KÖROĞLU DESTANI’NIN BATI KOLLARI ÜZERİNDE ELEŞTİREL SÖYLEM ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2012, Sayı: 16, 57 - 86, 05.06.2012

Nesrin Feyzioğlu

Öz

Halk anlatıları ortak yaşanmışlığı, ortak hafızayı, toplumun acılarını, hayat tarzını, zevklerini, değerlerini aktarırken ayı zamanda çeşitli dönemlere dair tip, model, algı ve davranış kalıplarını, birey ve topluluk açısından söz konusu olan sosyal süreçleri sunarlar. Anlatılarla birlikte kültürel kodlar, algılar ve kabuller kültürel dil aracılığı ile taşınır, yaşar. Ancak sözlü gelenekle taşınan ilk dönem anlatıların dili, ortak iletişim aracı olma ve taşıma fonksiyonlarından daha farklı işlevlerle de karşımıza çıkar. Özellikle büyüsel (mitik) düzlemde vücut bulan, algılanan mit metinleri, masal, destan ve efsanelerde dil, yoğun sembolik ifadelerle örülüdür. Tüm bu gerekçelerle Türk kültürünün önemli metinlerinden biri olan Köroğlu Destanı’nın Batı kollarına ait anlatmaları esas alarak “Eleştirel Söylem Çözümlemesi” yöntemi ile çözümlemek, gönderilenlerini görmek istedik.
İncelememize konu olan Köroğlu Destanı, Türk kültür hayatı içerisinde, en eski mitik parçalarla birleşmiş, kültürel dinamikler, sosyal yaşantı, algı ve kavrayışlar ile iç içe girmiş, bütünleşmiş bir anlatıdır. Destanın yaygınlığı, onu cazip kılan şey, öncelikle içinde barındırdığı kültürel kodlar ve kabuller sebebi iledir. Köroğlu Destanı’nın özellikle Batı kollarını, “yerleşik hayatın şekillendirdiği hak ve adalet kavramlarının, kültürümüzde yerleşik hayata geçişle görülen sınıf kavramının, sınıfsal çatışmanın ilk tezahürleri ve atlı-bozkır kültürünün yerleşik kültür karşısındaki duruşunun bir tür tezahürü ve karşılayış biçimi”nin hikâyesi şeklinde değerlendirmek mümkün olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Köroğlu Destanı, sosyal tip, Göstergebilim, simge, Folklor, ideoloji

A Critical Discourse Analysis on the Western Variations of Köroğlu Epic

Öz

Folk tales are the products of shared memory and life of a society. They depict the common sorows, life styles,and happiness of the societies. They also analyze the sterotypes, role modals, cultural codes, traditions, perceptions and concessions throught heir narrations. However,the language has some roles other than having a role common for communication. The language is full of alegoric concept sespecially in those texts such as, myths, epics and legends. So we wanted to analyze and explain Köroğlu epic, one of the most important texts of Turkish culture, by means of semiology.
As the epic is very common with its cultural codes and concessions, the basically the westwern variations of Köroğlu epic western variatons can be evaluated as ‘an occurrence of the values such as fair and justice that is brought by the settled life style’.
The basic reason behind the popularity of the epicis that it carries the cultural codes, traditions and accceptance of the societies. In that respect, Köroğlu epic analyzes not only the western variations, justice and loyalty which are shaped through the settled life style but also class consciousness and conflicts which are observed as a result of the settled life style of our culture.

Anahtar Kelimeler

Köroğlu epic, socialtype, semiology, symbol, folklore, ideology.

