public Sphere, Theory, Cultura and Society. Cambridge: Press Cambridge Vol. 10.
• Uzunçarşılı, İ H. (1995), Osmanlı Tarihi C. 3 (1.Kısım), Ankara: TTK. Yayınları.
• Weintraub, J. (1997) The Theory and Politics of the Public/PraviteDistinction. Chicago: University of Chicago Press.
• Withers, R. (1996) Büyük Efendinin Sarayı. (Cahit Kayra Çev.). İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A. Ş. Y.
• Yaşar, A. (2009). Külliyen Reff”ten Ġbretten li”l-Ğayr”e: Erken Modern Osmanlıda Kahvehane yasaklamaları. A. Yaşar (Ed.), Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, İktidar (içinde makale). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yerkovich, S. (1977). Gossiping as a Way of Speaking. Journal of Communication, 27.I