Yapay Bir Dil Ediniminde Ünlü Uyumu Kuralının Türkçeyi Ana Dil Olarak Konuşanlardaki Rolü

Yıl 2011, Cilt: 14 Sayı: 14, 27 - 43, 01.06.2011

Aslı Altan

Öz

Bu çalışmada Türkçe konuşan bireylerin ünlü uyumu kurallarına göre oluşturulmuş yapay bir dili deneyler aracılığıyla nasıl öğrendikleri incelenmektedir. Katılımcılar üç sınıfa ayrılmış, birinci gruba ünlü uyumu, ikinci gruba ünlü uyumsuzluğu ve üçüncü gruba da karışık sözcükler içeren yapay bir dil gösterilerek, ekranda gördükleri sözcükleri okumaları istenmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular, katılımcıların hem ünlü uyumu hem de ünlü uyumsuzluğunu öğrendiklerini göstermiştir. Katılımcılar sesletim hatalarında bile gördükleri koşulun kurallarını korumuşlardır, örneğin ünlü uyumu grubundaki katılımcılar sesletim hatalarında da ünlü uyumu kurallarına uymuşlardır. Deneyin sonunda üç farklı gruptaki katılımcılara biri ünlü uyumu içeren biri içermeyen yirmi çift sözcük sunulup hangisinin deneyde gördükleri sözcüklere benzediği sorulmuştur. Bu bölümde de, ünlü uyumu görmüş olan katılımcılar ünlü uyumu içeren sözcükleri seçmişlerdir. Yapılan sesletim hataları ve verilerin incelenmesi sonucunda, ünlü uyumu ve hatta ünlü uyumsuzluğunun yapay bir dili öğrenmekte yardımcı bir olgu olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ünlü uyumu, yapay dil edinimi, sesletim konusundaki kısıtlamalar, sesletim hataları, Türkçe

Kaynakça

• Altan, A. (2009). Acquisition of Vowel Harmony in Dilbilim 35.Yıl Yazılar. Multilingual: Ankara.
• Altan, A. (2008). The Influence of Vowel Harmony in an Artificial Language System: for Turkish Native Speakers. VDM Verlag Dr. Müller.
• Altan, A. (2004). Can English Adults Learn Vowel Harmony? M.A. Screening Paper, University of Southern California. Clements, G. N. and Sezer, E. (1982). Vowel and Consonant Disharmony in Turkish. (H. Van der Hulst, N. Smith, Eds.). The Structure of Phonological Representations (Part II). Foris Publications: Dordrecht.
• Cole, J., Dell, G. and Khasanova, A. (2002). Evidence of a Production Bias for Front/Back Harmony. Poster Presentation at the 7th Conference on Laboratory Phonology. Nijmegan, Netherlands.
• Coleman, J. (1994). Polysyllabic Words in the YorkTalk Synthesis System. (P. A. Keating, Ed.). Phonological Structure and Phonetic Form: Papers in Laboratory Phonology III, 293-331.
• Dell, G. S., Reed, K. D., Adam, D. R. and Meyer, A. S. (2000). Speech Errors, Phonotactic Constraints, and Implicit Learning: A Study of the Role of Experience in Language Production. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition, 6, 1355-1367.
• Frisch, S. A., Large, N. R. and Pisoni, D. B. (2000). Perception of Wordlikeness: Effects of Segment Probability and Length on the Processing of Nonwords. Journal of Memory and Language, 42, 481-496.
• Fromkin, V. (1971). The Non-Anomalous Nature of Anomalous Utterances. Language, 47. 27-52.
• Gathercole, S., Pickering, S., Hall, M. and Peaker, S. (1999). Phonotactic Influences on Short-Term Memory. Journal of Experimental Psychology: Human Learning and Memory, 25. 84-95.
• Inkelas, S., Hansson, G. O., Küntay, A. and Orgun, C. O. (2001). Labial Attraction in Turkish: an Empirical Perspective. (L. Johanson, Ed.). Turkic Languages 5, 169- 198. Harrowitz Verlag, Weisbaden.
• Kaun, A. (2004). The Typology of Rounding Harmony. (B. Hayes, R. Kirchner and D. Steriade, Eds.). Phonetic Bases of Markedness. Cambridge: Cambridge University Press.
• Koenig, L. and Fuchs, S. (2007). The Sensitivity of Intraoral Pressure in Consonants and Consonants Clusters to Following Vowel Context in German. Paper Presented at 16th International Congress on Phonetic Sciences. 6-10 August 2007. Saarbrücken: Germany.
• Levelt, W. (1989). Speaking: From Intention to Articulation. Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
• Lewis, G. 1967. Turkish Grammar. Oxford: Oxford University Press.
• Linebaugh, G. (2007). Phonetic Grounding and Phonology: Vowel Backness Harmony and Vowel Height Harmony. Unpublished PhD Dissertation. University of Illinois at Urbana-Champaign, Department of Linguistics.
• Majerus, S., Van Der Linden, M., Mulder, L., Meulemans, T. and Peters, F. (2004). Verbal Short-Term Memory Reflects the Sublexical Organization of the Phonological Language Network: Evidence From an Incidental Phonotactic Learning Paradigm. Journal of Memory and Language, 51, 297- 306.
• Motley, M. T. and Baars, B. J. (1984). Encoding Sensitivities to Phonological Markedness and Transitional Probability: Evidence From Spoonerisms. XX, 353- 361.
• Oh, Y. I. and Cole, J. (2006). A Biased Vowel Harmony Effect on Speech Production is not Related to the Number of Features Shared. Paper Presented at the 12th Annual Mid-Continent Workshop on Phonology. The University of Iowa.
• Pulleybank, D. ( in press). Harmony Drivers: no Disagreement Allowed, in Proceedings of the Twenty-eighth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society, Berkeley Linguistics Society, Berkeley, California.
• Pylkkanen, L., Stringfellow, A. and Marantz, A. (2002). Neuromagnetic Evidence for the Timing of Lexical Activation: an MEG Component Sensitive to Phonotactic Probability but not Neighborhood Density. Brain and Language, 81, 666- 678.
• Sofu, H. (2001). Dil Sürçmeleri. (Ö. Demircan, A. Erözden Eds.). XV. Dilbilim Kurultayı Bildirileri. İstanbul: Yıldız Üniversitesi Basım Yayın Merkezi,
• Shattuck-Hufnagel, S. (1986). The Representation of Phonological Information During Speech Production Planning: Evidence From Vowel Errors in Spontaneous Speech. Phonology Yearbook. 3, 117-149.
• Vitevitch, M. S. and Luce, P. A. (1999). Probabilistic Phonotactics and Neighborhood Activation in Spoken Word Recognition. Journal of Memory and Language, 40, 374-408.
• Walker, R. (2005). Weak Triggers in Vowel Harmony. In Natural Language and Linguistic Theory, 23 (4), 916- 989. Springer.
• Wilson, I. (2007). The Effects of Post-Velar Consonants on Vowels in Nuu-chah-nulth: Auditory, Acoustic, and Articulatory Evidence. Canadian Journal of Linguistics, 52, 43-70.