Osmanlı Örfı Hukukunda Standartlaşma (16.Yüzyıl)

Yıl 2005, Sayı: 2, 131 - 148, 01.06.2005

Yunus Koç

Öz

Osmanlı yönetim dinamiğinde ilk karşımıza çıkan, idari alandaki kural ve uygulamalarda görülen birlik eğilimidir. Bu eğilimin daha başlangıçtan itibaren tımar rejimine yansıyan yönleri, kimlere tımar verileceğinden, tımarlıların devlet ve halk nezdindeki yetki, görev ve sorumlulukları gibi temel alanlara kadar genişçe bir yelpazede kendini gösterir. Bu hem idare, hem de vergi hukuku alanlarında belirli ölçüdeki standartlaşmayı beraberinde getirir. Ceza hukukunun "cerimeleri" ilgilendiren yönü de tımar sistemi ile alakası bakımından daha erken dönemden itibaren standartlaşmaya başlamıştır. Standartlaşmanın görülebildiği bir diğer alan, yine tımar rejiminin temel dayanağını oluşturan rniri toprak sisteminin uzantısı niteliğindeki toprak tasarruf hukukunda tebarüz eder. İmparatorluğun çok özel tarzlarda yönetilen Doğu Anadolu ve Mısır gibi bölgeleri dışında kalan sancaklarda toprak tasarruf sistemi de hukuken standartlaşrnıştır. Bütün bu alanlar, hukuk en kanun koyma gücünü elinde bulunduran ve hükmettiği yerlerde hakimiyetinin devamını sağlamak isteyen imparatorun, yönetiminde bulunan topraklarda birliği tesis etme ve "imperium"a mensubiyeti pekiştirme endişe ve eğilimleriyle açıklanabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı hukuku, Osmanlı kanunnameleri, 16. yüzyılOsmanlı, Örfi hukuk

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ. Ahmet. (1990). Osmanlı Kônunııdnıeleri. ve Hukuki Tahlil/eri. i. Kitap' Osmanlı Hukukunu Giriş ve Fatih Devri Kdııuıııuinıeleri. İstanbul, ı-ey Vakfı Yay.
• ANIIEGGER, R.- İNALCIK. H., (ı956). Kdnunıuime-i Suluini ber ınıiceb-i Ötf-i Osnıani, Ankara. Türk Tarih Kurumu Yay.
• BARKAN, Ö. Lütfi, (i 943). Xv-Xı/t. Asırlarda Osnıanlı lıııparaıorluğuııda Zirai ekonominin Hukuki ve Mali Esasları I, Kiinunlar, istanbuL.
• BELDleEANU, Nicoara, (1967). Code de lois couıumieres de Mehmed ii , ıKitıib-ı q/ivanin-i 'ôrfiyyc-i 'osmdniı. Wiesbaden.
• BELDICEAl\flJ, Nicoara- NASTUREL, Peter Ş., (1991). "Droits sur la terre de labour dans les Balkans ct en Arıatolıe a l'epoque ottomanc (XIVe-XV le sicdes)", Siidost-Forschuııgeıı, Band L (Münih), s. 61- ı18.
• GÖYÜNÇ. Nejat. (ı 991). XVi. Yiizvıldıı Mardin Sancağı. Ankara 1991. Türk Tarih Kurumu Yay.
• HASSAN, Ümit, (2001). Osmanlı. Örgut-lnanç-Davranış'tan Hukuk-Ideoloji'ye. İstanbul, İletişim.
• HEYD, Uriel, (1973). Studies in old ottoman criminal law, Ed. V. L. Menage, Oxford.
• İNALCIK, Halil, (1981). "Osmanlı İdare, Sosyal ve Ekonomik Tarihiyle İlgili Belgeler: Bursa Kadı Sicillerinden Seçmeler", Türk Tarih Kurumu, Belgeler, C. X, Sayı: 14, s. 1-91.
• İNALCIK, Halil, (1959). "Osmarılılarda raiyyet Rusumu", Belleten, (Ankara), XXIII/92, s. 575-610.
• İNALCIK, Halil, (1947). "Bursa Şeriyye Sicillerinde Fatih Sultan Mehmed'in Fermanları", Belleten, C. XL, (Ankara), s. 693-708.
• KOÇ, Yunus, (1997). La fixation par ecriı des lois ottomanes et le rôle des codes de lois. Etude accompagnee de l'edition du manuscrit de Munich "Tur III (XV'e-XVI'e siecles). Uruversite de Paris I, Parıtheon-Sorbonne, (Yayınlarımamış Doktora tezi), Paris.
• KRAELITZ, Fr. Greifenhorst, (I 922). "Kanunname Sultan Mehmeds des Eroberers, Die altesten osmanisehen Straf- und Finanzgesetze", Mitieilungen zur Osmanischen Geschichte, I, (Vienne), s. 13-48.
• McGOWEN, Bnıce, (1983). Sirem Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yay.
• MY: Münih Yazması; Kdnunnôme-i Al-i Osman, Bavyera Devlet Kütüphanesi, Münih, Font: Turc No: 111. NO:
• Nuruosmaniye Yazrnası: Kanun-ı Sultan Süleyman Han, Nuruosmaniye Kütüphanesi, no: 4049.
• ÖZCAN, Abdülkadir, (1982). «Fatih'in Teşkilat Kanunnamesi ve Nizam-ı Alem İçin Kardeş Katli Meselesi», istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. XXVIII33, s. 7-56.
• ŞAHİN, İlhan- EMECEN, Feridun, (1984). Osmanlı/arda Divan-Bürokrasi-Ahkam: fl. Bayazid Dönemine Ait 9061/50/ Tarihli Ahkam Defteri; İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• ÜNAL, Mehmet Ali, (1999). XVi. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yay.
• YİNANÇ, Refet- ELİBÜYÜK, Mesut, (1983). Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri, Ankara, Gazi Üniversitesi Yay.
• YİNANÇ, Refet- ELİBÜYÜK, Mesut, (1988). Maraş Tahrir Defteri (1563), C. L Ankara, Ankara Üniversitesi Yay.
• YÜCEL,Yaşar- PULAHA, Selami, (1995).1. Selim Kanunnamesi (Tirana ve Leningrad nüslıaları) (1512-1520), Ankara, Türk Tarih Kurumu Yay.