Kaynakça

• Ago, A. (1998). Makedonya Cumhuriyetinde Yaşayan Türk Halk Edebiyatında Köroğlu Masalı. Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslar arası Sempozyumu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, Bolu.
• Akca, E. B. (2009). İdeoloji-dil-söylem ve Anlam İlişkisi: Medyada Anlamın Toplumsal İnşası, Medyada Gerçekliğin İnşası/Türk Medya Söylemine Eleştirel Bir Bakış. (İ. Parlak, Ed.), Konya: Çizgi Kitabevi, ss. 77-106.
• Akdağ, M. (1963). Celâli İsyanları, 1550-1603. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Alptekin, A. B. (1997). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Berger, A. A. (2000). Media and Communication Research Methods. London: Sage
• Beyaz, H. (1986). Köroğlu Antep Rivayeti. İstanbul: Karacan Yay.
• Beyatlı, Y. K. (1971). Edebiyata Dair. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yay.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2000). Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Toplum Ruhbilim Bağlamında Bir Metin İncelemesi: İnci Aral’ın Gölgede Kırk Derece Adlı Öyküsü. Pamukkale Üniversitesi, I. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildirileri, ss.176-189.
• Boratav, P. N. (1931). Köroğlu Destanı. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Boratav, P. N. (1988). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yay.
• Çetin, İ. (1998). Köroğlu Hikâyelerinde Âşık Tipi ve Fonksiyonları. Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, 353-360.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (1992). The Relationships Between Oral Forms of Folklore and Mediated Performances in the Cult of Çakıcı Mehmet Efe. Indiana University.
• Collingwood, R. G. (1990). Tarih Tasarımı (Kurtuluş Dinçer, Çev.). İstanbul: Ara Yay.
• Çiğdem, A. (2001). Taşra epiği: “Türk” İdeolojileri ve İslamcılık. İstanbul: Birikim Yay.
• Dursun, Ç. (Der.), (2005). Haber-hakikat ve İktidar İlişkisi, Ankara: Elips Yayınları.
• Degh L. (2003) Halk Anlatısı, Halkbiliminde Kurallar ve Yaklaşımlar (Z. Karagülle, Çev.), G. Öğüt Eker vd. (Haz.). Ankara: Milli Folklor Yay., 97-127.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ertan Keskin, Z. (2004). Türkiye’de Haber İncelemelerinde Van Dijk Yöntemi. Haber-Hakikat ve İktidar İlişkisi, Ankara: Elips Yayınları.
• Ekici, M. (2004). Türk Dünyasında Köroğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Fordham, F. (2004). Jung Psikolojisinin Ana Hatları (A. Yalçıner, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Fowler, R. (1991). Language in the News: Discourse and Ideology in the Press. London: Routledge
• Gee, J. P. (2008). Soscail Linguistic and Literacies: Ideology in Discourse. London: Routledge.
• Hacı Ali Özturan. (2009). Maraş Ağzı Köroğlu. Ukde Kit. Yay: Kahramanmaraş.
• Hobsbawm, E. (1990). Haydutlar (F. Taşkent,Çev.). İstanbul: Logos Yayıncılık.
• Horkheimer, M. And Adorno, T. W. (1996). Aydınlanmanın Diyalektiği, Felsefi Fragmanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• İnal, A. (1996). Haberi Okumak. İstanbul: Temuçin Yay.
• Jung, C. G. (2003). Dört Arketip (Z. Aksu Yılmazer,Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kaftancıoğlu, Ü. (1979). Köroğlu Kol Destanları. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2002). Yeni İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi
• Kaplan, M. (1985). Türk Edebiyatında Tipler 4: Köroğlu. Hareket, 4 Haziran 1979, 29-34, / Tip Tahlilleri İstanbul:101-111
• Kaplan, M., Akalın, M., Bali, M. ve Anlatan, B. M. (1973). Köroğlu Destanı. Ankara: Yayınevi.
• Kaplan, M. (2004). Dede Korkut Kitabında Hayvanlar. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, İstanbul: Dergâh Yayınları, 51.
• Koçak, S. (1992). Köroğlu’nun Erzincan Varyantı. Erciyes 19 (227) ,28-30
• Köprülü, M. F. (1986).Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul, Ötüken Yay.
• Nirun N. (1991). Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye Analizi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2000). Folklorda Yeni Yöntemler ve Köroğlu. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları, 43-50 .
• Oğuz, M. Ö. (2000). Destandan Hikâyeye Bozkır Medeniyetinden Yerleşik Medeniyete Geçiş Açısından Manas. Türk Dünyası Halkbiliminde Yöntem Sorunları, Ankara: Akçağ Yayınları, 51-59.
• Özkan, İsa, (1997). Köroğlu Destanında Kahraman ve Atının Doğuşu ile İlgili Motiflerin Tahlili. Türk Dili Dergisi, 549,223-233.
• Punch, K. F. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar (D.Bayrak, H.B.Arslan, ve Z. Akyüz, Çev). Ankara: Siyasal Kitabevi (Orijinal çalışma basım tarihi 1998).
• Recepoğlu, A. S. (1998). Makedonya’da Derlenmiş Köroğlu Masalında Yer Adları ve Kişiler. Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sempozyumu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, Bolu.
• Shoemaker, P. ve Reese, S. D. (2002). İdeolojinin Medya İçeriği Üzerindeki Etkisi Medya Kültür Siyaset. S.İrvan (Der.), Ankara: Alp Yayınları, 261-280.
• Sakaoğlu, S. ve Alptekin, A. B. (2006). Türk Saz Şiiri Antolojisi (14-21. Yüzyıllar). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (1999).Erzurum Masalları. Erzurum Kitaplığı, İstanbul.
• Simpson, P. (1993). Language, Ideologyand Point of View. London: Routledge.
• Sözen, E. (1999). Söylem. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Tehmasıb, M.H. (1975). Köroğlu. Bakı: Gençlik Yay.
• Türkmen, F. (1983). Köroğlu Destanının Orta Asya Rivayetleri. Köroğlu Semineri Bildirileri, Ankara, 83-90.
• Uzun, L. (2003). Orhon Yazıtları’nın Söylemsel Özelliklerine İlişkin Birkaç Gözlem Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu: Mustafa Canpolat Armağanı. Ankara.
• Ülkü, G. (2004). Söylem Çözümlemesinde Yöntem Sorunu ve Van Dijk Yöntemi.
• Van D.,Teun, A. (1985). News Analysis: Case Studiesof International and National News in Thepres. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publication
• Van D.,Teun, A. (1988). Semantics of a Press Panic: The Tamil Invasion. European Journal of Communication, 3: 167-187.
• Van D.,Teun, A. (2003). Söylem ve İdeoloji. Çokalanlı Bir Yaklaşım, (B. Çoban, ve Z. Özarslan, Eds.), Söylem ve ideoloji: Mitoloji, Din, İdeoloji, İstanbul: Su Yayınları. (N. Ateş,Çev.). 13-112.
• Van D. and Teun, A. (2008). Discourse and Power. Palgrave: Macmillan.
• Yemenici, A. (1995). Labov’un Anlatı Çözümleme Yöntemi ve Bir Uygulama Dilbilim Araştırmaları. Ankara: Bizim Büro Basımevi
• Yakıcı, Ali, (2007). Halk Anlatılarında Yer Alan Köroğlu Tipleri ve Âşık Köroğlu’nun Bu Tipler Arasındaki Yeri. Milli Folklor, Yıl 19, S. 76, Ankara, 113-123.
• Yıldırım, D. (1983). Köroğlu Destanının Orta Asya Rivayetleri. Köroğlu Semineri Bildirileri, Ankara, 103-114.