DEDEM KORKUT’UN KURDU

Yıl 2008, Sayı: 9, 309 - 324, 01.12.2008

Yaşar Kalafat

Öz

Dede Korkut Kitabı’nda yer alan Türk halk kültürünün kült oluşturmuş

inanç unsurlarından birisi de kurttur. Kurtla ilgili inançlar; Türk kültür

coğrafyasında sadece Ortadoğu, Kafkasya ve Uluğ Türkistan’da değil, Ural-Altay

ve Balkanlar’da da Türk kültürlü halkların kültür köprülerinden birisini

oluşturmuştur.

‘Dedem Korkut’un Kurdu’ isimli bu çalışma, Türk kültürlü halkların halk

inançlarında kurdun yerini ve işlevini belirlemeğe çalışan bir seri araştırmanın bir

parçasıdır. Projenin bu bölümünde; B. Ögel, M.C. Özönder ve F. Bayat’ın

çalışmalarında yer alan kurt içerikli bilgilere Dede Korkut Destanı esas alınarak

ağırlık verilmiştir.

Yazı metninde kurt ve inanç konusu incelenirken, yukarıda belirtilmiş olan

esaslar dâhilinde; kurtun uluması; kurt ile bağlı yer ve insan isimleri alma

geleneği; don değiştirme/şekil değiştirme gibi inanç içerikli hususların kurt

bağlantısına yer verilmiştir. Dağ, su, ateş ve gök gibi objelerin kurtla ilgili inanç

boyutları ve bu çerçevede atalar ruhu ve kurban inançları irdelenmiş; Şamanizm,

Tengricilik ve Totemizm gibi inanç sistemlerindeki kurt ile konunun bağlantısı

üzerinde durulmuştur.

Araştırmada varılan sonuca göre, Dedem Korkut’un kurdu, kut bulmuş

müjdeleyici bir mittir. Ancak eserde, kurt merkezli açıklamalarda teşhis net

olarak yansımamakla birlikte, destanda yer almış olan kutsal dağlar, kutsal sular

gibi hususlar inanç sisteminin diğer öğeleri ile birlikte düşünülünce, gerektiğinde

‘Yüzü Mübarek Kurt’ ve ‘Ağzı Kanlı Kurt’ da ölebilmektedir. Bu özelliği ile

dedem Korkut’un kurdu müjdeleyen, aydınlığa çıkarabilen, uyaran ve

cezalandırabilen kurt da olabilmektedir. Dedem Korkut’un kurdu Türk mitolojik

âlemindeki kurt miti ve eski Türk İnanç Sistemi’ndeki inanç algılama biçimi ile

bütünlük arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

kurt, don/şekil değiştirme, Dede Korkut, Köroğlu, Göktürk.

Kaynakça

• BAYAT, Fuzuli, (2003). Köroğlu, Şamandan Âşika, Alptan Erene, Ankara: Ak Çağ Yayınları.
• BAYAT, Fuzuli, (2007). Mitolojiye Giriş, İstanbul.
• ERGUN, Metin, (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I- II, , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• FIRAT, M. Ş, (1985). Doğu İlleri Varto Tarihi, Etimoloji-Din Etnografya-Dil ve Ermeni Mezalimi, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1977). Türk Milli Kültürü, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• KALAFAT, Yaşar, (1998a). “Giresun Yöresi Örnekleri İle Türk Halk Sufizmi” Giresun Kültür Sempozyumu (30–31 Mayıs 1998) Bildirileri, İstanbul.
• KALAFAT, Yaşar, (1998). “Ufa Uluslar arası Türkiyat Kurultayı ve İdil Ural, Altay Türk İnançları”, Türk Dünyası Araştırmaları.
• KALAFAT, Yaşar, (2006). “Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri”, Ebabil, Ankara: s. 164–165
• KALAFAT, Yaşar, (2007). Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları I, Türk Halk İnançlarında Kurt, Lalezar, Ankara.
• KALAFAT, Yaşar, (2007a). “Doğu Anadolu Halk Kültüründe Kurt”, I. Uluslar arası Ağrı Dağı ve Nuh’un Gemisi Sempozyumu - 07–11 Eylül 2005, Doğubayazıt, , İstanbul: s.563–567.
• KALAFAT, Yaşar, (2007b). Balkanlar’dan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları V-VI, Ankara: Berikan Yayınları
• ÖZEN, Kutlu, (2001). Sivas Efsaneleri, Sivas
• ÖZÖNDER, M.C, (1982). “Türkiye’deki Kazak Göçmenlerin Dini Yapıları ve Şamanlık Bakiyeleri”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, Gelenek,Görenek ve İnançlar, IV. C. s. 419–427, Ankara.
• SEYİRCİ, Musa - TOPBAŞ, Ahmet, (1992). Afyonkarahisar Yöresi Türkmen Mezar Taşları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• ŞİRİN, Hatice, (2005). “Türkçede Hayvan Ongunlarından Devlet Sembollerine” TİKA I.Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, Kırım-Ukrayna, 2005, s.312–320.
• URMANÇEYEV, (1983), “Orta Asya Türk Tarihi ve Folklorunda Boz/Ak Kurt”, Kardeş Edebiyatlar, Erzurum.