Sivas Ağa Sınıfının Sosyo-Ekonomik Durumuna Dair Bir İnceleme (1780- 1831)

Yıl 2011, Cilt: 14 Sayı: 14, 183 - 210, 01.06.2011

Zafer Karademir

Öz

Oldukça geniş sınırlara sahip olmasına rağmen Osmanlı Devleti merkeziyetçi yönetim anlayışını uygulayan ve bunu büyük oranda başarmış bir devletti. Bu anlamda sınırların en uzak köşelerinde görev yapan Osmanlı yöneticileri merkezin onayı olmadan atanamazken, en küçük köylerde bile kadılar başta olmak üzere devlet görevlileri merkezi gücün varlığını hissettiriyorlardı. Ancak devletin saray (idari), ordu (askerî), hazine (ekonomik) gibi temel organları zamanla klasik dönemdeki işlerliğini ve hükmetme gücünü kaybetmeye başlarken âyan, eşraf gibi merkezî güce rakip unsurlar gelişme fırsatı buldu. Sadece idari değil ekonomik alanda da giderek güç kazanan ve Osmanlı yönetiminin müsadere, azil, tayin, narh gibi önlemlerine rağmen ortaya çıkmaları engellenemeyen âyan sınıfı bu çalışmanın temel konusunu oluşturmaktadır. Ancak bu çalışmada “âyan” ile ifade edilen kesim resmî görevli kimseler değil, kelimenin geniş anlamı ile şehrin ileri gelenlerinden ve âyan sınıfını oluşturan zümrelerden birisi olan “ağa”lardır. Sivas örneğinde incelenecek olan ağa kesiminin idari görevlerinden ziyade ekonomik alandaki rolüne bakılacak, iktisadi hayatın hangi sahalarında, nasıl ve ne oranda güç elde edebildiklerine dair bilgiler değerlendirilecektir. Ayrıca ağaların kişisel ve ailevi bilgileri ile sosyolojik yapıları da irdelenecektir. Bu çalışmada temelde Sivas Şeriyye Sicilleri ana kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sivas, âyan, ağa, ekonomik yapı, sosyal yapı, Osmanlı, Şeriye Sicilleri

Kaynakça

• Akdağ, M. (1975). Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri 1730- 1839. Tarih Araştırmaları Dergisi, 1975/XIII (23), 51- 61.
• Barkan, Ö. (1968). Edirne Askerî Kassamı’na Ait Tereke Defterleri (1545- 1659) I. Belgeler Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 1966, 1-479.
• Demirel, Ö. (2006). Osmanlı Dönemi Sivas Şehri- Makaleler. Sivas.
• Goffman, D. (2004). The Ottoman Empire and Early Modern Europe. Cambridge.
• Göçek, F. M. (1996). Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire Ottoman Weternization and Social Change. Oxford: Oxford University Press.
• İnalcık, H. (1969). Capital Formation in the Ottoman Empire. The Journal of Economic History, 29 (1), Cambridge: Cambridge University Press, 97- 140.
• İnalcık, H. (2009). Devlet-i ‘Aliyye. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (1994/93). Osmanlı İmparatorluğu (V. Engin, Çev.). Türk Dünyası Araştırmaları, 145- 175.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı Fetih Yöntemleri. Söğütten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar. M. Öz, O. Özel (Der.), 443- 472.
• İslamoğlu- İnan, H. (1963/62, Yaz/Güz). Mukayeseli Tarih Yazını İçin Bir Öneri: Hukuk, Mülkiyet, Meşrutiyet. Toplum ve Bilim, 19- 32. Kafadar, C. (2009). Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken. İstanbul.
• McGowan, B.(2004). Ayanlar Çağı 1699-1812 (A. Berktay, Çev.). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, II, (H. İnalcık- D. Quataert, Ed.). İstanbul.
• Mutafçieva, V. P. (1998). XVIII. Yüzyılın Son On Yılında Ayanlık Müessesesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Mart 1997/ XXXI, 163- 182.
• Özkaya, Y. (1979). XVIII. Yüzyılın Sonlarında Timar ve Zeâmetlerin Düzeni Konusunda Alınan Tedbirler ve Sonuçları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 1979/32, 219- 254.
• Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pakalın, M.Z. (1983). Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1982,Bahar). Osmanlı Tarımında Üretim İlişkileri 1840- 1913. Toplum ve Bilim, 17, 3-50.
• Piterberg, G. (2005). Osmanlı Trajedisi Tarih- Yazımının Tarihle Oyunu (U. Abacı, Çev.). İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Savaş, S. (1992). XVIII. Asırda Sivas’ta Bir Âyan Ailesi Zaralızâdeler. Tarih İncelemeleri Dergisi, VIII, , 81- 97.
• Şahin, İ. (1979). Tımar Sistemi Hakkında Bir Risâle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 32, 905- 935.
• Yıldırım, O. (2000). Osmanlı Esnafında Uyum ve Dönüşüm. Toplum ve Bilim, Kış/83, 146- 177.